Советон Цæдисы ныппырхæй бирæ азтæ рацыд. Рацарæзты рæстæджы æппæрццаг легендæтæ цыд Сталины гоймаджы культ раргом кæныны тыххæй. Фæлæ уый нæ бандæвта Хуссар Ирыстоны адæмыл. Абон дæр æм аудгæ ахаст дарынц. Ивгъуыд æнусы ацы гоймагæн цыртытæ æвæрд уыд алы районы хъæуты дæр. Кад æмæ йын цыт кодтой, нымадтой йæ ирон лæгыл. Нæ горæты стырдæр уынгтæй иу абон дæр хæссы Сталины ном. Генералиссимусæн табугæнджытæ канд хистæр кары адæм не сты, фæлæ ма фæсивæд дæр. Кад ын кæнынц, Паддзахады раз цы амонджытæ вæййы, уыдон дæр. Уымæн æвдисæн – дуджы цыдимæ Цхинвалы бирæ уынгты нæмттæ фæивынц, суанг ма Ленины уынджы ном дæр баивтой, фæлæ Сталины уынджы ном раивыны фæдыл фæндон дæр никуы ничи рахаста рæгъмæ.
«Ирон адæмы ахаст Сталинмæ кæдфæнды дæр уыд уæлдай хъармдæр. Иутæ, йын цыт кæнынц йæ политикон фæлтæрддзинады тыххæй, чи та йæ нымайы, ирон нацийы минæвар кæй уыд, уый тыххæй. 1934 азæй Цхинвал хуынд Сталинир. Ацы ном хаста 27 азы. Фæлæ Сталины культы ныхмæ тохы компани куы райдыдта, уæд ын йæ ном аивтой», – радзырдта Санахъоты Суликъо.
Тасойты Инал та афтæ зæгъы: «Адæм Сталинæн йæхицæн нæ цыт кæнынц, фæлæ мысынц Сталины дуджы æвæрццаг хабæрттæ, фæтк æмæ æгъдау кæй уыд, уый. Ирыстоны йæ уарзынц абон дæр, фæлæ историмæ куы кæсæм, уæд сæрмагондæй ирон адæмæн хорзæй цы сарæзта? Æгæрыстæмæй, йæхи официалонæй ирон дæр никуы схуыдта».
Ныртæккæ Сталины цыртытæ нæ горæты лæууынц дыууæ административон арæзтады раз. Сæ иу – Генералон прокуратурæйы кæрты. Ам Сталины цырт фæзынд 2017 азы, уæды генералон прокурор Дзæгъиаты Уырызмæджы фæндмæ гæсгæ.
2008 азы августы хæсты фæстæ та Сталин æмæ Ленинæн бюсттæ фæзынд Паддзахадон автоинспекцийы кæрты. Пролетариаты фæтæгты бюстытæ брондоны ссардта уæды автоинспекцийы сæргълæууæг Джиоты Алан. «Хæсты фæстæ нæ горæты арæзтадтæ куы цыд, уæд рынчындоны территорийыл баййæфтон арæзтадон брон, се ‘хсæнæй зындысты Сталин æмæ Ленины бюстытæ. Мæ зæрдæ фæрыст! Ирон лæг уыдон бронмæ нæ аппæрстаид. Фæлæ уæд уым арæзтадон куыстытæ кодтой цæцæйнæгтæ. Куыд зонæм, афтæмæй уыдон Сталинмæ æвзæр ахаст дарынц. Æз машинæ бакæнын кодтон æмæ сæ раластам. Ме ‘мбæлттимæ горæты бынат агуырдтам, ома, сæ кæм сæвæрæм. Фæлæ алы ран дæр пырхытæ, аразинæгтæ. Хуыздæрыл банымадтам Паддзахадон автоинспекцийы раз кæрты сæ сæвæрын. Фæстæдæр сын мæхи хардзæй бындуртæ дæр саразын кодтон. Ныр ам уыдон лæудзысты бæстонæй», – радзырдта Джиоты Алан.
Автоинспекцийы кусджытæ стыр кад кæнынц дыууæ фæтæджы бюстытæн. Æрвылаз дæр сæ сахорынц бронзæйæ.
Знауыры районы цæрджытæ дæр цыт кæнынц Сталинæн. Поселочъы центры æвæрд ис цырт. Тигъуайы хъæумæ бахизæны дæр лæууы Сталины цырт. Тагъд Цъорбисы хъæуы дæр, Тедеты Дзамболаты фæндмæ гæсгæ, хъæууон администрацийы кæрты æвæрд æрцæудзæн, йæ дæргъ æртæ метры кæмæн уыдзæн, ахæм цырт Сталинæн.
Цхинвалы районы хъæуты йæ рæстæджы Сталинæн цы цыртытæ æвæрд æрцыд, уыдон абоны бон иууылдæр сæ бынæтты сты.
Егъау бюст æвæрд ис Сатихъары хъæуы сæрмæ къуылдымыл. Ахæм бюстытæ ис Бихъар, Гром æмæ Тъбеты хъæуты. Уыдонæй иу дæр æнæркаст нæу.
Дзауы районы Сталинæн цырт æвæрд уыд районы рынчындоны раз, фæлæ йæ цæмæдæр гæсгæ фæсвæд ранмæ рахастой.
Ленингоры районы центры уыд дыууæ фæтæгæн дæр цыртытæ. Фæлæ сæ гуырдзиаг æнæформалтæ 1990-92 азы ныппырх кодтой. Кæцыдæр хъæуты ма дзы ис чысыл бюстытæ.
P.S. Сталины дуджы Советон хицауад фæуæ-лахиз фашизмыл. Уый фæстæ æвæрд æрцыд фæтк. Продуктты æргътæ уыдысты ныллæг. Мæнмæ гæсгæ Сталины чи мысы, уыдон хъæуы æрмæстдæр Сталинæн йæ дуг, уымæн æм ис ахæм ахаст. Чидæр та нæ рох кæны Сталины дуджы репреситæ…
Уазæгты Марфа
