Дарддæр дæр ахсджиаг куыст цæудзæн информацийы фæрæзты уавæртæ хуыздæр кæныныл

1992 азы республикæйы æнæмæнгхъæуæг паддзахадон органтæ рæзтысты æмæ бæстон цыдысты. Уыцы аз сырæзт уæды Информаци, мыхуыр, чиныграуагъдад æмæ чиныг уæйкæныны министрад æмæ ныртæккæйы Информаци æмæ мыхуыры паддзахадон комитет. 25 азы дæргъы куы сабыр, куы хæстон уавæрты ацы уагдон йæ дæлбаруæвæг организацитимæ дунемæ, æддæмæ хæссы цауты æцæгдзинад æмæ рæстдзинад. Ацы нысаниуæгджын юбилейы фæдыл абон нæ ныхас у РХИ-йы Информаци æмæ мыхуыры паддзахадон комитеты сæрдары хæстæ æххæстгæнæг Харебаты Майяимæ.

– Комитеты куысты йæ уæвынадæй абоны онг цахæм бындурон этаптæ ис рахицæнгæнæн?

– Республикæйы информацион фадыг йæ сырæзтæй абоны онг ис приоритетонты æхсæн. Уæд уыдысты вазыгджын хæстон азтæ. Афтæ у ныр дæр, уымæн æмæ ныртæккæ та нæ бæстæйы цæуы егъау æндидзынгæнæн процесс.

Информацион фадыджы архайд цы историон уавæрты арæзт цыд, уый радихгæнæн ис цалдæр этапыл. Иу  – Фидауынгæнæг тыхтæ цалынмæ Ирыстоны зæхмæ не ‘рцыдысты. Иннæ – 1992 азæй 2004 азмæ фæсхæст паддзахадон арæзтады период экономикон æгъдауæй пырх уавæрты куыст. 2004 азы æмбисы æртмæйон хæст, кæцы расидтысты Гуырдзыстоны æфсæддон интервенци, уым радих кæнин ног этап. Уый цæмæн? Куыд 1989-92 азты, афтæ уæд дæр, Ирыстоны хъахъхъæнджытæ равдыстой хъайтардзинад æмæ фæндвидардзинад адæмы интерестæ хъахъхъæныны хъуыддаджы.

2008 азы 7-12 августмæ æз хицæнæй дих кæнын. Мæ коллегæты нæ журналистты куысты уавæртæ, ацы рæстæджы бæрæг хицæн кæнынц уæд, æмæ уый фæстæ бонтыл. Æмæ, кæй зæгъын æй хъæуы, 2008 азæй фæстæмæ æз хицæн кæнын ног этапыл – Республикæ Хуссар Ирыстоны æндидзынады этап.

Уымæ гæсгæ нæ бон у æмæ радих кæнæм, хуссарирыстойнаг журналистикæйы рæзты фондз этапы. Уым нысан кæнын æрмæст алы журналисты удуæл-дай куыст нæ, фæлæ информацион фадыджы Фыдыбæстæйы хæрзæбонæн, нæ адæмыл аудыны алы техникон кусæджы куыст.

– Цахæм цаутæ кæнæ эпизодтæ иууыл тынгдæр баззадысты дæ хъуыдыйы?

– Ахæмтæ бирæ сты. Уымæн æмæ вазыгджын æмæ æгæр æндыгъд æфсæддон-политикон ныхмæлæууынады рæстæг уыд, цыран ахсджиаг бынат, æфсæддон æмæ дипломатон фадгуытимæ, уыд æрмæстдæр нæ журналисттæн.

Ам æнæской нæй 2008 азы августы фондзбонон хæстæн. Уæд æз информацион агентад «Рес»-æн къухдариуæгад кодтон. Информацион комитет уæд стыр хъусдард здæхта ацы агентады æнтыстджын куыстмæ (йæ сæргълæууæг – Гаглойты Иринæ). Уæды командæйы æнтыстджын куыст бæрæг уыд информаци æрæмбырд кæнын, бакусын æмæ йæ апарахат кæнынæй.

Нæ журналисттæ сæ профессионалон хæс æххæст кæнынæй æппынæдзух хъуыды кодтой сæ хисæрмагонд цардыл дæр, уымæн æмæ, знаджы нæмыг никæй æвзæрста – æрвыл æхсæв дæр горæты цæрæнбынæттæ æхстой не знæгтæ.

Нæ газеттæ, телеуынынады журналисттæ дæр уæды рæстæджы удуæлдайæ хъахъхъæдтой Фыдыбæстæйы интерестæ. Зæрдыл æрлæууын кæнын мæ фæнды нæ газеттæ, журнал, полиграфион баиугæнды кусджытæ сæ цардыл æнауæрдгæйæ, æдзух æхстыты бын хъарм æмæ æнæрухсæй иу номыр дæр нæ фæцух кодтой. Уыцы хъайтар кусджытæн сæ фылдæр цæсгомджынæй кусынц абон дæр.

Телеуынынады журналисттæ сæ репортажтæ уагътой гуырдзиаг оккупантты гарзджын тыхты æхстыты бын. Оператор Куыдзеты Азæмæт рæмудзæн æрмæ-гæй фæцис схъисдзæф.

Уымæ гæсгæ нæ кусджытæ нæдæр æмбæлон цæттæдзинад рацыдысты, нæдæр сын абоны онг æфсæддон журналисты статус ис. Фæлæ нæ ныфс ис, æмæ кæй æрцæудзæн рæстæг, æмæ къухдариуæгад аскъуыддзаг кæндзæн уыцы ахсджиаг фарст.

– Хуссар Ирыстоны информацион фадыджы раз 2008 азы онг æмæ уый фæстæ цы хæстæ æмæ функцитæ ис, уыдон ахсджиаг хицæндзинад цахæм у?

– 2008 азы Уæрæсейы æфсымæрон æххуысы руаджы знаг дæрæн æрцыд æмæ Хуссар Ирыстоны зæххыл æрфысым кодта сабырад. Цæхгæр фæивтой Хуссар Ирыстоны журналистты куысты уавæртæ. 20 азы бæрцы фæстæ мах ногæй ахуыр кæнæм сабырады уавæрты цæрын – ахæм сабырады, цыран нæй æхстытæ æмæ блокадæ, провокацитæ æмæ теракттæ. Информацион тыгъдад цадæггай бацахстой сабырадыл сюжеттæ. Куыд хæстон азты, афтæ, бирæбæрцæй, мах сабыр цардыл æрцахуыр кодтой нæ уæрæсейаг коллегæтæ, кæцытæ нын систы æввахс хæлæрттæ. Уыдон сты – Евгени Поддубный, Руслан Гусаров,            Къуындыхаты Александр, Андрей Чистяков, Антон Степаненко, Яна Амелина, Михаил Чернов æмæ бирæ æндæртæ. Бирæты нæмттæ кæд нæ ранымадтон, уæд мын ныххатыр кæнæд.

Банысан кæнын ма мæ фæнды нæ зынаргъ хæлæрттæ –  цæгатирыстойнаг коллегæты æгæрон хайбавæрд. Уыдон сты: Тæболты Иринæ, Доййаты Олег, Хъуысаты Тимур, Олисаты Альбинæ, Кокайты Асхат, Мæхъиты Чермен, Басаты Хъазбег æмæ бирæ æндæртæ.

Кæд æмæ 2008 азы онг информацион фадыджы кусджыты сæйрагдзинад уыд Хуссар Ирыстоны адæмы тох æмæ рысты фæдыл рæстдзинад хæссын, уæд ныр та сæйраг у къухдариуæгады æргомдзинад æвдисын цæрджытæн æмæ иннæрдæм – цæрджыты æргомдзинад къухдариуæгадæн къаддæр нæу. Адæм сæ фарстытæн хъуамæ къухдариуæгады ‘рдыгæй исой æмбæлон дзуаппытæ. Хъуамæ æнкъарой æрвылбонон, æргом аудындзинад се стыр æмæ чысыл проблемæты фæдыл. Уым дæр, стыр бæрндзинад ис журналисттыл, сæ профессионализмыл æмæ паддзахадон бæрнон кусæгыл, кæцытæ оперативонæй хъуамæ дæттой информаци.

– Абоны информацион системæйы уавæрæн цахæм аргъ скæнис, реорганизаци аразын хъæуы?

– Бæгуыдæр, хъæуы. Информацион системæ бирæ реорганизацитæ баййæфта. Уыдонæй бирæтæ, уал азты фæстæ æмæ фæлтæрддзинад райсыны фæстæ, кæцыдæртæ раст уыдысты, кæцыдæртæ – нæ. Бирæ къухдариуæггæнджытæ сæ куыстмæ æххæстæй нæма æрæвнæлдтой, афтæ сæ ссæрибар кодтой. Нæ цæстыты раз Цæгат Ирыстон æмæ Уæрæсеимæ информацион фадыджы æмгуыстад бынтондæр æрлæууыд. Æз дунеон здæхты куыстыл нал дзурын. Цензурæ æмæ хицензурæйы уавæрты нæ информацион фæрæзтæ бирæбæрцæй фесæфтой сæ ахсджиаг идейон-хъомыладон æууæлтæ.

Информацион системæйы хъæуы радон реорганзаци  – материалон-техникон базæйæ сифтонг кæнын æмæ йæ æвзонг квалификациджын кадртæй фæфылдæр кæнын.

Информацион фæрæзтæ цадæггай цы фæлтæрддзинад райстой, цы æнтыстытæ сын ис, уый æмрæнхъ æмбæлынц къорд серьезон проблемæтыл. Кæд уыдон раздæр царды æмæ куысты экстремалон уавæртыл бастам, уæд ныр сабыр рæстæджы негативонæй æндавынц ацы фадыгыл, иумæйагæй сисгæйæ. Сабыр царды уавæрты уыдоныл сæ цæстытæ ничи сæхгæндзæн.

Ахæм уавæрты информацион фæрæзтæ хъуаг æййафынц материалон, техникон æмæ интеллектуалон æгъдауæй. Нырма ничи фæивта, кадртæн цы стыр нысаниуæг ис алы фадыджы дæр, уый. Нæ кусджыты, сæ профессионалон квалификаци фæбæрзонддæр кæныны нысанæн, хъæуы арвитын Уæрæсейы зынгæ информацион фæрæзтæм стажировкæмæ; афтæ ардæм дæр хъæуы æрхонын зындгонд журналистты мастер-кластæм. Æнгæс сразыдзинад мах бафыстам дунеон информацион агентад «Россия сегодня», ТАСС æмæ æндæртимæ.

Ныр та нæ хъæуы нæ информацион фæрæзты ног æмвæзадмæ ракæнын. Ныфс нæ ис æмæ Республикæйы къухдариуæгад æнтыстджынæй аскъуыддзаг кæндзæн ацы ахсджиаг фарст – ног къухдариуæгадæн ис уыцы æмбæлон позитивон зæрдæйы уаг.

– Нæ журналисттæн уæ цæст цы бауарздзæн юбилейы хæдразмæ.

– Паддзахадон комитеты юбилей æрмæст журналистты бæрæгбон нæу, фæлæ нæ абоны æмæ раздæры кусджыты, куыд комитеты, афтæ йæ структурон дæлхæйтты. Афтæ операторты, машинисткæты, линотиптыл чи куыста, компьютертыл чи кусы, корректорты, афтæ æндæр професситы минæвæртты, кæцыты нæмттæ нæ зынынц телеэкрантыл, газеттæ æмæ журналы фæрс-тыл, фæлæ æнæ уыдонæй нæдæр эфир цæуы, нæдæр газет.

Æргом, парахатзæрдæйæ уыцы фæллойгæнджытæн мæ цæст бауарздзæн æнæниздзинад, бирæ азты амондджын цард, стыр æмæ чысыл уæлахизтæ æмæ ног профессионалон æнтыстытæ сфæлдыстадон бæрзæндты.

Къæбулты М.