УФ-йы снысан кодтой ног хицауад
Президентон æвзæрстыты фæстиуæгæн УФ-йы Хицауады уæнгтæ закъонмæ гæсгæ сæрибар æрцыдысты сæ бынæттæй. Политологтæ развæлгъау прогнозтæ арæзтой, зæгъгæ, Хицауады уæнгты бæрæг ивындзинæдтæ не ‘рцæудзæн, фæлæ дзы уæддæр, æнхъæл куыд нæ уыдысты, ахæм цымыдисон ивындзинæдтæ æрцыд.
Фыццаджы уал снысан кæнын хъуыд Хицауады сæрдары æмæ Путин фæндон бахаста, цæмæй Михаил Мишустины фæстæмæ ныууадзой йæ бынаты. Ацы къахдзæф диссаг никæмæ фæкаст, уымæн æмæ Мишустин нымад у æнтыстджын чиновникыл, аккаг паддзахадон архайæгыл. Паддзахадон думæйы дæр Путины фæндонимæ сразы сты. Ныр 2030 азмæ Мишустин уыдзæн Хицауады сæрдар, ома иннæ президентон æвзæрстытæм.
Цахæм хæстæ æрæвæрдта йæ разы Мишустин?
Депутаты раз ныхас кæнгæйæ, Мишустин бæстон æрдзырдта æввахс азты пълæнттыл. Сæйрагыл банымадта æрыгон бинонтæн алыварсон æххуыс кæнын, æмбæстæгты фæрныгад бæрзонддæр кæнын, мæгуырдзинад бæрæг фæкъаддæр кæнын, технологон хæдбардзинад къухты бафтын кæнын, амалиуæггæнджытæн сæ райрæзты баххуыс кæнын, мæгуыраудæр регионты раразмæ кæнын, бӕстӕйы экономикæ сфидар кæнын. Йæ хъуыдымæ гæсгæ 2030 азмæ Уæрæсе хъуамӕ хаст æрцæуа дунейы хъомысджындæр бæстæты номхыгъдмæ, бæлвырддæрæй та, нымад æрцæуа дунейы цыппæрæм егъау экономикæйыл. Ацы хæс сæххæст кæныны фæдыл æввахс рæстæджы ист æрцæудзæн экономикон райрæзты ног модель, фæфылдæр кæндзысты алыгъуызон товарты рауагъды гуырахст æмæ ацы хъуыддагмæ егъау хайбавæрд хъуамæ бахæссой фыдыбӕстæйон бизнесы минӕвӕрттӕ сæ инвестициты фæрцы.
Мишустин ныры онг дæр æнтыстджын куыст кæй кодта, уымæн æвдисæн уыдысты коронавирусон пандемийы рæстæджы экономикон бæрæггæнæнтæ – экономикæ фæкъаддæр æрмæстдæр 2,7% бæрц, европæйаг бæстæты фылдæр хайы та ахызт 5,7%-æй. Йе ‘рлæудæй фæстæмæ Мишустин архайы, цæмæй алыгъуызон бæрзондтехнологон товартæ уадзой Уæрæсейы территорийыл, æппæт лæггæдтæ кæной бынаты æмæ уæрæсейæгтæ се хцайы фæрæзтæ ма хардз кæной зынаргъ фæсарæйнаг товартыл æмæ лæггæдтыл. Сæйрагыл нымайы, цæмæй хæлцадон продукттæй сæхи ифтонг кæной æмæ лæгъстиаг макæмæн уой. Æмæ йын ацы фадыджы ис егъау æнтыстытæ. Кæд æмæ 10-20 азы размæ фæсарæнтæй æлхæдтой дзидза, æхсыр æмæ ма, æгæрыстæмæй, хойраг дæр, уæд сæ ныр та Уæрæсе йæхæдæг уæй кæны.
Санкциты рæстæджы дæр Уæрæсейы хицауад хорз сарæхст, райста хъæугæ мадзæлттæ æмæ йе знæгты фæндиаг нæ фæцис. Ныгуылӕны бӕстӕтӕ кӕд ӕнхъӕл уыдысты, ома Уӕрӕсейы экономикӕ раууатмӕ ӕрхаудзӕн, уӕд фыдӕнхъӕл фесты. Мишустины фӕрцы Уӕрӕсейы экономикӕ тыхджын кӕнын райдыдта санкцитӕм нӕ кӕсгӕйӕ. Экономистты хъуыдымӕ гӕсгӕ æввахс азты уӕрӕсейаг æхца стыхджын уыдзӕн, импортон товарты гуырахст фӕкъаддӕр уыдзӕн ӕмӕ, иумæйагӕй сисгӕйӕ, ӕмбӕстӕгты фӕрныгад азӕй-азмӕ хуыздӕр кӕндзӕн.
Хъахъхъӕнынады министрадӕн – ног сӕргълӕууӕг
Путин бӕстон ӕрӕвнӕлдта ӕмбӕлон фӕтк ӕрӕвӕрынмӕ Хъахъхъӕнынады министрады ӕмӕ уый фӕстиуӕгӕн бахъуыд кардиналон ивындзинӕдтӕ бахӕссын. Ӕрӕджы ӕрцахстой министры хӕдивӕг Тимур Ивановы коррупцийы фӕдыл, фӕлӕ уый фаг нӕ уыд проблемӕтӕ аиуварс кӕнынӕн. Уымӕ гӕсгӕ Сергей Шойгуйы ногӕй нал снысан кодтой министрӕй – Путины фӕндонмӕ гӕсгӕ йӕ бынатмӕ нысан ӕрцыд Андрей Белоусов. Сергей Шойгу та нысан ӕрцыд УФ-йы Ӕдасдзинады Советы секретарӕй.
Сергей Шойгу Хъахъхъӕнынады ми-нистрӕй нысан ӕрцыд 2012 азы. Афтӕ зӕгъӕн нӕй ӕмӕ Шойгу æвзӕр бакуыста, фӕлӕ дзы дзӕвгар проблемон фарстатӕ хъуыдис аскъуыддзаг кӕнын ӕмӕ сыл ӕмткӕй нӕ фӕтых.
Хъахъхъӕнынады министрады дзӕвгар ӕхцайы фӕрӕзтӕ зилы, масштабон мадзӕлттӕ дзы уагъд фӕцӕуы ӕмӕ ахӕм бынӕтты гӕртамхортӕ сбирæ вæййы. Уымӕ гӕсгӕ «мидӕггагон знӕгтӕ» тынг ӕндӕвтой министрады куыстыл, йӕ размӕцыдыл, хуымӕтӕг салдаттыл. Хъахъхъӕнынады министрады хъӕндзинӕдтӕ ирдӕй рабӕрӕг сты сӕрмагонд ӕфсӕддон операцийы рӕстӕджы – дзӕвгар ӕхцайы фӕрӕзтӕ паплой ӕрцыдысты, фронты нӕ фаг кодтой хӕстон ӕрмӕджытӕ, хӕстонтӕй бирӕтӕ ифтонг нӕ уыдысты хуымӕтӕджы уӕлӕдарӕсӕй дӕр. Бахӕссын хъуыд кардиналон ивындзинӕдтӕ.
Андрей Белоусов у фӕлтӕрд чиновник. Хицауады кусы 2000 азӕй фӕстӕмӕ ӕмӕ нымад у ахуыргонд, зондджын адӕймагыл. Украинӕйы цӕуӕг хӕстон архӕйдтытӕм лӕмбынӕг куы ӕркӕсӕм, уӕд бӕрӕг у, хӕсты быдыры ӕрмӕст ӕфсӕддон арӕхстдзинад кӕй нӕу сӕйраг. Ныры дуджы стыр ахъаз сты инновацитӕ, бӕрзондтехнологон хӕстон техникæ. Ӕнӕ уыдонӕй хуымӕтӕг хӕстон ӕдых у хӕсты быдыры. Уымӕ гӕсгӕ Путины саразгӕ къахдзӕфы ис логикӕ – Хъахъхъӕнынады министрадӕн фӕпайда уыдзӕн, йӕ сӕргъ хуымӕтӕг адӕймаг куы слӕууа, уӕд.
Ӕфсӕддон экспертты хъуыдымӕ гӕсгӕ ӕввахс рӕстӕджы министрадӕй ӕрвыст ӕрцӕудзысты дзӕвгар инӕлартӕ, кӕцытӕ сӕ нӕмттӕ счъизи кодтой коррупцион хъуыддӕгты хайадистӕй, кӕнӕ та эффективон сӕргълӕуджытӕ нӕ разындысты ӕмӕ уый фӕстиуӕгӕн. Шойгуйы рӕстӕджы министрады къухдариуӕгад, иумӕйагӕй сисгӕйӕ, бирӕ рӕдыдтытӕ ӕруагътой ӕмӕ сын ныр дзуапп дӕттын хъӕуы. Ӕфсӕддонты та ныридӕгӕн ифтонг кӕнын хъӕуы нырыккон ӕхсӕнгарзӕй, нырыккон сӕрмагонд техникон фӕрӕзтӕй, нӕмгуытӕй, ӕнӕпилотон аппараттӕй ӕмӕ афтӕ дарддӕр. Ӕппӕт адӕттыл хардз цӕуы егъау ӕхцайы фӕрӕзтӕ ӕмӕ дзы уый тыххӕй сӕйраг у эффективондзинад.
Иумӕйагӕй сисгӕйӕ ног Хицауадмӕ бирӕ ивындзинӕдтӕ не ‘рцыд хаст. Баивтой цалдӕр министры ӕмӕ дзы иууыл вазыгджындӕр уыд Хъахъхъӕнынады министрад. Белоусовы снысаны хабар ӕхсызгон уыд куыд ӕфсӕддонты фылдӕр хайӕн, афтӕ – элитӕтӕн дӕр.
ДЖИОТЫ Алыксандр
