23 июль – Дзыллон информацийы фæрæзты бон

ХУССАР ИРЫСТОНЫ ИНФОРМАЦИЙЫ ФÆРÆЗТÆ ИВГЪУЫДЫ ÆМÆ АБОН

23 июлы Хуссар Ирыстоны дзыллон информацион фæрæзтæ нысан кæнынц сæ профессионалон бæрæгбон. Уымæн æмæ 1906 азы ацы бон Дзæуджыхъæуы ирон æвзагыл фыццаг хатт мыхуыры рацыд газет, кæцыйæн йæ ном дæр уыд «Ирон газет». Газеты мыхуыр цыдысты социалон æнæрастдзинады проблемæтæ. Хъыгагæн газет æхгæд æрцыд иу афæдзы фæстæ.

Алкæд дæр æмæ алы бæстæйы дæр дзыллон информацион фæрæзтæ вæййы приоритетон нысаниуæг, уыдон алы хатт дæр уыдысты æхсæнады царды ахсджиаг хай. Хуссар Ирыстоны цы информацион фæрæзтæн уыд æмæ ис, уыдон дæр кæддæриддæр вæййынц политикон цауты тæккæ астæу.

Хуссар Ирыстоны информацион фæрæзты фыццаг зæрватыччытæ уыдысты, 1905 азы революцийы рæстæджы хуссарирыстойнаг фæсивæд Хетæгкаты Къостайы уынджы чъребайаг сæудæджергæнæг Карсанты Тикъуыны уæлхæдзар хæдхæцæгады ныхмæ цы политикон агитацийы прокламацитæ мыхуыр кодтой, уыдон. Диссаг уый у, æмæ прокламацитæ мыхуыр кодта Тикъуынæн йæхи лæппу Уасил, кæцы фæстæдæр ссис зынгæ дохтыр. Ныртæккæ ацы хæдзары ис Хуссар Ирыстоны Мидхъуыддæгты министрад.

Нæ республикæйы мыхуырон æхсæнады нысаниуæгджын дæр æнтыстытæй иу уыд ног ирон газет «Ног цард» мыхуыры рауадзын. Ацы газет мыхуыры рацыд 1907 азы 8 марты. Газеты мыхуыр цыдысты пропагандистон уацтæ ирæды, дардыл хистыты ныхмæ.

«Культурон нацитæ мард куы бавæрынц, уый фæстæ хъуыды кæнынц, удæгас чи баззад, уыдоныл. Махмæ та удыгæсты ферох кæнгæйæ, фæхъуыды кæнынц, æрмæстдæр мардыл», – фыста газет.

Куыд «Ирон газет», афтæ газет «Ног цард»-æн дæр бирæ цæрæнбон нæ уыд – 75 номыры фæстæ уый дæр æхгæд æрцыд.

1919 азы Цхинвалы гимназийы мыхуыр райдыдтой политикон газет «Фæдисон», фæлæ та уыцы газетæн дæр бирæ цæрын нæ бантыст, 1919 азы кæрон æй Гуырдзыстоны меньшевикты къух-дариуæгад æрæхгæдта.

Хуссар Ирыстоны Советон хицауад куы фæ-уæлахиз, уæд мыхуырæй цæуын райдыдтой цалдæр газеты. «Хурзæрин», «Большевикон аивад», «Пионеры хъæлæс».

Газетты фæрстыл мыхуыр цыдысты Ныгуылæн бæстæты капитализмы æмæ адæмы знæгты ныхмæ уацтæ. Ацы газеттæй иууыл цæрд-хъомдæр разынд «Хурзæрин», кæцыйы фыццаг номыр мыхуыры рацыд 1924 азы 1 январы. Газетæн цалдæр хатты кæд йæ ном раивтой (хуынд «Къомунист», «Советон Ирыстон», «Хуссар Ирыстон»),  уæддæр 1993 азы раздæхт йæ фыццаг ном «Хурзæрин»-мæ. Уымæн кæд цалдæр хатты аивтой йæ ном, уæддæр йæ политикон курс нæ ивта – уыд хицауады орган.

Мыхуыры ма цыд гуырдзиаг газет «Сабчъота Осети» дæр. Хуссар Ирыстоны æхсæнад бирæнацион кæй уыд, уый тыххæй цæрджытæй алчи ирон æмæ гуырдзиагау нæ зыдта æмæ уый тыххæй 1983 азы январы мыхуыры рацыд газет «Хуссар Ирыстон»-ы дубляж «Южная Осетия» (газет тæлмац цыд уырыссаг æвзагмæ), кæцы 1993 азы январæй у хæдбар уырыссагæвзагон газет.

Хуссар Ирыстоны мыхуыры цыдысты районон газеттæ дæр, ахæмтæ куыд «Колхозон цард», «Дзау» æмæ «Ленинон». Хъыгагæн ацы газеттæ æхгæд æрцыдысты Хуссар Ирыстоны ныхмæ Гуырдзыстоны агрессийы рæстæджы.

Ивгъуыд æнусы 90-æм азты куыд æппæт Советон Цæдисы, афтæ Хуссар Ирыстоны политикон уавæр дæр кодта æндыгъдæй æндыгъддæр. Паддзахадон газет «Советон Ирыстон» дзуапп нæ лæвæрдта оппозицион зондахасты адæмæн æмæ  мыхуыры фæзындысты оппозицион газеттæ дæр. 1989 азы 22 июны мыхуыры рацыд газет «Адæмон ныхас», кæцы йæ фыццаг номырæй фæстæмæ мыхуыр кодта оппозицион уацтæ куыд партион номенклатурæйы, афтæ Гуырдзыстоны хицауиуæгады ныхмæ дæр. Йæ девизтæ уыдысты: хицауиуæгад  адæмæн æмæ æвзæрстцæуæг органтæн; фесæфæд феодалон-хъазайраг номенклатурæ; партион уынаф-фæтæй закъон уæлдæр лæууы æмæ æнд. Ацы газет дæр бирæ нæ ахаста, кæд ирдæй ферттывта, уæддæр фæтары. Фæлæ та 1990 азы марты мæйы ногæй цæуын райдыдта йæ ном фæивгæйæ, ныр та хуынд «Ариаг мон». Уыцы азы ноябры мæйы ма мыхуырæй рацыд æндæр оппозицион газет, кæцыйы ном уыд «Ирон газет», йæ редактор та уыд Хозиты Петр.

Ацы гезеттæ оппозицион уыдысты Гуырдзыстоны къухдариуæгадæн, сæ фæрстыл мыхуыр цыдысты гуырдзиаг реваншизм æмæ национализмы ныхмæ уацтæ.

«Хуссар Ирыстоны æндидзынады фонд»-ы руаджы 1991 азы мыхуыры рацыд газет «Вестник Южной Осетии». Газет уыд нейтралон æмæ цымыдисон, фæлæ та уый дæр бирæ нæ ахаста. 1992 азы Хуссар Ирыстоны фыццаг хатт фæзынд телеуынынад дæр. Уый уыд хæдбар æмæ, кæй зæгъын æй хъæуы, оппозицион.

1993 азы курдиатджын музыкант æмæ уæды рæстæджы политикон архайæг Джыгкайты Æхсары хъæппæрисæй мыхуыры рацыд газет «Ард». Уагътой йæ æвзонг журналисттæ. Йæ редактор уыд Хъæцмæзты Алан, бæрнон нымæрдар та  Дыгъуызты Радион. Фæлæ та ацы газеты куыст дæр урæд æрцыд 1994 азы фæззæджы, финансон фæрæзтæ йын кæй нæ фаг кодта, уый аххосæй.

1994 азы марты мæйы арæзт æрцыд паддзахадон телеуынынад.

Рæстæджы домæнмæ гæсгæ хъуыд фæсивæдон газет дæр æмæ 1995 азы мыхуыры рацыд «Молодежь Осетии». Газет адæмы рæгъмæ хаста фæсивæды проблемæтæ, республикæйы политикон уавæр æмæ ноджы бирæ цымыдисон цаутæ. Газетæн фæстæдæр йæ ном раивдæуыд «Республика»-мæ.  Газеты фыццаг номырæй абоны онг йæ сæйраг редактор у Хъоцыты Андрей.

Абон Хуссар Ирыстоны рæстæгæй рæстæгмæ фæзынынц политикон партиты газеттæ дæр, фæлæ уыдон регуляронæй нæ цæуынц.

Осиаты Индирæ