Фылдæр пайда кæнын хъæуы нырыккон технологитæй
Æрвылаз дæр августы мæйы кæрон скъолатæ, колледж æмæ сабиты рæвдауæндæтты педагогон кусджытæ æрæмбырд вæййынц конференцимæ, цæмæй ног ахуыры азы райдианы фæнысан кæной, цы сын бантыст аивгъуыйгæ ахуыры азы дæргъы æмæ дарддæр куыд аиуварс кæнын хъæуы хъæндзинæдтæ, уый. Парламенты актон зал егъау кæй у, уый фæдыл ацы мадзал ауадзынц ам. Мадзалмæ хуынд æрцыдысты бæстæйы Президент Гаглойты Алан, Хицауады сæрдар Джуссойты Константин, министрадты æмæ ведомствоты минæвæрттæ, «Россотрудничество»-йы сæргълæууæг Сергей Комиссаров, РХИ-йы Парламенты депутат Уырыгаты Инал, горæт Цхинвалы æмæ районты сæргълæуджытæ.
Конференци разныхасæй æрбайгом кодта Ахуырад æмæ зонады министры фыццаг хæдивæг Галуанты Алыксандр. Сæйраг доклад та скодта министрады сæргълæууæг Лолаты Аслан. Министр иумæйагæй æрдзырдта ахуыры къабазы уавæрыл, фæнысан кодта проблемон фарстатæ æмæ сæ аскъуыддзаг кæныны мадзæлттæ, радзырдта, цы сын бантыст саразын, уыдæттыл.
«Махæн нæ сæйраг хæс у, цæмæй ахуырдзаутæ исой хъæугæ зонындзинæдтæ сабиты рæвдауæндæттæй суанг уæлдæр ахуыргæнæндоны онг. Рæстæг куыд цæуы, афтæ домæнтæ дæр ивынц, æмæ архайын хъæуы, цæмæй нæ рæзгæ фæлтæры райсгæ зонындзинæдты æмвæзад ма къаддæр кæна. Уый тыххæй та ахуыры процессы фылдæр пайда кæнын хъæуы нырыккон технологитæй. Хъыгагæн, нырма нæм хорз тенденци нæй – азæй-азмæ аккаг зонындзинæдтæ ахуырдзаутæ къаддæр исынц æмæ ма цы дæсныйæдтæ райсынц, уыдонæй та фидæны дæр не спайда кæнынц. Уавæр хуыздæрырдæм фæивынæн хъæуы ахуыры системæмæ ивддзинæдтæ бахæссын».
Сабиты рæвдауæндæттæ, нæ республикæйы сты 26 æмæ дзы ис 2716 сывæллоны. Сæ педагогон кусджыты нымæц та у 368 адæймаджы. Ацы уагдæтты ныр цалдæр азы дæргъы æнтыстджынæй пайда кæ-нынц билингвалон ахуырадон программæ «Малусæг»-æй. Уымæн йæ нысан æздæхт у ирон æмæ уырыссаг æвзæгтæ базонынмæ.
Лолаты Асланы ныхæстæм гæсгæ, цæмæй программон-методикон æрмæг сы-вæллæттæм хуыздæр хæццæ кæна, уый тыххæй педагогтæн рæстæгæй-рæстæгмæ фæуадзынц квалификаци фæбæрзонд кæныны курсытæ.
Нæ республикæйы æдæппæт ис 47 паддзахадон ахуыргæнæн организацийы æмæ иу кадетон скъола. Уыдон æдде ма нæм дыууæ та ис æнæпаддзахадон ахуыргæнæн организацитæ. Ацы уагдæтты педагогон коллективты нымæц хæццæ кæны 1320 онг. Скъолатæ хъуагдзинад æййафынц бирæ предметты ахуыргæнджытæй. Уый æвзæрырдæм æндавы ахуырдзауты зонындзинæдтæ райсыны хъуыддагыл. Ацы аз райстой 122 æрыгон ахуыргæнæджы, фæлæ уый фаг нæу. Уымæ гæсгæ ам дæр ахуыргæнæн организациты кусджыты квалификаци фæбæрзонддæр кæныны институты æрвылаз дæр рацæуынц курсы-тæ дзæвгар ахуыргæнджытæ алы предметтæй. Ӕдæппæт ацы аз курсытæ рацæуыны бæлвырдгæнæнтæ райстой 520 ахуыргæнæджы бæрц.
Лолаты Аслан æрсидт педагогон коллективмæ, цæмæй фыццаг къласмæ исой нормæтæм гæсгæ, ома, сывæллоныл æнæмæнг хъуамæ цæуа 6 аз æмæ æрдæгæй фылдæр.
«Мах ныййарджыты фæндоныл сразы вæййæм, райсæм сæ фыццаг къласмæ æмæ стæй нæхицæн дæр сæрниз саразæм æмæ ма сывæллонæн дæр зын вæййы. Ахæм кары сывæллæтты фылдæр хай нæ тых кæнынц скъолайы программæйыл æмæ фæсте баззайынц сæ ахуыры. Уыдонæн сæ зæрдæ фехсайы, æрмæстдæр, хъазынмæ æмæ сын мах та скъола æнæуынон фæкæнæм», – загъта министр.
Ахуырдзауты хъомылад министр банымадта æппæты сæйраг хъуыддагыл. Банысан кодта, зæгъгæ, нæ нацийы монон æргъæдтæ, æгъдæуттæ бахъахъхъæнын хъæуы, кæстæр фæлтæрмæ сæ куы нæ адæттæм, уæд нын фидæн нæй. Уый тыххæй ахуырдзаутимæ регуляронæй хъуамæ уадзой ахуыртæ ацы темæйыл, лæвæрд сын цæуа патриотон хъомылдзинад.
Лолаты Аслан ма фæндон бахаста, цæмæй-иу алы къуырийы райдианы дæр ахуыры процесс райдайа паддзахадон тырысайы систæй æмæ Хуссар Ирыстоны гимнæй. Ацы ногдзинад дыууæ къуырийы æмгъуыдмæ хъуамæ æрбæстон кæной æппæт ахуырæгæнæн уагдæтты.
Уæлдай хъусдард министр аздæхта, сæ размæцыды сæ карæнтæй чи хицæн кæны, уыцы сывæллæттæм, æмæ фæндон бахаста, цæмæй уыдон лæвæрд цæуой коррекцион скъоламæ. Лолаты Аслан куыд æмбарын кæны, афтæмæй ацы категорийы ахуырдзаутæн нæй æмбæлон уавæртæ зонындзинæдтæ райсынæн. Скъола-интернаты нæм цы 8 коррекцион къласы ис ахæм ахуырдзаутимæ, уыдоны ахуырадон процесс нæ дæтты дзуапп æмбæлон домæнтæн, сæ кълæстæ не сты ифтонг.
«Бæстыхайы дыккаг уæладзыджы хатæнтæ нысанмæздæхт уыдысты улæфынæн, фæлæ дзы фæстæдæр сарæзтой кълæстæ æмæ дзы, кæй зæгъын æй хъæуы, уроктæ бæрзонд æмвæзадыл ауадзынæн нæй аккаг уавæртæ. Хæрæндонмæ æмæ ма æндæр хатæнтæм ацæуыны хъуыддаджы дæр æвзарынц зындзинæдтæ. Проблемæйæн ис дыууæ хуызы аиуварс кæнæн. Фыццаг – скъола «Эрудит» ракæнæм æндæр бæстыхаймæ æмæ хатæнтæ фæфылдæр уой коррекцион скъолайæн. Дыккаг та – Гуыбаты æфсымæрты уынгыл цы сабиты рæвдауæндон аразынц, уыцы бæстыхай хъæуы радтын корекцион скъолайæн».
Зонындзинæдтæ райсыны хъуыддаджы сæйраг сты чингуытæ æмæ сæ ахуыргæнæн уагдæттæ куыд ифтонг сты, уый фæдыл дæр æрдзырдта докладгæнæг. Банысан кодта, зæгъгæ, æрмæстдæр ирон æвзаг æмæ литературæйы чингуытæй æййафынц хъуагдзинад æмæ бахатыд Президентмæ, цæмæй сæм йе ‘ххуысы къух фæдаргъ кæна.
«Фæстаг хатт ма ирон æвзаг æмæ литературæйы чингуытæ райстам 2019 азы. Уымæ гæсгæ нын ныр нал фаг кæнынц æмæ ма дзы чи баззад, уыдоны фылдæр хай дæр сты мæгуырау уавæры. «Россотрудничество»-йы æххуысы фæрцы нæм иннæ предметты чингуытæ фаг ис. Октябры мæймæ та æнхъæлмæ кæсæм 7 мины бæрц ахуыргæнæн чингуытæм, балæвар нын сæ кæндзæн фонд «Русский мир». Ацы аз ма фыццагкъласонтæ райсдзысты ног «Абе-тæ» дæр 4 хайæ кондæй. Куыст цæуы «Ирыстоны истори»-йы ахуыргæнæн чиныг саразыныл дæр, декабры мæйы йæ макет цæттæ уыдзæнис».
Докладтæ ма бакастысты ХИПУ-йы проректор Цхуырбаты Иннæ, горæт Цхинвалы 2-æм скъолайы директор Ольга Михаилиди æмæ «Цхинвалы бирæпрофилон колледж»-ы директоры хæдивæг Хъуылымбегты Лондæ.
Гаглойты Алан йæ раныхасы æрдомдта, цæмæй азæй-азмæ цы проблемон фарстатæ сæвзæры, уыдон гъæдджынæйдæр скъуыддзаг цæуой. Йæ хъуыдымæ гæсгæ, алчидæр йæ хæстæ æмбæлонæй куы æххæст кæнид, уæд нын бирæ фылдæр бантысид ахуыры къабазы.
«Нæ кæстæр фæлтæр фыццаджыдæр хъуамæ уой æгъдауыл хæст, уæздан. Ӕмæ сын уыцы хъуыддæгтæ мах хъуамæ амонæм. Сомбон нæ кæстæртæ æгуыдзæг куы уой, уæд уый мах аххос уыдзæн. Уый хауы куыд ахуыргæнджытæм, афтæ ныййарджытæм дæр. Ис нæм бирæ æгуыст фæсивæд, æмæ уымæн дæр ис бæрæг аххосæгтæ. Алы ныййарæджы дæр фæфæнды, цæмæй йæ хъæбул райса престижон професси. Æмæ ууыл та нæ фæхъуыды кæны, стæй кæм кусдзæнис, йæ зонындзинæдтæй кæм спайда кæндзæнис».
Ныридæгæн нæм экономисттæй æмæ юристтæй фылдæр ничи ис, фæлæ хъуагдзинад та æндæр професситæй æййафæм. Уæрæсемæ дæр ахуыр кæнынмæ арвитæм лимиттæй, фæлæ уый дæр уавæр фæхуыздæр кæныныл тынг не ‘ндавы.
«Лимитæй чи ацæуы ахуырмæ, уыдоны фылдæр хай фæстæмæ нал æрæздæхынц, æмæ уый раст нæу. Паддзахад дыл æхцайы фæрæзтæ хардз кæны, цæмæй ахуыры фæстæ Хуссар Ирыстоны кусай. Ӕвæццæгæн, лимиттæ радтыны хъуыддагмæ æндæр хуызы хъæуы бацæуын. Нырæй фæстæмæ-иу хъуамæ æнæмæнг бафыссой контракттæ, цæмæй ахуыры фæстæ хæсджын уой 5 азы бæрц сæ Райгуырæн бæстæйæн балæггад кæнынæй. Стæй ма дзы ис æндæр проблемæ дæр – бирæтæ дзы кæронмæ нæ сахуыр кæнынц æмæ лимит æнæхъуаджы фесафы. Сæ фылдæр хай, ахуыры программæйыл чи нæ тых кæны, ахæмтæ сты. Ӕмæ цæмæн æрвитæм æдзæттæ ахуырдзаутæ Уæрæсемæ, кæд æмæ нæм ис æвзыгъддæртæ? Уымæй уæлдай ма дзы сæвзæры ноджы æндæр проблемæ дæр – ахуырæй æрцæугæ специалистты куыстмæ нæ фæисæм, фæлтæрддзинад сæм кæй нæй, уый æфсон. Ӕмæ уый дæр раст нæу. Уыцы специалисттæ нын ам нæ бабæззынц, фæлæ стæй Уæрæсейы æнцонтæй ссарынц куыст æмæ сæм уырдæм фæцæуæм æххуысагур».
Президент йæ хъус æрдардта, ахуыргæнæн уагдæтты хæлцмæ дæр æмæ бафиппайдта, зæгъгæ, æмбæлон контроль кæй нæй, уыимæ баст сты ам сæвзæргæ проблемæты фылдæр хай. Уымæ гæсгæ æрдомдта министрады къухдариуæгадæй, горæты æмæ районты сæргълæуджытæй, цæмæй æркæсой лæмбынæгдæр æмæ аиуварс кæной хъæндзинæдтæ.
Ӕрæмбырдуæвджытæ сразы сты ахуыры системæмæ ивддзинæдтæ бахæссыныл, зæгъгæ, уыдон æнæмæнг фæахъаз уыдзысты ахуыры æмвæзад бæрзонддæр сисынæн. Хъуамæ сног кæной ахуыры программæтæ, архайой æрыгон кадртæ бацæттæ кæныныл, ахуырмæ æвзыгъд сывæллæттæн аразой фадæттæ, педагогтæн та хъуамæ фадат уа сæ квалификаци фæбæрзонддæр кæнынæн, информацион системæтæй æмæ технологитæй арæхдæр пайда кæнынæн.
Кæронбæттæны цыппар ахуыргæнæгæн радтой Республикæ Хуссар Ирыстоны «Сгуыхт ахуыргæнæг»-ы нæмттæ – Зассеты Зарайæн, Козаты Иринайæн, Тедеты Залинайæн æмæ Музиаты Зояйæн. Ведомствойон хорзæхтæй дæр схорзæхджын кодтой цалдæр ахуыргæнæджы.
ДЖИОТЫ Алыксандр
