Фæстаг азты ӕгас дунейы цы цаутæ æрцыдис, уыдон бындуронæй бандавдысты бæстæтыл, адæмы цардыл. Ныры онг цахæм уагæвæрд уыд дунейы бæстæты æмахастыты, ахæм уавæрты дарддæр цæрæн нал ис. Уыцы хъуыддаг æмбарынц ныгуылæйнаг бæстæтæ дæр АИШ-ы сæргълæудæй, фæлæ сæ сæ гегемони фесафын нæ фæнды. Уымæ гæсгæ разы сты мингай адæймæгтыл туджы зæйтæ рауадзыныл, бабын кæнын æгас бæстæтæ, æрмæстдæр сæ бухъ цардæй ма фæцух уой, уый тыххӕй.
Иууыл мæгуыраудæр уавæры дзы ныридæгæн сты Украинæйы цæрæг адæм – иуæй цагъды кæнынц кæйдæр цъаммар хъуыддæгты тыххæй, иннæмæй та, æвæццæгæн, фесафдзысты сæ паддзахад дæр. Ӕниу, Палестинӕ дӕр хуыздӕр уавӕры нӕй – Израиль сӕ ӕгъатырӕй цӕгъды, цыма Гитлеры фыдракӕндты тыххӕй сӕ маст палестинӕгтӕй исынц, уыйау.
Хъуыддӕгтӕ ууыл дзурӕг сты, ӕмӕ та ныгуылӕн бӕстӕтӕ ӕрбангом сты украинаг нацизмы алыварс ӕмӕ та сӕ ногӕй фӕнды ӕгас дуне сӕ къӕхты бын ныссӕндын.
1939 азы гитлеронтӕ Чехословакийӕн оккупаци сарӕзтой, кӕцыйы фӕстиуӕгӕн йӕ хицауад алыгъдысты Лондонмӕ ӕмӕ Словакийӕ та сырӕзт хӕдбар фашистон паддзахад. Чехословакийы хицауад фӕсарӕнты уӕвгӕйӕ худинаг кодта йе ‘мбӕстӕгтӕй, ома фашистон режим бынтон ӕнцонтӕй райстой, ныхмӕ дӕр сӕм нӕ фӕлӕууыдысты. Фӕстӕдӕр ӕй рӕстӕг куыд равдыста, афтӕмӕй фашисттимӕ баиу сты даниӕгтӕ, французӕгтӕ, финӕгтӕ, румынӕгтӕ, болгайрӕгтӕ, испайнӕгтӕ ӕмӕ афтӕ дарддӕр. Ацы цаутӕй ис ахӕм хатдзӕг саразӕн – фашисттӕн иузӕрдион лӕггад кӕныныл иу хатт чи сразы, уый дыккаг ӕмӕ ӕртыккаг хатт дӕр уыцы фӕндаг равзардзӕн. Уӕрӕсейӕгты 80 азы размӕ скуынӕг кӕнынмӕ чи хъавыд, уыдон сӕ кӕнон никуы ныууадздзысты, сӕдӕ азы фӕстӕ дӕр уыцы хъуыдыйыл лӕуд уыдзысты.
Куыдæй скуынæггæнæн ис фашизмæн?
Уӕрӕсе ӕмӕ Китай райдыдтой фыццаг къахдзӕфтӕ аразын тугцъир бӕстӕты ныхмӕ. Фылдӕр хъусдард аздӕхтой экономикӕмӕ, фӕлӕ ӕфсӕддон фадыджы дӕр сӕ иумӕйаг кооперацитӕ бӕрӕг фӕфылдӕр сты. Азӕй-азмӕ дыууӕ бӕстӕйы ‘хсӕн ӕмахастытӕ ӕнгомдӕр кӕнынц, алыгъуызон товарты ӕмӕ ӕхцайы гуырахсты ӕрзылд дӕр дӕсгай хӕттыты фӕфылдӕр. Кӕд ӕмӕ ныгуылӕн бӕстӕтӕ рагӕй фӕстӕмӕ архайынц Китай ӕмӕ Уӕрӕсейы ‘хсӕн фыдӕхдзинад байтауыныл – сӕ стратегион пъланы хаст ис, уӕддӕр сын ницы ӕнтысы, фыдӕнхъӕл фесты. Уӕрӕсе хъӕздыг у ӕрдзон ресурстӕй, Китай та – лӕгдыхӕй, ӕмӕ уымӕ гӕсгӕ дыууӕ хъомысджын бӕстӕйы сӕ тыхтӕ куы баиу кӕной, уӕд сӕ ныхмӕ фӕлӕууӕн нӕ уыдзӕн. Уыцы хъуыддаг тынг хорз ӕмбарынц АИШ-ы разамынад ӕмӕ, барӕй, ӕгас дунейы хӕццӕдзинад тауынц. Хӕццӕ дуг та рагӕй фӕстӕмӕ абырджыты «ӕмцӕдисоныл» нымад у.
Ныгуылӕн бӕстӕтӕй сӕхи тигъ кӕнынц сӕ раздӕры ӕмцӕдисонтӕ. Зӕгъӕм, Саудаг Арави йӕ нефты фылдӕр хай уӕй кӕны китайаг валютӕйыл, америкӕйаг долларӕй къаддӕр пайда кӕнын райдыдта ӕмӕ йе ‘ргом аздӕхта БРИКС-мӕ. Уымӕй уӕлдай ма бафидыдта Иранимӕ дӕр ӕмӕ уыцы хъуыддаг дӕр тынг бандӕвта америкӕйаг позицитыл Æввахс Хурыскӕсӕны.
Америкӕйаг гегемонийы фӕстиуӕгӕн тынг бирӕ бӕстӕтӕ бахаудтой ныгуылӕн бангон системӕйы уацары ӕмӕ дзы сӕ бон нӕу сӕхи ратонын. Китай ӕмӕ Уӕрӕсейӕн ныридӕгӕн ис тыхджын экономикон ӕмӕ ӕфсӕддон потенциал ӕмӕ сӕ бон у саразын альтернативон финансон ӕмӕ ӕдасдзинады системӕтӕ. Ӕмӕ ацы процесс егъау темптӕй райдыдта цӕуын – ӕрӕвнӕлдтой мӕгуырау бӕстӕты экономикӕты модернизацимӕ. Ныгуылӕн бӕстӕтау китайӕгтӕ ӕмӕ уӕрӕсейӕгтӕ тыхӕйисджытӕ не сты ӕмӕ уымӕ гӕсгӕ алкӕй дӕр фӕнды ӕууæнкджын партнертимӕ кусын.
Путин ӕмӕ Китайы адӕмон республикӕйы сӕрдар Си Цзиньпин дзыллӕттӕн ӕмбарын кӕнынц, ома, адӕмтӕ ӕмӕ бӕстӕтӕ иууылдӕр ӕмбар сты, иу дзы иннӕуыл уӕлӕхох ма хъуамӕ уа, тыхджын паддзахадтӕ иннӕты ма хъуамӕ дӕлдзиныг кӕной. Ацы хъуыдытӕ дунейы бӕстӕты фылдӕр хайы зӕрдӕмӕ цӕуынц ӕмӕ сӕхи ӕлвасынц Уӕрӕсе ӕмӕ Китаймӕ. Уый фӕстиуӕгӕн АИШ ӕмӕ йӕ дӕлбар бӕстӕтӕ катайы ныххаудтой, мӕгуыр бӕстӕты стигъыны бар сын нал дӕттынц.
Раст зӕгъгӕйӕ, Китайы нӕй схонӕн Уӕрӕсейы хӕлар бӕстӕ. Фӕлӕ сӕвзӕргӕ уавӕрты Китайӕн ӕндӕр гӕнӕн нӕй, хъуамӕ баиу уа Уӕрӕсеимӕ. Япон, Хуссар Кореяйæ ӕмӕ Филиппинæ сты АИШ-ы дӕлбар, ома, сты хӕрамдзаст сыхаг бӕстӕтӕ. Фидӕны АИШ ӕмӕ Китайы ‘хсӕн хъаугъа куы ӕрцӕуа, уӕд, фыццаджыдӕр, хӕстон архӕйдтытӕ цӕудзысты ацы бӕстӕты территориты. Стӕй ма Инди, Вьетнам ӕмӕ иннӕ сыхаг бӕстӕтимӕ дӕр хъӕрмуд не сты китайӕгтӕ. Уымӕ гӕсгӕ иунӕгӕй сӕ ныхмӕ нӕ фӕлӕудзӕн.
Уӕрӕсейӕн дӕр пайда у Китай – йӕ фӕрцы сӕндидзын кодта йӕ экономикӕ, санкциты сӕрты ахизынӕн ын баххуыс кодта. Китайы фӕрцы Уӕрӕсейӕн бантыст масштабон проекттӕ саразын, фӕсарӕнтӕм уӕй кӕны ӕрдзон газ, нефть ӕмӕ ӕндӕр ахӕм товартӕ. Ӕнгом архайын ма райдыдтой космосы дӕр – цыбыр рӕстӕгмӕ сын ис егъау ӕнтыстытӕ ӕмӕ тагъд рӕстӕджы ныгуылӕн бӕстӕтӕй фӕтыхджындӕр уыдзысты ацы къабазы дӕр.
Куыд уынӕм, афтӕмӕй Уӕрӕсе ӕмӕ Китай кӕрӕдзийӕн пайда сты ӕмӕ ма сӕ ӕмархайдӕй ӕрбангом кодтой сӕхимӕ дзӕвгар бӕстӕты, кӕцыты нымӕц фылдӕр кӕны азӕй-азмӕ. АИШ нырма дӕр хъомысджын паддзахад у, тыхджын экономикӕ йын ис, фӕлӕ се ‘ддагон политикӕ куы нӕ фӕивой, уӕд сӕ хъомысадӕй тагъд рӕстӕджы ницыуал аззайдзӕн. Фӕззӕджы сӕм уыдзысты ӕвзӕрстытӕ ӕмӕ бирӕты стыр ныфс ис, ома, сӕ сӕргъ слӕудзӕн адекватон адӕймаг. Фӕлӕ ныры онг цы рӕдыдтытӕ ӕруагътой, уыдоны фылдӕр хайӕн рарастгӕнӕн нал уыдзӕн.
Джиоты Алыксандр
