Сабырдзинадмæ æркæнын æмæ «уардиты революцийы» фæсыкк

Кæрон, райдиан кæс нæ газеты 16 сентябры номыры.

Ныхмæлæуды тыхон хъомысад рæзт Тбилисæй цæуæг гуырысхойаг хъæппæристы æххуысæй. 2006-2007 азты Гуырдзыстон Абхаз æмæ Хуссар Ирыстоны бакодта афтæхуыйнæг альтернативон хицауадтæ. Фæлæ сæрысуангæй бæрæг уыд, уыцы бафæлвæрдæй кæй ницы рауадаид.

2008 азы февралы мæйы Саакашвили æрурæдта экономикон реабилитацийы фæдыл гуырдзиаг-ирон конфликты зонæйы архайæг Евроцæдисы Донорон программæйы архайд. Марты мæйæ та гуырдзиаг æфсæддон полици коммуникацитæн ныхдуртæ æвæрыны тактикæйæ рахызт ирон фарсы контролы бын уæвæг зонæмæ йæ позицитæ æввахсдæр кæнынмæ. Интенсивон æгъдауæй арæхæй-арæхдæр райдыдтой тæхын гуырдзиаг æнæпилотон развæдсгарджытæ – нырма Абхазы территорийы сæрмæ, июны мæйæ та – Хуссар Ирыстоны территорийы сæрмæ. Уæд Мæскуы рахаста уынаффæ Абхаз æмæ Хуссар Ирыстонæн социалон æмæ гуманитарон æххуыс бакæныны тыххæй, республикæтæн сæхи къухдариуæгадимæ комкоммæ контактты фæлгæтты.

Уæрæсе æппæт фæрæзтæй дæр райдыдта æвдисын, уавæрæй йæхи кæй нæ аиуварс кæндзæн. Мæскуыйы офи-циалонæй фехъусын кодтой, зæгъгæ, кæд Гуырдзыстон бафæлвара Абхаз æмæ Хуссар Ирыстоны йæ контролы бынмæ тыхы фæрцы бакæныныл, уæд Уæрæсе иуварсæй кæй нæ кæсдзæн. Фæлæ уæдмæ Саакашвили суæгъд кодта йæ рохтæ æмæ уыцы фæдзæхстытæ ницæмæуал дардта. Бæрæг уыд, уый ныфс кæй æвæрдта НАТО-йæ, цы ахастытæ сын уыдис, уыдонмæ гæсгæ йæ кæй бахъахъхъæндзæн уæрæсейаг тыхон хайадистæй, æгæрыстæмæй, афтæхуыйнæг сепаратисттимæ йе «’мцæдисонтимæ» æнæмразыгонд хæстон операци сæххæст кæнгæйæ дæр.

Хуссар Ирыстоны æндыгъдады цæхгæр эскалаци райдыдта 2008 азы июнь-июлы. 3 июлы гуырдзиаг хæстонтæ бацахстой цалдæр стратегион бæрзæнды,  æрфидар сæ кодтой æхсæн позицитæ, æмæ уырдыгæй регуляронæй æхстой Хуссар Ирыстоны территори.

Иууыл æвзæрдæр сценари ма æруадзынмæ тырнгæйæ Уæрæсе 8 июлы Нью-Йоркы ИНО Æдасдзинады Советмæ бахаста резолюцийы проект, æмæ Венæйы та – ОБСЕ Иугæндзон советмæ уынаффæйы проект. Уым уыдис ахæм домæн «гуырдзиаг-абхазаг æмæ гуырдзиаг-ирон конфликтты тыхæй ма спайда кæныны тыххæй документтыл къухтæ æнæаргъæвгæйæ æрфыссын». Хъыгагæн, уыцы хъæппæрисæн нæ разынд фарсхæцынад. Уæд 15 июлы Уæрæсе райдыдта Цæгат Кавказы æфсæддон ахуыртæ уадзын. Уыдонæн сæ комкоммæ нысан уыд, Хуссар Ирыстоны фидауынгæнæг тыхтæн баххуыс кæныны фадæттыл бакусын. Уый уыд гуырдзиаг фарсæн комкоммæ сигнал, Тбилис хуссарирыстойнаг фарст хæстон фæрæзтæй аскъуыддзаг кæнын куы сфæнд кæна, уæд мах фарс дæр цæттæ кæй у тыхæй спайда кæнынмæ.

Фæлæ Саакашвилийыл ницыуал æндæвта. 7 августы Хуссар Ирыстоны арæнтæм хæстæг, фидауынгæнæг тых-ты бæрндзинады зонæ æмæ раздæры демилитаризацийы зонæмæ конд æрцыдысты Гуырдзыстоны Мидхъуыд-дæгты министрад æмæ Хъахъхъæнынады министрады сæрмагонд дæлхæйтты размæбырсæн къордтæ, уыцы нымæцы æртæ армион бригады 75 танкимæ, ракетон-артиллерион батальонтæ, кæ-цытæ ифтонг уыдысты «Град» системæтæй.

7 августæй 8 августмæ æхсæв Цхинвал æмæ уымæ æввахс хъæутæ бахаудысты ракетон-артиллерион æхсты арты. Хуссар Ирыстоны ныхмæ Гуырдзыстоны хæстон агресси, дзæвгар рæстæг æмæ бæстонæй цæттæ кæныны фæстæ, бацыд активон фазæйы. Райсоммæ гуырдзиаг æфсæдтæ Хуссар Ирыстон æмæ Гуырдзыстоны арæны æппæт дæрддзæгыл абырстой æмæ хайгай бацахстой ирон позицитæ æмæ цæрæн пункттæ. Афтæ атакæйы ацы-дысты фидауынгæнджыты уырыссаг æмæ ирон батальонтыл дæр.

Мæскуыйы рæстæгмæ гæсгæ райсомы авд сахатыл Нью-Йоркы ИНО-йы Æдасдзинады советы экстренон рабадты Уæрæсе æрдомдта, цæмæй ист æрцæуа резолюци Хуссар Ирыстоны æвæстиатæй тыхми бауромыны тыххæй. Фæлæ тыхмийы ныхмæ чи уыд, уыцы консолидацигонд æхсæндунеон позици бакуыстгонд не ‘рцыд. Ахæм формулировкæ, кæцымæ гæсгæ конфликтон фæрстæ хъуамæ сæ къух сисой тыхæй пайда кæныныл, къух нæ лæвæрдта Гуырдзыстон æмæ йæ фарсхæцæг бæстæтæн. Уый фæстиуæгæн Тбилис райста сигнал, кæцыйæн бамбарæн уыд, куыд хæстон операци райтынг кæныны фадат, афтæ. Уæрæсе дæр бамбæрста, æнæмæнгхъæуæг кæй у, цæмæй архайа, йæхимæ куыд кæсы, афтæ, уымæй дæр, куыд гæнæн ис, афтæ – тагъддæр.

Æмæ райсомы 8 сахат уыдаид, афтæ Рукъы тъунелыл Хуссар Ирыстонмæ бацыдысты уæрæсейаг æфсæдтæ. Уымæн дзуаппæн Гуырдзыстон  уадидæгæн фæивта, операцийы размæ кæй фехъусын кодта, уыцы информацион верси, ныр та бацархайдтой, куыд «уæрæсейаг агрессийы ныхмæлæуд», афтæ йæ схоныныл. Уыцы-иу рæстæджы, раздæр тбилисаг «стратегтæ», цæмæй ирæттæ иууылдæр Уæрæсемæ ацæуой, уый тыххæй «сæрибарæй» уадзынмæ кæй хъавыдысты, уыцы Транскавказы  магистрал райдыдтой æхсын гуырдзиаг авиаци æмæ артиллери. Уымæн дзуаппæн Уæрæсейы Уæлдæфон Æфсæддон Гарзджын тыхтæ бомбæтæ æркалдтой Гуырдзыстоны æфсæддон аэродромтæ  æмæ æфсæддон инфраструктурæйы объекттыл. Уæрæсейы авиаци æмæ Сауденджызон флоты баиугæндтæй спайда кæнгæйæ райдыдта агрессоры хæст бауромын æмæ сабырдзинадмæ æркæныны æххæстмасштабон операци.

Дыууæ суткæмæ Уæрæсейы Федерацийы гарзджын тыхтæ ссæрибар  кодтой Цхинвал æмæ бахызтысты Гуырдзыстоны территоримæ. Хуссар Ирыстоны хи-хъахъхъæнынады тыхты ныхмæ операци чи цæттæ кодта, уыцы гуырдзиаг æфсад ныр æндæр хæрзгъæд ныхмæ-лæууæгыл фембæлгæйæ, æнæхæстæй йæхи айста Тбилисы ‘рдæм. 12 августы Уæрæсейы Федерацийы гарзджын тыхтæ æрурæдтой сæ размæбырст Гуырдзыстоны территорийыл. Францы активон хайадистæй ист æрцыд æхст æруромыны тыххæй æмразыдзинад.

Уый фæстæ Уæрæсе æрсидт Гуырдзыстонмæ, цæмæй æрфысса Хуссар Ирыстон æмæ Абхазы ныхмæ тыхæй ма спайда кæныны тыххæй  сразыдзинад. Фæлæ та ногæй райста æнæразыдзинад – развæлгъау æфсонæн Саакашвили æрдрмдта, цæмæй уыдон сразы уой гуырдзиаг суверенитетыл. Æмæ уæд (2008 азы августы мæйы кæрон) Уæрæсе банымадта ацы республикæты хæдбардзинад, æмæ уымæй кæрон скодта сæ æдасдзинады фарстæн Гуырдзыстоны территориалон æнæхъæндзинады фарстимæ бастуæвæг æлхынцъы.

2003 азæй 2008 азмæ гуырдзиаг-ирон æмæ гуырдзиаг-абхазаг конфликттæ уыдысты уæлдай вазыгджындæр æмæ расайдтой Хуссар Ирыстоны ныхмæ Саакашвилийы режимы æргом хæстон агресси. Уыцы азты вазыгджын уыдысты уырыссаг-гуырдзиаг ахастытæ дæр. Уæрæсейаг дипломати арæзта æппæт дæр хæстон авантюрæ политикон æгъдауæй æрбæстон æмæ аиуварс кæныны нысанæн. Уый афтæ уыд, æмæ уыцы азты цаутæ кæддæриддæр уыдзысты адæмы мысынады. Бузныджы æнкъарæнтимæ æмбæлы Г.Б. Карасины, В.И. Чуркины, Ю.А. Зубаковы, В.А. Соболевы, К.И. Косачевы, М.В. Маргеловы, А.К. Пушковы кой ракæнын.

2008 азы 14 августы æз, куыд Уæрæ-сейы Федерацийы Федерацийы Советы уæнг, афтæ ацыдтæн Цхинвалмæ. Бацыдтæн Хицауады хæдзармæ, цыран Хуссар Ирыстоны уавæры тыххæй бæстон информаци райстон хицауады сæрдары фыццаг хæдивæг Цоциты Барисæй (æрæджы цардæй ахицæн æнæрæстæджы). Уыдтæн, 7 æмæ 8 августы фидауынгæнæг тыхты æгъатырæй кæм ныццагътой, уым, цыран мын нæ хæстонтæ сæ позицитæ хъæбатырæй куыд хъахъхъæдтой, уыдæтты тыххæй бæстон радзырдта цæгатирыстойнаг батальоны командир Фриты Хъазбег.

Æз базонгæ дæн, йæхи аккагæй чи равдыста, уыцы æвзонг офицер Би-былты Анатолиимæ, Хуссар Ирыстоны ныры Президентимæ. Горæты уынгты мын цалдæр фембæлды уыдис цæрджытимæ. Цхинвалы центры,  гуырдзыйы æфсад кæй басыгътой, уыцы хæ-дзары тæккæ раз фембæлдтæн, иу къахдзæф дæр йæ уарзон горæтæй чи никæдæм акодта, уыцы Гасситы Знауыримæ, Республикæ Хуссар Ирыстоны Парламенты Сæрдаримæ. Мах, æмæ ныл чи æрхъула кодта, уыцы горæттæгтæ, дзырдтам горæт хъахъхъæнджыты хъæбатырдзинадыл, уæрæсейаг къухдариуæгады рæстæгыл бакæнгæ архайдыл.

2008 азы дунейы политикон картæйыл фæзынд дыууæ ног, нырма хайгай нымадæрцæуæг паддзахады – Республикæ Хуссар Ирыстон æмæ Республикæ Абхаз. Сæвзæрд, этнополитикон проблемæтæ хæстон-тыхы фæрцы скъуыддзаг кæныны политикон авантюризмæн гæнæн кæй нæй, уый æвдисæг ног политикон реалондзинад. Ноджы ирддæрæй разынд коллективон æдасдзинады механизмтæ саразыны æнæмæнгхъæуындзинад, кæцытæ нын фадат радтиккой æхсæнпаддзахадон, æхсæннацион æууæнчы æппæт ресурстæ сæндидзын кæнынæн, радтиккой, сабырдзинады æнæфæцудгæ га-рантитæ,  хицауиуæгадмæ нæ уадзиккой, сæхицæн локалон хæстытæ райтынг кæныны бар чи дæтты, ахæм алыгъуызон фадбарцимæ радикалтæ æмæ авантюристты.

2013 азы уалдзæджы гуырдзиаг премьер-министр Бидзина Иванишвили радон хатт басаст, 2008 азы августы мæйы Хуссар Ирыстоны ныхмæ хæстон архайд Гуырдзыстон кæй райдыдта, ууыл. «Саакашвили ма хъуамæ фæдис кæна, тæрхондонмæ йæм куы фæсидой, уæд», – загъта уый. Уыцы ныхæсты ис гуырдзиаг парламентон фылдæр хай æмæ гуырдзиаг æхсæнады бæрæг фылдæр хайы позици.

Хайди Тальявинийы къухдариуæгадæй конфликты аххосаг равзарыны тыххæй европæйаг къамис дæр загъта,  Хуссар Ирыстоны ныхмæ хæст кæй райдыдта Гуырдзыстон.

Ныфс нæ ис, боныфæстагмæ рæстдзинад кæй фæуæлахиз уыдзæн. Æмæ æфсæддон фыдгæнджытæ кæй баййафдзысты аккаг æфхæрд.

Гуырдзиаг-ирон ахастыты кризисон этаптæн арф æмæ лæмбынæг анализ саразгæйæ, дызæрдыггаг нал у, уыдонæн сæ аххосæгтæм ахасты алы хатт дæр кæй уыдис хицæндзинæдтæ политикон цаутæм гæсгæ: советизаци æмæ Граждайнаг хæсты азты Кавказы, ССРЦ дезинтеграцийы нысæнтты –  официалон Тбилис йе ‘ргом цæхгæр аздæхта Ныгуылæны ‘рдæм, Цхинвал фæдфæдылонæй баззад Уæрæсеимæ историон бастдзинæдтæ бахъахъхъæныны позицитыл хæстæй. Цæгататлантикон æфсæддон блок НАТО-мæ ахасты фарсты дæр дыууæ фарсы позицитæ кæрæдзимæ дард лæууынц.

Газет «Северная Осетия», №164