УАДТЫМЫГЪТЫ ЛЕНКГÆНÆГ

90 азы сæххæст, цæрын кæмæн нæ бантыст, уыцы курдиатджын поэт æмæ тæлмацгæнæг, Мачабелийы номыл паддзахадон премийы лауреат, йæ адæмы патриот, Иры хæхты зарæггæнæг Бестауты Гиуæргийы райгуырдыл.

Иры дзыллæ йæ фырбуцæн хуыдтой Гио, кæннод та – Бестау. Цардæй ничи бафсæст, æнæрæстæджы йæм мæлæт кæй æрхæццæ, уый бамбæрста поэт æмæ йæ сагъæс мæлæтыл нæ уыд, хъæрзгæйæ ма бафæрæзта зæгъын: «Цæрæнбонты мæхи цæттæ кодтон, аивадон уацмыстæ сфæлдисын кæд базондзынæн, уымæ. Ныр афтæ куы загътон, зæгъгæ, мæ бон цыдæр саразын бауыдзæн, уæд дын уый мæ митæ…».

Гиуæргийы фæзынд ирон литературæйы уыдис цæхæркалгæ æрттиваг стъалыйы хуызæн. Ирон аив литературӕ бирӕ ӕдзард поэттӕ федта. Уый дын Хъамбердиаты Мысост, Хозиты Яков, Дзаболаты Хазби, Калоты Хазби, Кочысаты Мухарбег, Токаты Алихан ӕмӕ ӕндӕртӕ. Поэт Бестауты Гиуӕрги кӕд уыдонӕй фылдӕр ацард, уӕддӕр ӕй уыдонимӕ нымайӕм, куыд ӕдзард поэт, йӕ адӕм ӕмӕ Ирыстоныл цин кӕнынӕй чи нӕ бафсӕст, ахӕм поэтыл.

Ирыстоныл Бестауты Гиуӕргийы ном куы айхъуыст, курдиатджын поэт ӕмӕ йæ арӕхстджын тӕлмацгӕнӕгӕй куы базыдтой йӕ адӕм, уӕд та йӕ зынг ахуыссыд  47-аздзыдӕй.

Хорз цырагъ, дам, тагъд судзы. Йӕ размӕйы куырыхон лӕгтӕ Къоста ӕмӕ Елбыздыхъо дӕр ӕндӕр нӕ фӕцардысты. Бӕргӕ сӕ фӕзмыдта Бестау дӕр, фӕлӕ йӕ фӕндаг фескъуыдис ӕрдӕгыл.

Ӕрыгон поэт, цыма развӕлгъау йӕ мӕлӕт зыдта, уыйау зыд ӕвнӕлд кодта поэзийы къӕбицмӕ, тӕлмацы куыстмӕ, ӕхсӕнадон хъуыддӕгтӕм. Ӕмӕ йын дзы кӕд бирӕ саразын бантыст, уӕддӕр йӕ бирӕ нывӕзтытӕн сӕ фылдӕр хай баззадысты ӕнӕбабӕстонӕй. Цы стыр мӕсыг амадта, уый йын ӕрдӕгыл баззад, ӕгъатыр низ ӕй атыдта цардӕй, йӕ адӕмӕй, йӕ бинонтӕй.

Бестауты Гиуӕрги райгуырд 5 майы 1932 азы Хуссар Ирыстоны Годжиты хъӕуы зӕхкусӕг бинонты хӕдзары.

Сӕхи хъæуы скъолайы фӕстӕ Гиуӕргийӕн йӕ мадӕлон ӕвзагыл сахуыр кӕныны фадат нал фӕцис. 1945 азы Гиуӕргийы бинонтӕ хуыздæр цардагур ралыгъдысты Цхинвалмӕ хӕстӕг гуырдзиаг хъӕу Мамисантубанмӕ. Гиуӕргийы уӕд йӕ ныййарджытӕ ахуырмӕ барвыстой нӕ горӕты гуырдзиаг скъоламӕ.

Ам райдыдта йӕ тыхтӕ фæлварын – ӕмдзӕвгӕтӕ фыссыныл. Фыста иронау дӕр ӕмӕ гуырдзиагау дӕр. Йӕ фыццаг ӕмдзӕвгӕтӕ мыхуыры фӕзындысты 1952 азы газет «Сабчъота Осети»-йы.

Йе скъола каст фӕцис тынг хорз бӕрӕггӕнӕнтыл. Дарддӕр йӕ ных сарӕзта Тбилисмӕ, бацыд журналистикӕйы факультетмӕ. Кӕд уым дӕр гуырдзиагау ахуыр кодта, уӕддӕр рӕзтис йе ‘мбарынад мадӕлон ӕвзагыл дӕр ӕмӕ ӕппӕт йӕ тыхтӕ лӕвӕрдта, цӕмӕй йӕ мадӕлон ӕвзаджы рӕсугъддзинад биноныгӕй базона, банкъара. Журналистикӕйы факультеты ахуыргӕнгӕйӕ, Гиуӕрги хорз сахуыр кодта гуырдзиаг классикон литературӕ, хорз базонгӕ сӕ культурӕйы хӕзнатимӕ. Уый ӕмрӕнхъ, лӕмбынӕг ахуыр кодта Къостайы аивадон дӕсныйад, Секъа, Къубалты Алыксандр ӕмӕ ӕндӕрты сфæлдыстад.

Уый та дзурæг у ууыл, æмæ Гиуæрги йе студентон бонтæй йæхи æнгом сбаста ирон аив дзырды рæзтимæ, Нарты кадджытæ æмæ «Ирон фæндыр»-ы аив дзырды рæзтимæ.

1957 азы Гиуæрги æнтыстджынæй каст фæцис журналистикæйы факультет, æрыздæхт йæ уарзон Цхинвалмæ.

Гиуæрги уайтагъд кусын райдыдта журнал «Фидиуæг»-ы редакцийы поэзийы хайады сæргълæууæгæй, уый фæстæ ссис журналы бæрнон нымæрдар, фæстæдæр та – йæ редактор.

Йӕ царды фӕстаг азты Гиуӕрги куыста рауагъдад «Ирыстон»-ы сӕйраг редакторӕй. Цалдӕр хатты уыдис фысджыты бюройы уӕнг. Ӕгъатыр низ нӕ бауагъта Гиуӕргийӕн йе уӕнгтӕ айвазын, 1976 азы 30 июны банцад йе ‘нӕрынцой зӕрдӕйы куыст, ахицӕн йӕ цардӕй зынгӕ поэт, курдиатджын тӕлмацгӕнӕг, зынгӕ ӕхсӕнадон кусӕг.

Бестауты Гиуӕрги литературон куыст райдыдта 1952 азӕй. 1954 азы журнал «Фидиуӕг»-ы йе ‘мдзӕвгӕ «Тӕрккъӕвда» куы фӕзынд, уӕд чиныгкӕсджытӕ, хистӕр кары поэттæ бамбӕрстой, кӕй нӕм райгуырд ног фыссӕг, зӕрдӕмӕхъаргӕ курдиат, ныфсы кӕстӕр.

Куыд курдиатджын поэт, афтӕ зӕгъӕн ис, Гиуӕрги аккаг хуынтимӕ ӕрбацыд ирон поэзимӕ, йӕ уацмысты ӕмбырд-гӕндтӕ «Уадтымыгъ» (1958), «Царды цин» (1962), «Ӕхсӕв ӕмӕ бон»-имæ (1966). Уыцы чингуыты ӕрмӕг егъау хайбавӕрд сты ирон советон поэзийы.

Йӕ фыццаг чиныг «Уадтымыгъ» мыхуыры куы рацыд, уӕд стыр дисы бафтыдта, чи йӕ бакаст, уыдоны. Студентӕй арӕх цыдтӕн Плиты Гристӕм. Иу хатт мӕ фӕрсы, ацы чиныджы автор чи у, цӕрӕццаг гуырд зыны, сыгъзӕрин фестӕд, уадтымыгъимӕ ӕмдзу кӕнӕд царды, поэзийы гуылфӕнты. Фӕстӕдӕр Грис ӕмӕ Гиуӕрги систы ӕввахс хӕлӕрттӕ, хъонӕгътӕ. Грис Гиуӕргийы кӕддӕриддӕр хуыдта Бестау. «Уадтымыгъ»-ы тыххӕй бирӕтӕ загътой сӕ хъуыдытӕ. Фыста йыл 1963 азы поэт, зонадон кусӕг Дзуццаты Хадзы-Мурат. Уый банысан кодта: «Йӕ фыццаг чиныг «Уадтымыгъ»-имæ ирон поэзимӕ ӕрбацыд, йӕ гаччы чи сбадт ӕмӕ нуарджын, бӕлвырд, биноныг поэтикон индивидуалондзинад кӕмӕн ис, ахӕм цӕттӕ, ифтонг поэт».

Бестауты Гиуӕргийы поэзийы мотивтӕ алыгъуызон сты, бирӕ ахсджиаг фарстытыл дзуры. Фӕлӕ уыдоны ‘хсӕн сӕйраг фарстытӕ сты йӕ адӕм, фыдыбӕстӕ, хӕлардзинад ӕмӕ уарзондзинад, дуджы егъау змӕлд.

Гиуӕрги цардӕн аргъ кодта, царды рӕсугъддзинадыл цинӕй никуы ӕфсӕст, царды хорздзинӕдтӕм кӕсгӕйӕ, уый мӕлӕтыл хъуыды дӕр никуы акодта. Уымӕн схуыдта йӕ чингуытӕй иуы «Царды цин». Афтӕ схуыдта йе ‘мдзӕвгӕтӕй иуы дӕр, цыран, цардӕн аргъ кӕнгӕйӕ,  зӕгъы:

 

Судзы ме ‘хсӕв дӕр цырынӕй,

Рагӕй уадтымыгъ мӕ лымӕн.

Мӕн цы бафсаддзӕн цӕрынӕй,

Мӕн кӕд авдӕлдзӕн мӕлынмӕ.

 

Поэт Бестау царды егъау аргъ кодта лӕгау-лӕгтӕн, царды аккаг чи у, ахӕм адӕймӕгтӕн, рӕстдзинад ӕмӕ уарзондзинад йӕ къухы кӕмӕн ис, ахӕм нӕртон адӕймӕгтӕн ӕмӕ йыл дзуры йе ‘мдзӕвгӕ «Цардвӕндаг»-ы, цыран зӕгъы, зӕгъгӕ, «Хурбоны цырагъ дарын ӕнцон у», фӕлӕ сӕрбахъуыды бон дзырд куы цыд рӕстдзинадыл, зылынджын куы цыдысты раст адӕм, уӕд бирӕтӕ сӕхи удты бахъахъхъӕдтой.

Ӕгаддзинад лӕгӕн сӕрмӕхӕссинаг нӕу. Уӕззау дуджы рӕстаг адӕм сӕфтысты ӕмӕ уӕд лӕджы худ алкӕйы сӕрыл нӕ разынд, бирæтӕ ӕфснайдтой сӕ сӕртæ, мыстулӕгау ивтой сӕ хуыз, архайдтой сӕ цард бахъахъхъӕныныл. Уыдонӕн Бестауты Гиуӕрги аккаг ныхкъуырд радта, йе ‘мдзӕвгӕ «Ды нӕ, фӕлӕ уыцы нарты кардау»-ы.

Бестауты Гиуӕргийы поэзийы иууыл еъаудӕр фарст у Ирыстоны царды уаг, Ирыстоны уавӕр, Ирыстоны хъысмӕт. Бестау кӕддӕриддӕр егъау аргъ кӕны йӕ нацийы хорз традицитӕн. Уыдоныл дзургӕйӕ, йӕ хъуыды кӕддӕриддӕр у ахӕм: уыдонӕн рохгӕнӕн нæй, уыдонмӕ ӕнӕввӕрсонӕй кӕсӕн нӕй, адӕй-маг тутт патриот ма хъуамӕ уа. Поэт йе ‘мдзӕвгӕ «Макӕ»-йы ӕргомӕй зӕгъы йӕ хъуыды: ӕз мӕ дӕндагӕй цырагъ дардзынӕн ахӕмтӕн, Ирыстоны зӕххыл, разагътайы лӕг чи у, ирон ӕгъдауыл хӕст чи у, сӕ рухс нӕмттӕ кӕмӕн ӕрттивынц дардмӕ, йе ‘взаг мады ад кӕмӕн кӕны.

 

Зӕгъы йӕ уайдзӕфы хай иннӕтӕн:

Фӕлӕ ‘хсины лӕг хиуонӕй

Ирыл истӕнхъӕл чи тыхсы,

Уый зӕрдӕрисгӕ чи уыны

Ӕмӕ химидӕг чи тыхсы,

 

Гъе, былысчъилтӕ чи кӕна,

Уымӕн йе ‘гъдауыл, йе ‘взагыл

Уый нымайдзынӕн ингӕнмӕ

Ӕз мӕ туджджыныл, ме знагыл.

 

Поэт йӕхирдыгонау зары Октябры хӕрзиуджытыл, дӕсны у ӕрдзы сконд, йӕ афыстмӕ.

Куырыхон поэт уыд Бестау. Дзæнæтыбадинаг Дзуццаты X. йӕ рæстӕджы Гиуӕргийӕ афтӕ загъта: «Лӕджыгъӕд у, поэт иугӕндзон ивгӕйӕ, йӕхи хуызӕ-нӕй куы баззайы, йӕхиуыл йӕ зӕрдӕ куынӕ сива».

Ирвӕдӕны Бестауты Гиуӕргийы ном ныхъхъӕр, куыд диссаджы тӕлмацгӕнӕг. Уый ӕнӕхъӕн 15 азы дӕргъы фӕкуыста ӕрдхӕрӕйнаг поэмӕ «Стайы цармдарӕгыл» ӕмӕ йӕ сдзурын кодта ирон ӕвзагыл. Кӕуылты у йӕ тӕлмацы хӕрзгъӕддзинад Ӕгъуызаты Иуанейы поэмӕ «Алгъуызы кадӕг»-ӕн. Бестау, сдзурын кодта Къостайы гуырдзиагау, йе ‘мдзӕвгӕтӕй йын бирӕты стӕлмац кодта гуырдзиаг ӕвзагмӕ.

Гиуӕрги ирон чиныгкӕсджыты размӕ рахаста Никъолоз Бараташвилийы, Галактион Тъабидзейы ӕмӕ ӕндӕрты уацмыстӕ ирон ӕвзагмӕ тӕлмацӕй.

Гуырдзыстоны цинӕн кӕрон нал уыд, куы  федтой, куы базыдтой, ирон ӕвзагыл «Стайы цармдарæг» рацыд, уæд. Уӕд Бестауӕн сӕ цӕст бауарзта Мачабелийы номыл преми радтын. Афтӕмӕй Гиуӕрги уӕд ссис В. Мачабелийы номыл фыццаг премийы лауреат.

Бестауы ном ахызт Ирыстон ӕмæ Гуырдзыстоны арӕнтӕй. Йе сфӕлдыстады иууыл хуыздӕр уацмыстыл нымад цы ӕрцыд, уыдон мыхуыры рацыдысты уырыссаг, белорусаг, сомихаг, абхазаг ӕмӕ ӕндӕр ӕвзӕгтыл.

Гиуӕрги зӕрдиагӕй куыста нӕ театры репертуар схъӕздыг кӕныныл, стыр куыст бакодта «Ирон аив дзырды хӕзнатӕ» рауадзыныл.

Дзырд дӕр ыл нӕй, Бестауты Гиуӕргийӕн цы бантыст саразын, уыдон ирон литературӕйы хӕзнадонӕй ӕрттивдзысты кӕддӕриддӕр. Йӕ ном ӕмӕ йе сфӕлдыстад аккаг бынат ӕрцахстой нӕ адӕмы зӕрдӕты. Ууыл та дзурæг сты йе сфæлдыстадæн аргъгæнджытæ.

Йæ мæрдон хуызмæ кæсгæйæ та Нафийы ныхас уыд: «Ацыд йæхæдæг, фæлæ йæ тыхджын курдиатæй цы хæрзиуджытæ рантыст, уыдон баззадысты ирон аивады хæзнадоны æмæ æнустæм уыдзысты нæ адæмы мысæнуаты».

Бестауы стыр поэтикон курдиаты тыххæй Æлборты Хадзы-Умар йæ рæстæджы фыста: «Бестауты Гиуæрги фыццаджы фыццаг уыди поэт…поэт хъысмæтæй, туг æмæ стæгæй, уд æмæ зондæй, æххæстæй æмæ архайдæй…».

Йæ рæстæджы нæ литературон зиууæттæй иу – Хъодзаты Æхсар сæрбæрзондæй зæгъы Бестауы стыр курдиаты тыххæй: «Бакæсын Гиуæргийы фыстытæ ног æмæ ног, æмæ та æрцæуын уыцы иу хъуыдымæ: æцæг поэтæй æнæрхъуыды сонт ныхас никуы сирвæзы. Æхсон дур æхсоны лыггагæй куы æрцæвай æмæ цæхæр куыд акала, афтæ царды, дунейы цаутæ дæр фæцагайынц поэты зæрдæ, æмæ дзы акæлы цæхæр…».

Бестау цæргæ цъус фæкодта, цы бынтæ ныууагъта, уыдон та цæрæццаг сты…

Цӕрдзысты, ахуыр сӕ кӕндзысты, цалынмӕ Гиуӕргийӕн йӕ раттӕг адӕм цӕрой, уӕдмӕ. Рухс дзӕнӕты фӕбад, Бестау, нӕ бафсӕстӕ дӕ адӕмы хурӕй, дӕ абоны юбилейыл удӕгасӕй куы сӕмбӕлдаис, уӕд ды дӕр амондджын уыдаис ӕмӕ де сфӕлдисӕг адӕм дӕр.

Цы мӕсыг амадтай, уый дын макуы фӕцудӕд.

ПЛИТЫ Гацыр