«Кæлгæ хуырау кæрæдзийыл нæ хæцæм»

Ацы бонты Цæгат Ирыстон-Аланийы цытджын æгъдауæй банысан кодтой Аланийы дзуарæфтыдыл 1100 азы сæххæсты бон. Нысаниуæгджын цауы тыххæй бæрæгбонон мадзæлтты фæлгæтты 22-æм сентябры Дзæуджыхъæуы Сабырады проспекты ралæууыд Мæскуыйы Сретенскаг моладзаны хор Никон Жилайы къухдариуæгадæй.

Хорæн хъуамæ йæ программæ конд уыдаид уырыссаг духовон музыкæйæ, фæлæ цæмæдæр гæсгæ, мадзал райдыдта гуырдзиаг патриархнацист æмæ фашист Илия II цы композици ныффыста, уымæй. Мæскуыйаг Сретенскаг моладзандоны чырыстон хоры аивадон къухдариуæггæнæг Никон Жила загъта: «Откроет нашу программу музыка нашего современника святейшего католикоса патриарха всея Грузии Ильи второго».

Адæймаг йæ хъустыл нæ баууæндыд æмæ та йæм  социалон хызæгты ногæй байхъуыстам, зæгъын, кæд æй, мыййаг, раст нæ бамбæрстам, фæлæ фыдæнхъæл фестæм… Куыд гæнæн уыд æмæ Аланийы дзуарæфтыдыл 1100 азы сæххæсты цытæн ахсджиаг бæрæгбоны райхъуыстаид ирон адæмы знаг Илия II композици, кæд æмæ уымæн йæ къухтæ ирон тугæй ахуырст сты, уæд? Уымæй дæр æй схуыдтой «сыгъдæгдæр»… Гуырдзиаг-ирон хæсты райдианы, уый алыварсонæй архайдта æмæ растыл нымадта Хуссар Ирыстоны ныхмæ расидгæ æнæмсæр хæст. 1990 азы тбилисаг газет «Заря Востока»-йы ныммыхуыргонд  Илия II уæлвæткон бардзырд, цыран фыст уыд: «нырæй фæстæмæ алы гуырдзиаджы амарæджы, амæттаг аххосджын уа, æви нæ уа, уымæ æнæкæсгæйæ, нымад цæуæд гуырдзиаг адæмы знагыл». Ацы бардзырды фæстæ 90-æм азты райдианы фыдмардæй амардтой цалдæр мин ироны. Æгæрыстæмæй, йæм уыцы рæстæджы Мæскуыйаг æмæ æппæт Уæрæсейы патриарх Алексий II сарæзта сидт, «людей есть нельзя», зæгъгæ.

Сретенскаг хоры къухдариуæгад æй, æвæццæгæн, зонгæ дæр нæ кæны, 20 азмæ æввахс хуссарирыстойнаг адæм гуырдзыйы ‘рдыгæй цы хъизæмæрттæ бавзæрстой, уый тыххæй. Фæлæ фарста радтын хъæуы мадзалы организатортæм! Цæуыл хъуыды кодтой, йæ къухтæ ирон тугæй ахуырст кæмæн сты, уыцы знаджы композици ахæм ахсджиаг бæрæгбонон программæмæ куы хастой æмæ мадзал уымæй куы райдыдтой, уæд? Куыд цыбыр хъуыдыкæнынад сын ис. Ацы мадзалы тыххæй конкретонæй дзуапп чи дæтта, уый цымæ æппындæр никуы ницы фехъуыста Ирыстоны хуссар хайы 20 азы дæргъы цы æвирхъау цаутæ цыдысты, уый тыххæй?

Ацы рæнхъыты автор хорз хъуыды кæны ахæм цау: 1990 азты гуырдзиаг-ирон хæсты райдианы Гуырдзыстоны тугмондаг патриарх-нацист Илия II гуырдзиаг ахæстонмæ бацыд æмæ лæгмарты сæртыл йæ чъизи къух æруадзгæйæ дзырдта, зæгъгæ, ды ам цæмæн дæ, ды ахæстоны ма хъуамæ бадай, фæлæ уай сæрибар. Уый фæстæ сæ лæгмарты рауагътой ахæстæттæй æмæ сæ рарвыстой ирон адæмы куынæг кæнынмæ. Уыдон цы фыдмитæ кодтой ирон лæппутæн, уый лæджы фырт йæ сæрмæ не схæссдзæн, адæймаджы зæрдæ ныккæрзы, уыдоныл хъуыды кæнгæйæ.

Мæ зæрдыл та æрлæууыдысты ахæм цау-тæ: тугуарæн хæстæй фондз азы дæр æххæстæй нæма рацыд, афтæмæй Гуырдзыстоны католикос Илья II-аг  ирон тугæй хъулон пæлæзы балцы æрцыд Мæскуымæ. Уым фем-бæлд «ирон» лæгимæ, кæцы йын апъа кодта йæ чъизи къухæн. Ау, ирон туг æмæ стæгæй конд чи уа, уый, куыд хъуамæ райстаид ирон адæмы знаджы къух æмæ йын куыд хъуамæ апъа кодтаид. Иннæ ахæм ма уыд гуырдзиаг делегацийы æрцыд Цæгат Ирыстонмæ. Цыма уа уымæй диссагдæр, æмæ ирон адæмы цыфыддæр знæгты Беслæны 1-æм астæуккаг скъолайы хъизæмарæй цы сывæллæттæ фæмард сты, уыдоны сыгъдæг уæлмæрдмæ бакæнай. Кæй зæгъын æй хъæуы, гуырдзиаг де-легацийы уæнгтæ хъынцъымы хуыз равдыстой, фæлæ сын сæ зæрдæтæм ныккæсæн куы уыдаид, уæд уым та цины æнкъарæнтæ федтаиккам, ома, акæсут ма, æндæра цал ирон хæдзары фесты æвæстаг… Æниу, уый фæстæ азты дæр, иу æмæ дыууæ хатты не ‘рцыдысты гуырдзиаг делегацитæ Цæгат Ирыстонмæ. Иу æмæ дыууæ хатты Ирыстоны зæххыл концерттæ нæ равдыстой гуырдзиаг ансамблтæ…

Мæрдты рухс дзæнæты бадай, ирон адæмы разагъта фырт, Джыккайты Шамил. Мæнæ уын скъуыддзæгтæ йæ уацæй: «Нырма нын национ миниуджытæ кæй нæй, нæ бæллæхтæ дæр иууылдæр уырдыгæй æвзæрынц. Æмæ национ миниуджытæ куы нæ уа, уæд нæ уыдзæн национ идейæ дæр, нæй ахæм нысан, кæцы адæмы иумæ рамбырд кæна æмæ йын концентраци кæна йæ тых æмæ хъомыс. …Адæймаг гæнæн ис æмæ ныббара йæхи æфхæрд, фæлæ дæ адæмы æфхæрд макуы хъуамæ ныббарай. Мах ферох кодтам 1920-æм азы геноцид, æмæ махæн сарæзтой ног геноцид – æрмæст ноджы æгъатырдæр хуызы. Афтæ рохгæнаг кæй стæм, уымæ гæсгæ бафыстам нæ хуыздæртæн сæ хуыздæрты тугæй. Национ идейæ бæрзонд æмвæзадыл ис гуырдзиæгтæн. Уыдонæн сæ бæллиц у стыр хæдбар паддзахад саразын, цыран цæрой æрмæстдæр гуырдзиæгтæ. Уый у сæ уарзон бæллиц, сæ уарзон нысан. Хъыгдары сæ æрмæстдæр Хуссар Ирыстон. Октябры революцийы фæстæ спайда кодтой моментæй æмæ басыгътой Хуссар Ирыстоны. Фæлæ цард иваг у. Хъайтар Сырх Æфсад алыг кодта уыдонæн сæ хъыхъхъаг ныфсы базыртæ. Гуырдзиæгтæ бамбæхстысты, ныссабыр сты. Демократтæ æмæ гуманисттæй исчи йæ фæсмондзинад равдыста гуырдзиаг адæм, гуырдзиаг паддзахад цы фыдракæндтæ сарæзта, уый фæдыл? Исчи уыдонæй хатыр ракуырдта æнæхъуаджы кæй бафхæрдтой уыцы ирон адæмæй? Ничи!

Уыдон бынаты ирон «интеллигенци» куы уыдаид, уæд абоны онг дæр сæ разы сæ аххосджыны цæссыг калдтаиккой. Абон мæхъæлæтты национ идейæ у экстремистон, гуырдзиæгтæн та – фашистон, мах та хъæуы патриотон национ идейæ. Йæ мидис æмæ нысан – ирон адæмы фервæзын кæнын…».

Уæдæ нын зонд-зонæн фæуæд гуырдзы ирон адæмæн дыууæ геноциды кæй сарæзта, нæ хуыздæр фыртты нын кæй ныццагъта, уыцы хъуыддаг. Бамбарæм нæхи, бауарзæм нæ кæрæдзи, сæххæст кæнæм ирон адæмы сæрхъызой Къостайы фæдзæхст: «Адæм, кæрæдзи уарзгæйæ цæрут», зæгъгæ. Хъуамæ зонæм знаг æмæ нын хæлар чи у, уый…

Мæ уац мæ фæнды кæронмæ бакæнын Джыккайты Шамилы æмдзæвгæ «Изæрмилты кувын»-ы рæнхъытæй: Уæлæсыхыл куы бандзарынц ызнæгтæ, Дæлæсых уæд цæмæн саразынц хъазт?

Джиоты Екатерина