15-æм июны фыццаг хатт нæ университеты равдыстыты залы цытджын æгъдауæй байгом не ‘мзæххон зындгонд нывгæнæг, ССР Цæдисы æмæ Уæрæсейы Федерацийы Нывгæнджыты цæдисы уæнг Хаситы Павелы персоналон равдыст. Персоналон равдыст организацигонд æрцыд университеты ректор Тедеты Вадимы инициативæмæ гæсгæ. Хасийы фырты цымыдисон сфæлдыстадимæ базонгæ кæнынæн фадат уыдзæнис августы мæйы æмбистæм. Равдысты экспозици цы хъæздыг æмæ мидисджын нывтæй конд у, уыдон сты 60 нывы бæрц. Йæ нывтæ æвæрд сты Цæгат Ирыстон-Алани æмæ Хуссар Ирыстоны музейты, афтæ ма Уæрæсейы Федерацийы горæтты, фæсарæнты хисæрмагонд коллекциты.
Хаситы Павел Димитры фырт райгуырд 1951 азы апрелы мæйы Хуссар Ирыстоны автономон областы Хъорнисы хъæуы. 1970-æм азы каст фæцис нæ горæты Тугъанты Махарбеджы номыл нывгæнæн ахуыргæнæндон, уый фæстæ йæ ахуыр адарддæр кодта Тбилисы Нывкæнынады Аивæдты Академийы æмæ йæ æнтыстджынæй каст фæцис 1977 азы. 1981 азы ссис Советон Цæдисы Нывгæнджыты цæдисы уæнг æмæ уæдæй абонмæ йæ нывгæнæн сис йæ къухтæй нæ хауы. Нæ республикæйы 90-æм азты уæззау рæстæг куы уыд, уæд Павел йæ бинонтимæ хуыздæр цардагур ацыд Цæгат Ирыстонмæ, фæлæ никуы рох кодта йæ фыдæлты зæхх æмæ йæ зæрдæйы рыст райгуырæн бæстæйы тыххæй фæстæдæр равдыста ахæм куыстыты, куыд «Уголок старого Цхинвала», «Август 2008», триптих «Ополченцы» æмæ æндæрты.
Хаситы Павел у ахæм хæдæфсарм æмæ курдиатджын нывгæнæг, кæцы æдзухдæр лæггад кæны ирон нывкæнынадæн æмæ афтæмæй ног кæны аивадон къæбиц йæ цымыдисон сфæлдыстадон хуынтæй. Уый стыр хайбавæрд хæссы Ирыстоны адæмы удварн æмæ культурæйы рæзтмæ дæр. Уæрæсейаг æмæ цæгатирыстойнаг нывгæнджыты æмрæнхъ Павелæн дæр стыр кад æмæ аргъ кæнынц аивадуарзджытæ. Уый тырны йæ адæмы истори, йæ дуджы цард равдисынмæ æмæ равдысты куыд федтам, афтæмæй йын æнтысгæ дæр кæны. Йæ радтæг адæмы ирд дуне, йæ уарзон райгуырæн бæстæ – Ирыстоны диссаджы рæсугъд æрдз нывгæнæджы зæрдæйы гуырын кæнынц сфæлдыстадон цæхæр. Йæ бирæ пейзажтæ адæймаджы зæрдæйæн хæссынц æхсызгондзинад.
Хаситы Павел ма у диссаджы портретист дæр. Ирон культурæ æмæ æхсæнадон архайджыты портретты ‘хсæн фенæн ис Хетæгкаты Къоста, Тугъанты Махарбег, Джусойты Нафи, Хъотайты Григол, Санахъоты Барис, Бедойты Шалва, Кокайты Барис æмæ æндæрты фæлгонцтæ.
Павел йæхæдæг зæгъы, иууыл æввахсдæр йæ зæрдæмæ кæй лæууы историон жанр. Йæ историон композицитæ иууылдæр сты уæрæх кæттæгтæм хаст, уымæн æмæ цы бирæ фигурæтæ æмæ баталон сценæтæй пайда кæны, уыдон домынц егъау бынат. Нывгæнæг хæстонты, бæхты æмæ алыварсцæуæг цаутæ афтæ деталон æмæ ирд мимикæимæ æвдисы æмæ æнæрлæугæ ничи фæвæййы сæ разы. Йæ зындгонд историон нывтæ сты: «Скифы перед боем с персидской армией», «Аланы готовятся к продолжению битвы с монголами после предательства и ухода кипчаков», Бой Нартов с небожителями», «Падение Рима», «После битвы Тимура с Золотой Ордой на Тереке», «Куликовская битва» æмæ æндæртæ. Тынг цымыдисон ын рауад Библийæ ист уацмыс æмæ йæ схуыдта «Голгофа». Ацы сюжетæй арæх пайда кæнынц уæрæсейаг æмæ фæсарæйнаг нывгæнджытæ дæр.
Персоналон равдыст фенынмæ æрбацыдысты нæ республикæйы æмбæстæгтæ, нывгæнджытæ, аивадæн табугæнджытæ, университеты ахуыргæнджытæ æмæ студенттæ. Официалон адæмæй экспозици аргъгæнджытæ уыдысты Хуссар Ирыстоны Уæрæсейы Федерацийы æххæстбарджын минæвар Марат Кулахметов, РХИ-йы Фæсарæйнаг хъуыддæгты министр Джиоты Æхсар, РХИ-йы Культурæйы министр Зæгъойты Рада æмæ Павелы æмкъласон, Хуссар Ирыстоны раздæры премьер-министр Хуыгаты Ростислав æмæ æндæр бæрнон кусджытæ. Равдыст байгом «Хонгæ» кафтæй æмæ уый фæстæ раныхас кодта университеты ректор Тедеты Вадим. Уый банысан кодта нывгæнæг йе стыр курдиаты фæрцы, хæдæфсарм егъау хуынтæ кæй хæссы аивадмæ, уый. «Хаситы Павел у диссаджы нывгæнæг æмæ махæн та нæ хæс у, цæмæй адæмæн æвдисæм уымæн йе сфæлдыстад. Йæ куыстытæй мын иууыл тынгдæр мæ зæрдæ бацагайдтой 90-æм азты темæйыл фыст зæрдæмæхъаргæ нывтæ. Нæ абоны уазæг ма стыр дæсны у портреттæ фыссынмæ дæр æмæ сын уæхæдæг ныр уыдзыстут аргъгæнджытæ», – банысан кодта университеты ректор.
Культурæйы министр Зæгъойты Рада дæр банысан кодта нывгæнæджы сфæлдыстадон куысты архайд æмæ йын арфæ ракодта йæ персоналон равдысты тыххæй: «Ирон аивадæн чи лæггад кæны, нывкæнынады аивадæн уæлдайдæр, уыдон махæн сты стыр кады аккаг. Хаситы Павел ирон нывкæнынады аивадмæ хæссы уæзгæ хуынтæ бирæ азты дæргъы. Тынг æхсызгон мын у, университет ын йæ равдыст кæй сорганизаци кодта, уый. Бузныг университеты къухдариуæгадæн ректор Тедеты Вадимы сæргълæудæй, аивадмæ сын хъарм ахаст кæй ис, уый тыххæй. Хъыгагæн, нæ нывгæнджытæн сæ уавæртæ сты къуындæг, бæрзонд æмвæзадыл нæм равдыстыты зал кæй нæй, уый аххосагæн. Уымæ гæсгæ университет радон равдыст куы байгом кæны, уæд уый свæййы нæ республикæйы культурон царды ахсджиаг цау. Цæмæй равдыст Цхинвалы арæзт æрцыдаид, уый тыххæй йæ хайбавæрд бахаста Хуыгаты Ростислав æмæ йын арфæ кæнын».
Уый фæстæ министр Президент Гаглойты Аланы номæй Хаситы Павелæн радта «РХИ-йы сгуыхт нывгæнæджы» кадджын номы хорзæх. Культурæйы министрады номæй та йын балæвар кодта зæрдылдарæн æвзист монетæ Тугъанты Махарбеджы сурæтимæ.
Хаситы Павел нын куыд раргом кодта, афтæмæй йын ныртæккæ дæр ис бирæ ба-кусинаг æрмæг. Фæлæ фыццаг рады йæ хъуыдыйы ис Донбассы темæ. Йæ ног куысты сюжет дзурæг уыдзæнис хæсты ныхмæ, ома, адæймаджы царды хорзмæ кæй никуы æркæны, ахæм хъуыдыимæ.
ЦХУЫРБАТЫ Ларисæ
