Уацамонгæ

Ирон хæстонты бардуаг

Ирон мифологийы цы бирæнымæц бардуæгтæ ис, уыдоны хсæн кадджын бынат ахсы Тхост – ирон хæстонты бардуаг. Фыдбылызæй сæ хъахъхъæнæг.

Ирон фынгыл-иу алыхатт дæр чъирикувæг скуывта:

– Тхосты дзуар, табу дын уæд! Сабырдзинад нын радт, нæ кæстæрты нын фыдбылызæй бахиз!

Ис ын сæрмагонд кувæндæттæ Ирыстоны алы къуымты: Куырттаты комы Цымытъийы хъæуы, Хъæздоны æмæ æндæр рæтты.

Иуæй-иу таурæгъты Тхост æнгом баст у Уациллаимæ, ома нымад цæуы Уациллайы æххуысгæнæгыл, æмæ ма йæ уый тыххæй хуыдтой æрвдзæвды бардуаг дæр. Фæлæ фылдæр хæстонтыл, нæлгоймæгтыл, йæ райгуырæн уæзæг чи хъахъхъæны, уыдоныл аудæг кæй уыд, уымæ гæсгæ сæйраджы сæйраг у хæстонты бардуаг.

Ирон адæмы дзыхæйдзургæ сфæлдыстадмæ гæсгæ Тхост раздæр уыд уæларвон бардуаг нæ, фæлæ зæххон адæймаг, кæцы адæммæ æххуысмæ цыдис æргом, фæдисы хъæр-иу куы фæцыдис уæд. Фæлæ, дам, раджы кæддæр дыууæ фыййауæн быцæу расайдта, Тхостæн лæгæй-лæгмæ фенæн ис æви нæ, ууыл.

Сæ иу æй иннæмæн уырнын кодта, Тхост фæдисы хъæрмæ кæй фæзыны, уый. Уæд, кæй нæ уырныдта, уыцы лæппу «фæдис» ныхъæр кодта. Уайтагъд йæ цъæх бæхыл сæ уæлхъус февзæрд Тхост æмæ сæ бафарста, фæдисы чердæм ацæуын хъæуы, уымæй.

– Никæдæм. Дæ фенын мæ бафæндыд, æмæ уый тыххæй ныхъæр кодтон «фæдис», – загъта фыййау.

– Афтæ у? Омæ кæд мæ сæр хынджылæггаг фæци, уæд мæнæн абонæй фæстæмæ адæммæ æргом рацæуæн нал ис. Ды та, лæппу, дæ фосимæ цавддуртæ фестут!

Уæдæй фæстæмæ Тхосты цæстæй ничиуал федта, фæдисмæ æргомæй никуыуал фæзынд. Фыййау, æцæгæй дæр, цавдур фестад йæ фосимæ.

Æрвадиуæггæнæг ирон мыггæгтæ хицæн таурæгътæм гæсгæ

*Бадзиатæ – Хъарадзаутæ – Елбайтæ – Дзабратæ – Джидзилатæ – Къозатæ

*Бадзиатæ – Каруатæ – Адотæ

*Базитæ – Хъамболтæ – Сабантæ – Хъаймантæ

*Байсонгъуыртæ – Абетæ  Аккатæ

*Байатæ – Цæллатæ – Хадатæ – Такъæтæ – Байхъултæ

*Байцайтæ – Хроматæ – Габпатæ – Бердиатæ

*Баликъотæ – Гулутæ – Таутиатæ – Годзойтæ

*Басатæ – Джимитæ – Гусойтæ

*Басатæ – Торчынтæ

*Басатæ – Хъаратæ

*Баситæ – Кънаттатæ – Дзлиатæ – Гогатæ – Таиратæ

*Баскъатæ – Бадетæ – Кадитæ – Тедтатæ

*Батъиатæ – Хъæстуатæ

*Бæззатæ – Нартыхтæ – Нанитæ – Къуылыхтæ – Диакъонтæ

*Бæлотæ – Малитæ

*Беджызатæ – Хетъетæ

*Бедойтæ – Медойтæ

*Бекъуртæ – Соскъитæ – Гоцолатæ – Сументæ – Хъардантæ – Увызыхъотæ

*Бекъойтæ – Самбегатæ

*Беккуызартæ – Дзгойтæ – Томайтæ – Æфсæнтæ

*Бесолтæ – Арсæгатæ – Гасинтæ

Тандет-Тундеты чызг – Амыраны усаг

Йæ ном хуынд Тамар, уыд Тандет-Тундеты буцхаст чызг, Даредзанты Амыраны усаг. Амыран фарастсæрон уæйыг Æхсонимæ куы схæцыд, уæд ын йæ сæртæй аст ралыг кодта. Æхсон уæйыг ын райдыта лæгъзтæ кæнын, цæмæй йын йæ фарастæм сæр ныууагътаид. Амыран æм нæ байхъуыста æмæ йын ахауын кодта йæ фарастæм сæр дæр. Уæйыг æй йæ уд исгæ-исын ралгъыста:

– Цалынмæ Тандет-Тундеты чызг буц Тамар дæ хай нæ фæуа, уæдмæ дæ уæнгты тых мауал уæд!

Амыран Тамары зонгæ дæр нæ кодта, фæлæ йæ райдыдта агурын, цæмæй йæм йæ тых фæстæмæ æрæздæха, уый тыххæй. Тамар та зыдта, Амыран йæ мойаг кæй у, уый æмæ йæм æнхъæлмæ каст.

Тандет-Тундеты сахармæ æртæ æфсымæрæй агурæг куы бацыдысты, уæд сæ уый йæхæдæг базыдта. Амыран йæ къухдарæн къæртайы ныппæрста, къæрта донæй байдзаг кодта æмæ йæм æй афтæмæй сæрвыста. Тамар йæ къухтæ куы æхсадта, уæд къухдарæн йе нгуылдзыл абадти. Уæд Тамар йæ сæрыхъуынтæй иу æрду раскъуыдта æмæ йæ рарвыста Амыранмæ. Амыран хъуын йæ сæрыл æрбатыхта æмæ йæм йæ тых, йæ хъару фæстæмæ æрыздæхтысты.

Тамар йæхи аскъæфын кодта Амыранæн. Цæмæй сæ фæдисæттæ ма раййафой, уый тыххæй æрхъуыды кодта алы ныхдуртæ. Тамар зондджын чызг уыд, стæй йæ ныхас цæуаг уыд æмæ сæм фæдисæттæ куы æрбаввахс сты, уæд скуывта æмæ уыцы ран йæхицæн фестын кодта æртæуæладзыгон бæстыхай, йæ цыппар фисыны фæйнæ мæсыгы, афтæмæй. Амыран æмæ йе фсымæртæ фæдисæттимæ тох куы самадтой, уæд йæ дыууæ æфсымæры фæмард сты. Йæхæдæг дæр куы фæмард, уæд Тамар мардæгасгæнæг суадоны донæй райгас кодта æртæ æфсымæры дæр æмæ Амыранимæ скодтой диссаджы чындзæхсæв.