ФЫЦЦАГ УАРЗТАУ ЗÆРДÆТЫ БАЗЗАЙЫ
Алчидæр нæ царды гуылфæнтæм йæ сабидугæй рацæуы. Куыд рæзы, афтæ йæ алфæмблай дунейæ фылдæрæй-фылдæр зонындзинæдтæ фæисы. Райдианы йæ ныййарджытæй, кæй æхсæн хæссы рæз, уыдоны руаджы, стæй йыл йæ æнахъом азты сæмбæлы ахуыргæнæг “абеты” чиныгимæ æмæ йын уый зонындзинæдты дунемæ байгом кæны уæрæх дуар. Йæ хызыны чингуытæ цадæггай фæфылдæр вæййынц æмæ алы ног чиныджы, алы ног зонады слæууы хицæн ахуыргæнæг. Ахуыргæнæн чингуытæ бирæ сты, фæлæ дзы се `хсæн сæйраг бынат уæддæр “Абетæн” ис.
Ацы чиныгимæ кæддæр скъолайы къæсæрæй бахызт Гæбæраты Мадинæ дæр. Бахызт, цæмæй та йæм кæддæр ногæй æрыздæха æмæ йæхæдæг æндæрты æфтауа зонын-зинæдты фæндагыл. Фæлæ уал уæдмæ хъуыд астæуккаг скъола каст фæуын, уæлдæр ахуырад райсын. Æмæ сæ райста. Горæттаг чызг, фæцис астæуккаг скъола. Уыд цæвиттойнаг ахуырдзау. Музыкæмæ æвзыгъд кæй уыд, уымæ гæсгæ ахуыр кодта музыкалон скъолайы дæр. Æмæ Хуссар Ирыстоны паддзахадон университеты педагогикæ æмæ рай-диан ахуырады факультетмæ ахуыр кæнынмæ куы бацыд, уæд ын рабæззыд. Цæвиттон, æндæр предметты æмрæнхъ сæ ам ахуыр кодтой музыкæйы сусæгдзинæдтыл дæр, уымæн æмæ райдиан кълæсты ахуыргæнинæгтæн æндæр предметтимæ иумæ амонын хъуыд музыкæ дæр. Сахуыр кодта пианинойыл цæгъдын æмæ йын ныр куы байхъусай йæ цагъдмæ, уæд æнæмæнг райсдзынæ удæхцондзинад.
Фæлæ Мадинæйы уæддæр йæхимæ æлвæста скъола, ахуыргæнæджы дæсныйад. Æмæ уæлдæр ахуырад куы райста, уæд иу бон балæууыд 6-æм астæуккаг скъолайы куыстагур. Мадинæ хорз зыдта, уыцы скъолайы ахуыр-хъомыладон куыст ахуыргæнинæгты æхсæн уæлдай бæрзонддæр æмвæзадыл æвæрд кæй уыд. Советон дуджы 6-æм скъола уыдис престижон. Бирæ рауагъдонтæ рахызт йæ къæсæрæй, сæ нæмттæ фæстæдæр айхъуыстысты канд Ирыстоны нæ, фæлæ Уæрæсейы дæр.
Мадинæйæн йæ хъул сах абадт, айстой йæ куыстмæ æмæ йæ бæллиц сæххæст. Уый уыд 90-æм азты уæззау рæстæджы, бæлвырддæрæй та 1991 азы. Мадинæ хорз æмбæрста, ахæм коллективы æхсæн кусын ыл уæлдай бæрндзинад кæй æвæры, бирæ кусын æй кæй хъæуы йæхиуыл, уыимæ йæ исын кæй хъæуы хуыздæр ахуыргæнджыты фæлтæрддзинад дæр. Ахæм ахуыргæнджытæ йæ фарсмæ бирæ уыд, уæлдайдæр та Хуссар Ирыстоны адæмон ахуыргæнæг, Уæрæсейы Федерацийы сгуыхт ахуыргæнæг, Кады ордены кавалер, дзæнæттаг Джиоты Мария Федыры чызг. Уый уыдис ахуыргæнæг-легендæ. 70 азæй фылдæр фæкуыста райдиан кълæсты ахуыргæнæгæй. Мадинæ афтæ тынг цымыдис кодта, номдзыд ахуыргæнæг уроктæ куыд уадзы, уымæ æмæ-иу арæх йæ урокыл æрбадт сабиты фарсмæ æмæ-иу каст, хъуыста, куыд амоны, цы амæлттæй пайда кæны, уыдæттæм. Афтæ зæгъæн ис, æмæ нæ ахуыргæнæгæн уыд йæ ахуыргæнæг. Мария Федыры чызг Мадинæйы тырныдзинад бамбæрста æмæ йын радта йæ сахаттæй.
“Никуы мын бахæлæг кодта йæ зонындзинæдтæ, уый нæ, фæлæ ма -иу ын æхсызгон дæр уыдис, урочы фæдыл-иу æм фарстатæ куы лæвæрдтон. Алцыдæр мын æмбарын кодта æхсызгонæй, зæрдæбынæй. Фæстæдæр мын мæхицæн бабар кодта хицæн кълас дæр æмæ мæхæдæг райдыдтон ахуыргæнинæгтимæ кусын. Афтæ йæ фæрцы размæ цыдтæн. Диссаджы адæймаг уыд, куыд ахуыргæнæг æмæ адæймаг. Хъысмæтæй бузныг дæн, йемæ мæ кæй сæмбæлын кодта, уымæй.
90-æм азты, цахæм рæстæг уыд, уый хистæр фæлтæрæй алчидæр хорз хъуыды кæны. Хæстон уавæрты цардыстæм. Уазал, æххормагдзинад нын нæ удты æвдæрзта. Нæ уыд хъæрмад скъолаты. Ахуыргæнинæгтæ хæдзæрттæй хастой сугтæ, фæлæ райдиан кълæсты сабитæн уый сæ бон нæ уыд æмæ сæ бæсты хастой сæ ныййарджытæ, цæмæй ма уазал æмæ рынчын кодтаиккой.
Ахæм уавæрты дæр ахуыр-хъомыладон процесс цудын нæ уагътой ахуыргæнджытæ. Цы кадавар мыздтæ нын уыд, уыдон дæр бирæ мæйты дæргъы нæ истам, фæлæ уæддæр цыдыстæм нæ куыстмæ, рæстæг ахæм уыд æмæ йæ æмбæрстам.
Æппæлæгау нæ кæнын, фæлæ мæ куыст мæ зæрдæмæ тынг цыд æмæ мæ уый уæлдай тынгдæр разæнгард кодта. Æппæт зындзинæдтыл дæр хъæцыдтæн, ницæмæ сæ дардтон. Сæйраг мын уыдысты мæ ахуыргæнинæгтæ, уыдонæн уроктæ уадзын. Сæ разы æз кæддæриддæр æнкъардтон æмæ æнкъарын стыр бæрндзинад, уымæн æмæ мæнæй бирæ-бæрцæй кæнгæ у, фидæны сæ цахæм адæймæгтæ рацæудзæн æмæ сæ хъысмæт цахæм уыдзæн. Уый æрмæст ахуырмæ нæ хауы, фæлæ хъомыладмæ дæр. Зæрдæйæн æхсызгон куыннæ вæййы, йæ ахуыргæнинæгтæй æхсæнадæн аккаг адæймæгтæ куы рацæуы, се `нтыстытæ, сæ хорз хабæрттæ сын куы фехъусы, уæд “, – зæгъы райгондæй Мадинæ.
Ныр мын æмбæрст у, Гæбæраты чызг ахуыргæнæджы стыр фæлтæрддзинад кæцæй райста, куыд æрлæууыд скъолайы æндæр раззагон ахуыргæнджыты æмрæнхъ. Мария Федыры чызгæй дарддæр уыдон уыдысты, цæвиттон кæмæй иста, уыцы иннæ хистæр ахуыргæнджытæ, æмæ сæйраджы сæйраг та йæхи тырнындзинад йæ профессийы сусæгдзинæдтæ базонынмæ.
Зын æмæ бæрнон у ахуыргæнæджы куыст. Алкæмæн йæ бон нæу йæ цард ацы хæрзиуæгон хъуыддагæн снывонд кæнын. Фыццаджыдæр дæм хъуамæ уа æвзыгъддзинад æмæ чизоны курдиат дæр, уарзай, дæ разы чи бады, æмæ дæм æнæхин цæстытæй чи кæсынц, уыцы ахуырдзауты, хъуамæ алы сывæллоны дæр æнкъарай.
Уыдон рафæлгъауынмæ та хорз арæхсы Мадинæ. Хорз æй чи зоны, уыдоны цæстæй нæ ивгъуыйы цас хъармдзинад ивылы Мадинæйы зæрдæйæ суинаг сабиты зæрдæтæм, цас хъару хардз кæны, цахæм арæхстдзинад æвдисы.
Гæбæраты Мадинæ у иттæг хæрзæгъдау адæймаг, йæ ахуыргæнинæгты æфтауы зонындзинæдты фæндагыл æмæ сæ хайджын кæны адæймаджы, ном чи бæрзонд кæны, ахæм миниуджытæй, æвзæрын сæм кæны райгуырæн бæстæмæ уарзондзинады æнкъарæнтæ.
Мадинæ хорз æмбары, бæлас йæ уидæгтæй фидар куыд у, афтæ адæймаг та – йæ зонындзинæдтæ æмæ æгъдауæй. Уыдонæн та бындур æвæрд æрцæуы райдиан кълæсты. Æмæ уыцы стыр хъуыддагæн йæхи нывонд кæны йæ ахсджиаг куысты.
Бирæ, тынг бирæ сты, зонындзинæдты бæрзæндтæм кæй афæндараст кодта, уыдон. Кæй зæгъын æй хъæуы, алчи сæ царды къæпхæнтыл стыр бæрзæндтæм не схызт, уый нырма никæй къухты бафтыд, фæлæ Мадинæ сæрыстыр у, йæ бавæрдæй æхсæнадон стыр хъуыддагмæ аккаг адæймаг куы схъомыл кæны, уымæй.
“Раст куы зæгъон, уæд раздæры æмæ абоны ахуыргæнинæгты `хсæн бæрæг хицæндзинад ис. Уæд, куыд ма загътон, уæззау рæстæг уыдис, фæлæ ахуырмæ тынгдæр цымыдис кодтой. Ныр та сын алы уавæртæ дæр ис, фæлæ ахуырмæ сæ тырнындзинад хуыздæрхъуаг у”, – зæгъы Мадинæ.
Гæбæраты Мадинæ æнтысгæйæ пайда кæны райдиан ахуыры педагогикæ æмæ методикæйы ногдзинæдтæй, ныфсджынæй скъуыддзаг кæны ахуыры процессы ахуырадон æмæ хъомыладон хæстæ. Пайда кæны йæхи бакуыстгонд амæлттæй дæр. Алы ахуыргæнинаджы дæр уый уыны гоймаг, йе ‘взыгъддзинæдтæ æмæ цухдзинæдтимæ æмæ фæархайы семæ индивидуалонæй. Йæ уроктæм хъусгæйæ, адæймаг æнæахъуыдыгæнгæ нæ фæуыдзæн, ахуыргæнинæгтæн сæ бон куыд бирæ у, сæ ахуыргæнæджы куы уарзой, æмæ сæ уый та сæхиуыл кусын куы ахуыр кæна, уæд. Уымæн вæййынц фенддаг, кæй ауадзы, уыцы гом уроктæ æмæ йын афтæ йæ фæлтæрддзинад исынц æвзонгдæр ахуыргæнджытæ. Йæ ахуыргæнинæгтæ свæййынц республикон олимпиадæты уæлахиздзаутæ.
Æмæ канд сабиты зæрдæтæм лæууы Мадинæ афтæ æввахс, æрмæст ын уыдон кæнынц ахæм кад? Нæ, Мадинæ уыцы иугъуызон хæлар æмæ уарзон у скъолайы æппæт ахуыргæнджыты коллективæн, кæй æхсæн цæры, уыдонæн.
Уæдæ Гæбæраты чызг нæ хъаст кæны сылгоймаджы амондæй дæр. Йе `мкъай Æлборты Джемал кусы прорабæй “Дорэкспострой”-йы æмæ йæ бавæрд хæссы нæ республикæйы фæндæгты арæзтадмæ. Цæрынц хъæрмудæй, кæрæдзи æмбаргæйæ. Сæ фарнæй цух нæу сæ хъæбул Алан дæр. Уый та кусы паддзахадон исады фæдыл комитеты.
Ахуырады къабазы йе стыр лæггæдты тыххæй Гæбæраты чызгæн лæвæрд æрцыд республикæйы Сгуыхт ахуыргæ-нæджы кадджын ном. Хорзæхджын у Ахуырады министрады грамотæйæ, афтæ ма æндæр грамотæтæй дæр. Ссис Ахуырады министрады “Кадджын кусæг”-ы хицау дæр.
Фæлæ, уæддæр Мадинæйы зæрдæйæн иууыл æввахсдæр у Ирыстоны зындгонд поэт Кокайты Тотырадз ыл йæ ахуыргæнинæгты номæй цы æмдзæвгæ ныффыста, уый.
Цыппар азы дæргъы цыдыстæм дæ зондæй
Нæ ахуыры фæндагыл иудадзыг раст.
Ныр дарддæр цæудзыстæм бæрзондæй бæрзондмæ,
Фæлæ нæ рæвдаудзæн дæ фæлмæн ныхас.
Ды н`ахуыргæнæг дæр, гъе стæй уæд нæ мад дæр!
Дæуæн куы нæй ацы нæртон зæххыл аргъ.
Цæудзыстæм мах ахуыры фæндагыл дарддæр,
Фæлæ нын уыдзынæ цæргæбон зынаргъ!
Нæ цинæй, нæ уарзтæй нæ уыдзынæ цух!
Нæ зарджыты хуыздæр уыдзынæ æдзух!
Арфæйаг у йæ фæллойадон фæндаг Гæбæраты Мадинæ Мухары чызгæн – арфæйаг адæймагæн. Æмæ йын мах дæр арфæ кæнæм Ахуыргæнæджы боны цытæн. Уадз дæ рухс фæндтæ, бæллицтæ рæзгæ фæлтæры хæрзиуæгæн кæддæриддæр æххæст кæнæнт!
БЕСТАУТЫ Валя
