Дунеон конференци

АДÆЙМАГ  ÆРМÆСТ  ХОЙРАГÆЙ  НÆ  ЦÆРЫ…

Мах, ирон адæм, æдзух катай кæнæм, не ‘взаг, нæ газет, нæ культурæ сæфы, зæгъгæ. Фæлæ ахæм уавæры Уæрæсейы цæрæг æппæт чысыл нацитæ дæр кæй сты, уый алчи нæ зоны.

Регионалон, национ мыхуырыл цæуæг газеттæ æмæ журналтæ Уæрæсейы цæуы сæдæйæ фылдæр æвзагыл. Республикон газеттæ æмæ журналты уæлдай ма банымай районты мыхуыр дæр. Уыдон дарынæн чысыл фæрæзтæ нæ хъæуы, стыр уæз сты паддзахады бюджетæн æмæ сæм йе ‘ргом уыййас нал здахы. Хъуыддаг уыйонг æрцыд, æмæ 2014 азæй фæстæмæ, паддзахадон бюджетæй посты лæггæдтæн кæй фыстой, уыцы фæрæзтæ æхгæд æрцыдысты, уæхæдæг амæлттæ кæнут, зæгъгæ. Уæдæй фæстæмæ газеттæ æмæ журналты тиражтæ дæлæмæ ацыдысты. Уымæн æмæ мыхуыры разамынд сæ хæрдзтæ бамбæрзынæн æндæр ницы амал ары æмæ сæ адæмæй скъуыны, посты лæггæдты æргътыл æрвылаз æфтауы, редакцитæн та дзы капеччытæ зайы. Иуæй, газет, журнал уадзынæн цы бирæ хæрдзтæ хъæуы, уыдоныл нал æххæссынц сæ уадзджытæ, иннæмæй адæмæн сæ бон сæ рафыссын нал у.  Уавæр афтæ куы ахæсса, уæд тас у чысыл адæмтæ æнæ мыхуыры фæрæзтæй куы баззайой, уымæй. Уæддæр ма центрон мыхуырæн сæ уавæр хуыздæр у. Зæгъæм, “Правда”, “Аргументы и факты”, “Комсомольская правда” æмæ æндæртæн сæ тиражтæ милуантæ сты æмæ чысыл сæхи дарынхъом сты, фæлæ регионалон мыхуыры хъуыддаг хъуыдыйаг у.

Æппæт уыцы сагъæсаг фарстатæ адæмы рæгъмæ рахаста газет “Рæстдзинад”, йæ 95 азы юбилейы фæлгæтты дунеон конференци “Национ мыхуырæн йæ абоны уавæр æмæ йæ дарддæры нысантæ”, зæгъгæ, уым. Конференци уагъд æрцыд Дзæуджыхъæуы, йæ саразынæн баххуыс кодтой РЦИ-Аланийы Мыхуыры хъуыддæгты фæдыл комитет æмæ Национ ахастдзинæдты фарстаты фæдыл министрад.

Конференцимæ хуынд æрцыдысты алы регионтæй национ дзыллон информацийы фæрæзты ассоциацийы правленийы æмæ Цæгат Кавказы æмæ Уæрæсейы дзыллон информацийы фæрæзты разамонджытæ, ахуыргæндтæ, æхсæнадон архайджытæ, ирон литературæ æмæ журналистикæйы факультетты разамонджытæ, республикæйы мыхуыры æппæт фæрæзты редактортæ… Конференци амыдта Ассоциацийы правленийы сæрдар, медиагруппа “Ситим”-ы генералон директор Мария Христофорова (Республикæ Саха, Якути). Хуссар Ирыстоны делегацийы сконды уыдысты республикæйы Мыхуыры æмæ информацийы комитеты сæрдар Хъотайты Мария, газет “Хурзæрин”-ы сæйраг редактор Биазырты Роланд, фыссæг Хъазиты Мелитон, ахуыргæндтæ Плиты Гацыр, Плиты Сергей æмæ æндæртæ.

Конференцийы архайджытæ æмæ “Рæстдзинад”-ы коллективæн йæхи æмæ республикæйы Сæргълæууæг Битарты Вячеславы номæй арфæ ракодта Хицауады Сæрдары хæдивæг Анатолий Поляков. Куыд банысан кодта, афтæмæй национ мыхуырæн стыр ахадындзинад ис мадæлон æвзаг, национ культурæ æмæ удварн бахъахъхъæныны, кæстæрты хъомылады æмæ сæ кæрæдзийæ фæхицæн кæнæн нæй.

Республикæйы Мыхуыры æмæ дзыллон коммуникациты комитеты сæрдар Фидараты Юрийы ныхасмæ гæсгæ, газеттæ æмæ журналтæ  сты паддзахады æххуысхъуаг, уæлдайдæр национ мыхуыры фæрæзтæ æмæ йæ ныфс ис абоны конференци уыцы ахсджиаг фарстамæ кæй æркæсдзæн.

“Рæстдзинад”-ы коллективы номæй уазджытæн арфæ ракодта газеты сæйраг редактор Битарты Маринæ æмæ радзырдта национ мыхуыры ахадындзинадыл нæ царды, ирон факультетимæ сæ æмгуыстады, сæ куысты зындзинæдтæ æмæ æнтыстытыл, Уæрæсейы посты æргъты политикæйы тыххæй цы зындзинæдтæ æвзарынц, бирæнацион Цæгат Ирыстоны хæлардзинады бындур мыхуыры фæрæзтæй дæр бирæ аразгæ кæй у æмæ сæ бахъахъхъæнын кæй хъæуы, уыдæттыл.

Хуссар Ирыстоны Мыхуыры æмæ информацийы комитеты сæрдар Хъотайты Мария дæр арфæ ракодта “Рæстдзинад”-ы коллективæн сæ юбилейы фæдыл æмæ радзырдта сæ мыхуыры абоны уавæры тыххæй.  Куыд банысан кодта, афтæмæй республикæйы мыхуыры фæрæзтæм хорз ахаст ис хицауады æрдыгæй. Ирон газет уæлдай хæрдзтæ кæй домы, уымæ гæсгæ йын Хуссар Ирыстоны Президент Бибылты Анатоли æрвылмæй дæр æхцайæ баххуыс кæны. Мария ма радзырдта политикон змæстыты рæстæг газеты, стæй журналистты куысты ахадындзинады тыххæй.

Конференци амонæг Мария Христафорова ранымадта газетты тиражты нымæц раздæр азты æмæ ныр. Куыд бафиппайдта, афтæмæй фæстаг азты кæд газеттæ æмæ журналтæ рекламæйы руаджы амæлттæ кодтой, уæд сæ ныр та посты лæггæдты æргътæ къуыммæ батардтой. Посты лæггæдтæн дотацитæ куынæуал дæттынц, уæдæй фæстæмæ катайаг уавæр сæвзæрд мыхуыры. “Махæн дзурынц, зæгъгæ, уæхæдæг уæхи фæдарут. Национ газеты чысыл тираж йæхи цæмæй хъуамæ фæдара? Æртæ азмæ газетты рафыссын цыппор проценты фæкъаддæр. Мах дæр сымахау чысыл адæмыхатт стæм æмæ нæ хъару цас амоны, уымæй хъахъхъæнæм нæ мыхуыр. Уый куынæуал уа, уæд æххæст адæм нал стæм. Национ газеттæй дæр пайдайы гуырæн саразæн нæй, уæд сæ цæсгом сæфы. Регионалон газеттæм паддзахады ахаст куынæ фæхуыздæр уа, уæд уый расайдзæн стыр социалон æнæразыдзинад”. Христафорова ма радзырдта, сæ къорд “Ситим” уый фæдыл цы мадзæлттæ аразы, уый тыххæй, стæй сæ национ сувениртæ балæвар кодта “Иры Стыр Ныхас”, мыхуыры комитет æмæ газет “Рæстдзинад”-æн.

“Рæстдзинад”-æн ма йæ юбилейы фæдыл арфæ ракодтой æмæ национ мыхуыр къырц-дзæвæнæй ракæныныл дзырдтой Кæсæг – Балхъары республикæйы газет “Адыгэ псалъэ”-йы сæйраг редактор Мухаммед Хафице, радио “Говорит Москва”-йы генералон директор Владимир Мамонтов, белоруссаг политолог Алексей Дермант, Республикæ Сахайы газет “Кыым”-ы сæйраг редактор Иван Гаврильев, “Иры Стыр Ныхасы” сæрдары хæдивæг Еналдыты Хъазыбег, ахуыргонд Плиты Гацыр, Кировы районы газеты редактор Басаты Иринæ, журнал “Ногдзау”-ы редактор Томайты Сергей, ЦИПУ-йы ирон литературæ æмæ журналистикæйы фæкультетты сæргълæуджытæ Хозиты Барис æмæ Хæбæлаты Фатимæ. Уыдон ма фæндон бахастой, цæмæй та факультет раздæрау цæттæ кæнын райдайа ирон æвзагыл журналисттæ. Уырдæм та, бюджетон бынæттæ 11 йеддæмæ кæй не сты, уымæ гæсгæ зын бахауæн у. Коммерцион бындурыл та алкæй бон нæу.Уый тыххæй куырдиат ныффыстой республикæйы Сæргълæууæгмæ, цæмæй бюджеты хардзæй цалдæр адæймагæн æрвылаз дæр сахуыр кæныны фадат уа.

Хозийы-фырт ма фæнысан кодта газеты куысты æнæштатон уацхæсджытæ æнæмæнг кæй хъæуы, уый. Куыд ма загъта, афтæмæй “Рæстдзинад”-ы бахæссын хъæуы Гиннесы рекордты чиныгмæ, 95 азы дæргъы йæ ном кæй никуы аивта æмæ йæ абоны онг дæр сæрыстырæй кæй хæссы, уый тыххæй.

Мыхуыры фидæн базоныны тыххæй конференцийы архайджытæ стыр ныфсимæ æн-хъæлмæ кастысты “Уæрæсейы пост”-ы филиал – Стъараполы крайы посты бастдзинады федералон управленийы сæргълæууæджы хæдивæг Юрий Микушины раныхасмæ. Фæлæ уый ногæй, стæй хорзæй ницы загъта: “Кавказы регионтæй газет фылдæр кæм кæсынц, уый у Цæгат Ирыстон. Уый та ууыл дзурæг у, æмæ мыхуыры фæрæзтæ раст политикæйæ кæй пайда кæнынц. Арæхдæр аразын хъæуы мыхуыр рафыссæджы бон, постхæсджытыл план сæвæрын. Газет рафыссæн ис интернет – сайтæй дæр. Æргъты тыххæй та мæ бон ницы зæгъын у. Æххуыс нæй паддзахадæй. “Уæрæсейы пост” чысыл дæр субсидитæ куы скæны, уæд йæ хæстæ милуангай доллæртæй агæпп кæнынц. 2018 аз æргътæ нæ фæфылдæр уыдзысты, фæлæ 2019 азы 20 – 30 проценты фæфылдæр уыдзысты. Цæмæй мы-хуыры органтæ бахъахъхъæнæм, уый тыххæй посты хайæдтæ  æмæ редакциты æмгуыстад хъуамæ уа æнгомдæр”.

Уæдæ афтæ. Цæмæй регионалон мыхуыр ма фесæфа, уый тыххæй та нын ноджыдæр зонд бацамыдтой: æппæтдæр – нæхицæй аразгæ. Фæлæ куыдæй, уый тыххæй ничи ницы зæгъы. Бæрæг нæу, куыд уыдзæн сæ фидæн. Фондз азы размæ дæр ма “Рæстдзинад”-ы тираж ссæдз мины уыд, ныртæккæ æхсæз дæр нал у. Ныртæккæ дæр йæ рафыссыны аргъ у 900 соммæ æввахс æмæ ма куы фæзынаргъ уа, уæд уый дæр нал уыдзæн. Хуыздæр уавæры не сты республикæйы иннæ газеттæ дæр. Æнæуый дæр техникæйы дуджы мыхуыр рохуаты кæй зайы, ууыл ничи хъуыды кæны. Чысыл адæмтæн та сæхи национ мыхуыр куынæ уа, уæд Уæрæсейы тыгъдады фесæфдзысты. Адæймаг æрмæст хойрагæй нæ цæры…

Джусойты  Нинæ