ГАГЛОЙТЫ Иринæ: «Нæ ныхмæ цыдис тоталон информацион хæст»

Нæ газеты сæйраг редакторы радон уазæг у медиа-центр «Ир»-ы президент Гаглойты Иринæ æмæ се ‘хсæн рауад ныхас нæ ногдæр историйы дзыллон информацийы фæрæзты архайд æмæ рæзты фæдыл:

– 31 азы рацыд, фыццаг хатт мыхуыры министрад куы сырæзт, уæдæй æмæ куыд æмбарын, уый 1992 аз уыд?

– Раст у, 1992-æм азы Республикæ Хуссар Ирыстоны Хæдбардзинады Акт райсыны хæдфæстæ æрцыд арæзт. Йæ фыццаг министр уыди Коцты Станислав Яковы фырт. Æз афтæ хъуыды кæнын, æмæ уый уыд Хуссар Ирыстоны паддзахадон хицауады институтты райрæзты хъуыддагмæ йе стыр хайбавæрдтæй сæ иу.

– Ныртæккæ нын у Информаци æмæ мыхуыры комитет. Цалдæр азы размæ йæ номæй ахауд дзырд паддзахадон. Уæ рæстæджы та цавæр статусы уыд ацы хицауадон институт?

– Райдианы уыд министрад, стæй Паддзахадон комитет, иудзырдæй, иу æмæ йын дыууæ хатты нæ аивтой йе статус. Мæ рæстæджы йæ ногæй сарæзтой министрад. Ам статус æппындæр ницæуыл дзурæг у. Уæд рæстæг уыдис тынг вазыгджын. Информацион хæстытæ кæй цыдысты, уый у факт. Нæ ныхмæ та цыдис тоталон информацион хæст æхсæвæй-бонæй æмæ æрвылаз.  Конфликт æй цæмæн схуыдтой, уый ныртæккæ дæр не ‘мбарын, уымæн æмæ 1989-2008 азты Гуырдзыстон хæцыди Республикæ Хуссар Ирыстоны ныхмæ. Уыцы хæстæн уыдис этаптæ, фæлæ гуырдзы æмæ æхсæндуне алы фæрæзтæй Хуссар Ирыстоны Гуырдзыстонмæ раздахыныл кæй куыстой, уый у факт. Уыцы бирæазон хæсты информацион механизмтæн уыд ахсджиаг роль. Уымæ гæсгæ архайдтам нæ куыст адекватон æгъдауæй аразын.

Информаци сси тынг ахсджиаг хъуыддаг æмæ ведомство фæтыхджындæр кæнын уынаффæ рæстæгыл ист æрцыд.

– Информаци æмæ мыхуыры комитеты нысаниуæг 2000 аты райдианы æвиппайды схызт. Цæмæн?

– Гуырдзиаг хæсты рæстæджы Хуссар Ирыстоны ныхмæ райдыдта ног этап. 1989 азæй 2008 азмæ. Эдуард Шеварднадзе политикон æмæ дипломатон фæрæзтæй архайгæйæ, методикон æгъдауæй ногæй нæ Гуырдзыстоны скондмæ бакæнынмæ тырныдта.

2000-æм азы Уæрæсейы хицауадмæ æрбацыд Владимир Путин æмæ уайтагъд фæивта æддагон политикæйы концепци. Ома, Ельцин йæ фæстæ цы бынтæ ныууагъта, уыдон Путин райдыдта ивын. Гуырдзыстон дæр феггуырст радикализацийы æрдæм. Фæлæ уæдмæ Саакашвилийы хуызæн политик кæй фæзындзæн, уый æмбæрстам. Цæмæн æрымысыдтæн ацы политикон сюжеттæ? Уымæн æмæ иумæйагæй ахæм моментты сырæзы информацион ресурсты нысаниуæг. Уымæн æмæ æппæт уыдон хъæуы æвдисын. Æддейæ бакæсгæйæ цыма æппæт дæр зындис æмбæлонæй. Хæст та цыдис æндæр формæйы, æмбæхст хуызы. Сочийы (Дагомысы) бадзырды фæстæ Шеварднадзе уæддæр архайдта, Хуссар Ирыстоны исты хуызты хин амæлттæй, уыимæ хæстон архайдтытæ дæр æвзæрстам мах  Гуырдзыстонмæ раздахынæн. Уæд, кæй зæгъын æй хъæуы, дзыллон информацийы фæрæзтæ райдыдтой тох кæнын рæстдзинад æмæ сæ позицитыл. Æз мæхæдæг комитеты сæргъ слæууыдтæн 2001-æм азы, уавæр карзæй карздæр куы кодта, уæд. Ноджыдæр æй фæлхатт кæнын, М. Саакашвили æмæ йæ командæйы активизаци кæй райдыдта, уымæй бæрæг уыд, ам æнæ агресси уавæр кæй нæ аскъуыддзаг уыдзæн.

– О, фæлæ «уардиты революци» Гуырдзыстоны 2001-æм азы куы не ‘рцыдис?

– Нæ, уый æрцæудзæн фæстæдæр, фæлæ йæм уæдмæ цæттæ кодтой сæ адæмы. Æхсæнады методикон æгъдауæй цæттæ кодтой цавæрдæр ивддзинæдтæм. Радикализаци зындис сæ прессæйы æмæ сæ лидерты риторикæйы. Ома, бынтондæр фæивта сæ политикæ. Саакашвили домдта ивддзинæдтæ æмæ иууылдæр бамбæрстой, ацы уавæр хæстмæ кæй цæуы. Вазыгджын политикон æмæ геополитикон проблемæты рæстæджы дзыллон информацийы фæрæзтæн сæ нысаниуæг алыхатт дæр схизы. Алчи дæр æмбары, цас егъау нысаниуæг ис информацион хæстытæн ахæм ныхмæлæудты æмæ хæстыты. Классикон æгъдауæй информацион хæсты хатгай хотыхтæй тыхджындæр разыны. Алы конфликты афтæ нæ вæййы, фæлæ сын уæддæр стыр тых æмæ нысан ис.

– Цавæр хæстæ æвæрдта нæ республикæйы разамынад дæ разы, стратегион ахсджиаг ведомствойы разамонæджы бынаты дæ куы сæвæрдтой, уæд?

– Мах эстафетæ райстам Коцты Станиславæй. Куысты традицитæ арæзт æрцыдысты йæ рæстæджы. Мах та сæ ноджы фæхъæздыгдæр кодтам. Нæ сæйрагдæр хæс уыдис нæ райгуырæн бæстæйы тыххæй рæстдзинад хæццæ кæнын уæрæх публикæмæ. Кæй зæгъын æй хъæуы, махæн зындзинæдтæ уыдис техникæйæ æмæ уый хынцгæйæ, мах активонæй райдыдтам агурын ахæм механизмтæ, кæцытæ нын баххуыс кодтаиккой уыцы фарстатæ аскъуыддзаг кæнынæн. Интернеты фæзындимæ йæ нысаниуæг бонæй-бон ахадгæдæр уыд æмæ уайтагъд сарæзтам сайт. Райдыдтам активон æмгуыстад кæнын дунейы бирæ алыгъуызон информацион агентадтимæ. Уыдон ‘хсæн уыдысты не знæгты агентадтæ. Хæларадонтæ дæр уыдис се ‘хсæн, кæй зæгъын æй хъæуы. Уымæн æмæ Ныгуылæны дзыллон информацийы фæрæзтæ, кæцытæ мах позицийыл лæуд нæ уыдысты, фæлæ нын нæ информаци уагътой сæ газетты фæрстыл æмæ телеканалты. Уыдонæн ис сæхи бæрæгбæлвырд фæткойтæ. Æмæ сæ мах сахуыр кодтам, ссардтам дзы гæнæнтæ, кæцытæ нын фадат дæттой нæ рæстдзинадыл дзурын. Арæх-иу нын нæ информаци раст нæ лæвæрдтой, фæлæ уæддæр нæ информаци хæццæ кодтам дунемæ. Мæнмæ гæсгæ, уыцы рæстæг нæ бирæтæ фехъуыстой, уымæн æмæ раст зонд кæмæн ис, уый, дыууæ фарсмæ дæр куы байхъуса, уæд хатдзæгтæ сараздзæн æмæ рæстдзинад базондзæн. 2002-2003 азты мах æппæтимæ дæр æмгуыстад кодтам. Куыст та бирæ уыд, уымæн æмæ фылдæр инициативæтæ цыдысты махæй – дзырдтам телефонты æмæ хъусын кодтам æхстыты, афтæ ма æндæр æрцæугæ цауты тыххæй. Дуне хъуамæ зыдтаид, гуырдзиаг демократи цы у, уырнгæ та нæ кодта, нæ рæстдзинад нын кæй фехъусдзысты æмæ нæ кæй бамбардзысты, уый. Нæ архайд нын базыдтой, уымæн æмæ нæ информацитæ нæмгуытау тахтысты алырдæмыты. Æмбæлон  интернет нæм кæцæй уыд, фæлæ-иу уæд  рухс дæр афтæ арæх нал хуыссыд, уæдмæ нын сарæзтой хицæн хахх. Фæлæ-иу хатгай бахаудыстæм алыгъуызон ситуациты. Иухатт нæм рухс нæ уыд 3 æви 4 боны бæрц, махмæ тацыдысты Æмхæццæ контролон къамисы рабадтытæ æмæ нæ информаци адæттын нæ бон не ссис. Мах уæд, сæрбахъуыды рæстæджы куыстам стыр энтузиазмимæ. Цæгатирыстойнаг журналисттæ дæр нын тынг æххуыс кодтой. Уыдис нын цалдæр критикон ситуацийы æмæ-иу нын оперативонæй нæ информацитæ, (флешкæтыл фыстæй) информацион агентадтæм арвыстой æмæ æндæр ахæмтæ.

– Агентад «Рес» дæр дæ рæстæджы арæзт не рцыд?

– Нæ. «Рес» сарæзта Харебаты Батрадз. Фæлæ сайт йæ дыккаг райгуырд райста нæ командæйы куысты рæстæджы. 2000 азæй фæстæмæ «Рес» райдыдта конкретон куыст, цæмæй информацийæ ифтонг кæна Уæрæсейы æппæт ресурсты. Фæстæдæр  та – дунейы агентадты дæр. Уым цы командæйæ куыстой, уыдон архайдтой, куыд оперативон журналистикæйы профессионалтæ, афтæ. Чызджытæ Харебаты Майæйы сæргълæудæй бакодтой стыр куыст. Базыдтой сæ ног куысты хъуыддаг æмæ афтæмæй сайты куыст сæвæрдтой æмбæлон æмвæзадыл. Уый фæстæ нын фæзынд англисаг æвзаджы верси дæр. Мæ бæллиц уыд сайты ирон верси бакæнын, фæлæ, хъыгагæн, нæ къухы нæ бафтыд. Бæлвырддæрæй та, куы сцæттæ, уæд æз нал куыстон министрæй æмæ хъуыддагæй ницыуал рауад. Англисаг верси та уыцы рæстæджы уыд ахсджиагдæр æмæ йыл уымæн фæтагъд кодтам. Министрады сликвидаци кодтой æмæ йæ бæсты сырæзт Бастдзинад, массон коммуникацитæ æмæ мыхуыры паддзахадон комитет. Ног ситуацийы куысты динамикæ æмæ нæ журналистикæйы хæстæ ивд æрцыдысты æмæ ныллæууыд æндæр, бирæ сабырдæр рæстæг.

– Уæды азты информацион хæсты газет «Хурзæрин»-æн цы нысаниуæг æмæ хайбавæрд уыдис, уый тыххæй нын цы зæгъдзынæ?

– «Хурзæрин»-ы коллектив уыцы рæстæг тохы раззаг хаххыл уыдис. Фæлæ ирон газетæн ис йæхи спецификæ, ома, йæ аудитори æрмæст ирон æвзаг зонæг адæм сты. Уыимæ ма къуыри дыууæ хатты цыдис æмæ оперативон информаци æвæстиатæй хæццæ кæнын зын у. Фæлæ газеты журналисттæ уыцы спецификон хицæндзинæдтæ компенсаци кодтой аналитикон, историон æмæ æндæр ахæм уацтæй.

– Информацион ведомствойы сæргълæууæг куы уыдтæ, уæд дæ зæрдыл цавæр ирд цаутæ бадардтай?

– Мæ авд азы куысты мидæг бонтæй иу бон дæр нæ рахицæн кæндзынæн. Уымæн æмæ мын алы бон дæр бирæ куыст уыдис. Уæд газеттæ, журнал, «Рес» æмæ министрад цы динамикон куыст кодтой, абон уый нал ис. Уый тыххæй нæ дзурын, ома,  мах хуыздæр уыдыстæм, фæлæ нын бантысти уæззау рæстæджы уæхски-уæхск кусын. Алцы нæ къухы не ‘фтыд, бирæ цыдæртæ нæ бон не ссис аскъуыддзаг кæнын, кæд нæ тынг фæндыдис, уæддæр. Зæгъæм, журналистон дæсныдзинад фæбæрзонддæр кæнын. Ацы фарст æвæрдтам РХИ-йы сгуыхт журналисты номы тыххæй. Цæй тыххæй йæ фæдæттынц? Бирæ азты куысты тыххæй йæ дæттынц – æз уый æмбарын. «Рес»-ы журналисткæтæ суткæйы дæргъы сæ цардæн тæссаг уавæрты куы куыстой, уæд искæмæн йæ сæрмæ уыцы хъуыды æрцыдис æмæ сын сгуыхты ном радтой? Абон махмæ бирæ сгуыхт журналисттæ  ис. Никæй мæ фæнды фæхъыг кæнын, фæлæ се хсæн æцæг сгуыхт журналисттæ сты иугæйттæ. Журналистты цæдисы куыст дæр хуыздæрхъуаг у, уымæн æмæ нæм сфæлдыстадон кусджытæ бирæ ис æмæ сын вæййы алыгъуызон проблемæтæ дæр, махæн та нæ фæсоны ‘рхæджы дæр не сты. Тынг мæ фæнды, цæмæй Журналистты цæдис уа активон дæр.

Уæндонæй зæгъдзынæн уый æмæ нæ журналисттæ уæд хорз кæй куыстой. Уыдис сын иумæйаг, конкретон нысан æмæ уый руаджы мобилизацигонд уыдысты æмæ рабæрæг сты курдиатджындæртæ. Абон мах кæдæм æмæ куыд цæуæм, уый бынтон хорз не мбарæм.

– Нæ цæстыты раз глобалонæй ивы дунейы конд – политикон, финансон æмæ идеологон æгъдауæй. Æрæджы нæ Президент Гаглойты Алан загъта, зæгъгæ нæ бакусын хъæуы нæхи национ идеологийыл ирон æгъдауы бындурыл. Цæй мидæг сты РХИ-йы национ интерестæ æмæ ныртæккæйы уавæрты куыд хъуамæ кусой дзыллон информацийы фæрæзтæ?

– Кæд мын бар дæттыс, уæд сæ ранымайдзынæн. Фыццаджыдæр, Уæрæсейы Федерациимæ нæ ахастытæ – уый у нæ иууыл егъаудæр национ интерес. Дыккаджы та, ирон æвзаг æмæ национ культурæ. Уый фæстæ ранымайæн бирæ ис, фæлæ мæ хицæнæй фæнды зæгъын дзыллон информацийы фæрæзты тыххæй. Мах хъуамæ сахуыр уæм рæстдзинадыл дзурын. Æмбарын æй æмæ нæ газеттæ, телеуынынад, журнал, радио, сайттæ махæн сты паддзахадон, политикон цаутыл куы фыссæм, уæд хъæуы милуан нюансы хынцын, фæлæ культурæ, истори, хъæууонхæдзарад, ахуырад æмæ æндæр темæты тыххæй серьезон аналитикон уацтæ афтæ цъус цæмæн сты, уый не мбарын.

– Ацы хъуыддаджы газет «Хурзæрин»-æн стыр æххуыс уаиккой специалистты уацтæ – политологты, культурологты, историкты, аивадиртасджыты, музыкалон критикты æмæ æндæрты хъæздыг æмæ æнцонæмбарæн ирон æвзагыл. Хъыгагæн, уый нырма у куыд не стыр бæллиц, афтæ. Дæуæн та, Иринæ стыр бузныг дæ раст æмæ объективон ныхасы тыххæй.

                                   ДАМБЕГТИ Иринæ