САБЫРДЗИНАДМÆ ÆРКÆНЫН ÆМÆ «УАРДИТЫ РЕВОЛЮЦИЙЫ» ФÆСЫКК

Хуссар Ирыстон банысан кодта, йæ паддзахадон хæдбардзинад ын Уæрæсейы Федераци кæй банымадта, ууыл æртындæс азы сæххæсты бон. Тагъд та нысан кæндзæн республикæ расидыныл æртын иу аз сæххæсты бæрæгбон. Уавæр куыд ивта уыцы рæстæджы, Уæрæсе æмæ Цæгат Ирыстонæй цахæм фарсхæцынад æнкъардæуыд, Хуссар Ирыстон куыд архайдта республикæйы адæмы бахъахъхъæныныл, уыдæттæм ын цахæм цæстæнгас уыд, уый тыххæй дзуры РЦИ-Аланийы раздæры Президент, ЮНЕСКО-йы хъуыддæгты фæдыл къамисы Уæрæсейаг æмсæрдар Дзасохты Алыксандр:

– Гуырдзиаг политиктæн рæстæгмæ чи ‘рсабыр, уыцы ам-бицитæ ногæй сабухтой 2004 азы. Эдуард Шеварднадзе иуварс æрцыд хицауиуæгадæй æмæ фыццаг планмæ рахызт Михаил Саакашвили. Гуырдзиаг политикæйы райдыдтой радон хæстон авантюрæтæ æмæ сæлхæрдзинады æддагполитикон къахдзæфтæ.

Куыд Гуырдзыстонæн йæхи мидæг, æфтæ Уæрæсейы дæр иуæй-иу эксперттæ гуырдзиаг «уардиты революцийы» цаутæн аргъ кодтой куыд республикæйы иуварсæрцæуæг къухдариуæггæнæг æмæ йæ æрыгон, фæлæ йæ рагон æм-хъуыдыгæнæджы сусæг бадзырды фæстиуæг, афтæ. Уый фæстæ æрцæугæ цаутæ куыд равдыстой, афтæмæй ахæм верси быцæуаг нæу.

Хуссар Ирыстонмæ ахасты та Гуырдзыстоны ног къухдариуæггæнæджы политикæ сæрысуангæй здæхт уыд, тыхæй ма спайда кæнынмæ хауæг æппæт хæслæвæрдты дæр демонтаж кæнынмæ. 2004 азы уалдзæгæй Саакашвили райдыдта Хуссар Ирыстонимæ конфронтацимæ кæнæг къахдзæфтæ аразын. Уый йæ хæсыл банымадта, цæмæй Гуырдзыстон Хуссар Ирыстоны «тагъддæр бакæна йæ суверенитеты бынмæ» (æмæ уый æмрæнхъ Абхазы дæр), уымæй дæр ахæм «суверенитет сног кæныны» механизм уыд Хуссар Ирыстоны паддзахадон институттæ аиуварс æмæ ныппырх кæнын.

Ахæм политикæйыл гамхуд скæныны охыл тбилисаг политтехнологтæ райтынг кодтой «гуманитарон интервенциты» кампани, Хуссар Ирыстонмæ  хъæууонхæдзарадон уæзтæ æрвитыны хуызы. Уый æмрæстæджы æхгæд æрцыд уыцы иунæг фæндаг, кæцыйыл ахæм уæзтæ æрласæн уыдаид Уæрæсейæ. Уый æрцыд 2004 азы апрелы мæйы афтæхуыйнæг антиконтрабандон кампанийы фæлгæтты. Æмæ июны та Гуырдзыстон мидхъуыддæгты æфсæддон баиугæндтæ барвыста конфликты зонæмæ æмæ дзы сæвæрдта ног, æнæмразыгонд æфсæддон полицийы посттæ. Цыбыр æмгъуыдмæ уымыты æвæрд æрцыд æхсæн позицитæ.

Уый æмрæстæджы Саакашвили архайдта конфликты зонæйæ Уæрæсейы хайадист аиуварс кæныныл, куыд сабырады гарант, афтæ, Сочийы сфидаргонд механизмтæ ныппырх кæнын æмæ конфликты зонæйæ фидауынгæнджыты арвитыныл фæлваргæйæ.

Уыцы рæстæджы Уæрæсе оперативонæй райста дипломатон æмæ æндæр характеры барæнтæ, цæмæй ныхкъуырд радта Саакашвилийы бæллицтæн ирон фарст хæстон æгъдауæй аскъуыддзаг кæныны фадаты тыххæй. 2004 азы августы мæйы Уæрæсейы Федерацийы Фæсарæйнаг хъуыддæгты министрад фыццаг хатт  фехъусын кодта, Абхаз æмæ Хуссар Ирыстоны цæрæг адæмы æдасдзинадæн тæссаг куы уа, уæд Уæрæсе йæхи кæй фæхæццæ кæндзæн сæвзæргæ уавæры.

Гуырдзиаг фæрсæрдыгæй æндыгъдады эскалаци Цæгат Ирыстоны къухдариуæгады раз сæвæрдта цырд архайды æнæмæнгхъæуындзинады домæнтæ. Фæлæ уал райдианы хъуыд уавæрæн анализ скæнын, цауты рæзтæн прогнозтыл бакусын. 2004 азы 5 июны мæ къухдариуæгадæй уагъд æрцыд хиуауад, парламент, районты къухдариуæггæнджыты, уæлдай авторитетондæр æхсæнадон организациты, æмæ, кæй зæгъын æй хъæуы, барадхъахъхъæнæг ведомствоты къухдариуæггæнджытимæ æхгæд æмбырд. Ныхас уыд дæргъвæтъин æмæ æргом. Æмбæрстгонд уыд, гуырдзиаг «уардиты революци» бынтондæр кæй нæ кодта уардиты тæф. Уæвæг информацимæ гæсгæ Тбилисмæ инструкцитæ цыдысты уыцы центртæй, кæцытæ йæ рæстæджы уавæр базмæлын кодтой Балканты. Чи нæм бафтыд, уыцы фæсарæйнаг аналитикон центртæ æмæ спецслужбæты æрмæджыты иу æмæ дыууæ хатты нæ уыд Цæгат Ирыстоны кой. Уыцы æрмæджыты нысан цыд, Кавказы йын Уæрæсейы геополитикон уавæры стабилондзинады цы ахсджиаг роль уыд, уый. Ирон проблемæтæ скарз кæныны планкæнынад нысан кодта Хуссайраг фæдыздæхты Уæрæсейы позицитæ слæмæгъ кæнын.

Уыцы æмбырды мах æрцыдыстæм ахæм хатдзæгмæ, æнæмæнгхъæуæг кæй у æвæстиатæй Рукъы æфцæгмæ Мидхъуыддæгты министрад, арæнхъахъæнджытæ æмæ æфсæддонты ‘рдыгæй ног хæрзгъæд хъусдард сифтонг кæнын. Æз уайтагъд фембæлдтæн конфликты зонæйы уырыссаг фидауынгæнджыты командæкæнынадимæ. Уæрæсейаг фидауынгæнджыты командæкæнынадмæ æрвыст æрцыд конфликты зонæмæ уæлæмхас фидауынгæнæг дæлхæйттæ бакæныны фæндон. Республикæйы Мидхъуыддæгты министры координацикæнынадимæ бакуыст æрцыд мобилизацион план Саакашвилийы режимы ‘рдыгæй диверсион архайдтытæ райтынг кæныны рæстæджы, Рукъы æфцæгыл та фæтыхджындæр суткæйы дæргъы æфсæддон хъахъхъæнынад.

Æвæстиатæй бахъуыд Гуырдзыстонимæ конфликт æр-бæстон кæныны фæдыл Æмхæццæ контролон къамисы ирыстойнаг хай фæактивондæр кæнын, – бирæ азты йæ сæргъ лæууыд нæ республикæйы хицауады фæлтæрд æмæ арæхстджын уæнг Хъуысаты Таймураз. Уый фæрцы гуырдзиаг фарсæн бамбарын кодтам, мах æрвонг зондæй кæй аргъ кæнæм, цытæ цæуы, уыдонæн,  æмæ исæм адекватон мадзæлттæ. Цалдæр хатты ауагъдæуыд иумийаг консультацитæ. Нæ фидар домындзинадмæ гæсгæ уыдонæй иу уагъд æрцыд Цхинвалы.

2 июны фембæлды ист æрцыд уынаффæ, æмхæццæ тыхты бæрндзинады зонæмæ конд цы уæлæмхасæн тыхон структæрæтæ æрцыд, уыдон ракæныны тыххæй, кæцы нысангонд æрцыд фембæлды райстæрцæуæг документы.

Республикæ Цæгат Ирыстон-Аланийы къухдариуæгад иугæндзон кусæгон бастдзинад дардта Фæсарæйнаг хъуыддæгты министр Сергей Лавров æмæ йæ хæдивджытимæ. Стыр бузныг сын зæгъын сæ фарсхæцынады тыххæй. Венæйы ОБСЕ-йы штаб-фатеры уæрæсейаг дипломаттæ истой бæлвырдгонд рекомендацитæ, кæцыты ОБСЕ-йæн амындæуыд фидауынгæнæн мисси фидарæй хъахъхъæнын, æмæ дывæрсыг стандартты политикæ æххæст кæнын ма бауадзын.

Июны фыццæгæм бон мæ Кремлы райста Уæрæсейы Президент Влдадимир Путин. Уый уыд ахсджиаг,  хæстон-политикон æндыгъддзинады рæзт хынцгæйæ. Уый фæстæ мын иунæг фембæлд дæр никуыуал уыд Путинимæ, æмæ фембæлдтытæ та иу æмæ дыууæ хатты нæ уыдысты, цыран уынаффæ нæ чындæуыд хуссарирыстойнаг фарстыл.

Сæвзæргæ уавæры бындурон проблемæтæ, кæй зæгъын æй хъæуы, уыдысты адæмы æдасдзинад сифтонг кæнын. Уый æмрæстæджы бæрæг уыд, хуссарирыстойнаг фæдыздæхты æлхъывдад кæй уыд, Уæрæсейы Хуссар Кавказæй аиуварс кæныны стратегион æмæ геополитикон проекты мидис, Ныгуылæны хайадистæй. Уымæ гæсгæ бафидар кæндзыстæм, Хуссар Ирыстон алы хатт дæр æмæ абон дæр ныхмæлæуды фыццаг планы кæй ис, Уæрæсе æмæ Кавказы ‘хсæн бæрзонд сис самайыныл чи архайы, уыдонæн.

Путинимæ уыцы фембæлды стыр хъусдард здæхт æрцыд Хуссар Ирыстоны ныппырхгонд хæдзарад, йæ транспортон структурæтæ сæндидзын кæныны фарстатæм. Президент радта æмбæлон хæслæвæрдтæ. Кемеровойы областы Губернатор Аман Тулеев арвыста специалисттæ, цæмæй бакусой Къуайсайы хæххон æрзæтон сæудæджерад сæндидзынгæнæн куыстыты план. Росавтодоры къухдариуæггæнæг Игорь Слюняевимæ бынаты  скъуыддзаг цыдысты фæндагарæзтады фарстатæ. Уæрæсейаг ведомствоты минæвæрттæ Цхинвалы уагътой кусæгон фембæлдтæ Кокойты Эдуард æмæ республикæйы æндæр къухдариуæггæнджытимæ.

Фæлæ уыцы аз августы мæйы уавæр цæхгæр февзæрдæр. Конфликты зонæйы Сочиаг æмразыдзинæдты фæстæ фыццаг хатт райдыдтой ирон æмæ гуырдзиаг баиугæндты ‘хсæн гарзджын ныхмæлæудтæ. Гуырдзыстон Хуссар Ирыстонмæ æрбарвыста æрмæст йæ мидхъуыддæгты министрады тыхтæ нæ, фæлæ регулярон æфсæддон баиугæндтæ. Хуссар Ирыстоны хихъахъхъæнынады тыхты активон ныхмæлæууынад, гуырдзиаг æфсæддонты уацары райсын, цалдæр стратегион бæрзæнд æмæ фæдыздæхты фидауынгæнджыты уæвынад Тбилисы æркодтой йе ‘фсад акæныны онг.

Уыцы цауты фæстæ Æмхæццæ контролон къамисы фæлгæтты баныхæсты Хуссар Ирыстонæн сæйраг фарст ссис æдасдзинады æхсæндунеон-барадон гарант сифтонг кæнын. Уый дæр, Абхазау, тырныдта Уæрæсейы ‘рдыгæй фактон гарантитæ баххæст кæнынмæ, æмæ Гуырдзыстонимæ тыхæй ма спайда кæныны фæдыл юридикон бæрндзинадимæ æмразыдзинæдтæ къухы бафтын кæнынмæ. Ахæм мадзæлттæ æнæаргъæвгæйæ райсыны тыххæй бирæ хæттыты æмæ комкоммæ дзырдтой Хуссар Ирыстон æмæ Абхазы къухдариуæггæнджытæ.

Уый бæсты Гуырдзыстон раздæры автономитæм ахасты нысанмæздæхтæй фæтыхджындæр кодта хæстон-политикон æндæвдад æмæ райдыдта цæттæ кæнын ног æфсæддон сценаритæ. 2005 æмæ уый фæстæ аз дыууæ конфликтон зонæйы дæр уавæр цæхгæр февзæрдæр. 2006 азы Тбилис райдыдта хæстон операци гуырдзиаг-абхазаг конфликты зонæйы Къодоры комы уæллаг хайы, цыранмæ, 1994 азы хæст бауромыны тыххæй Мæскуыйы ист æрцæуæг æмразыдзинад ницæмæ æрдаргæйæ, бакондæуыд уæззау техникæ æмæ Гуырдзыстоны æфсæддон полици. Уым арæзт æрцыд оперативон плацдарм Централон Абхаз цыбыр æмгъуыдмæ сисыны нысанæн.

2007 азы марты мæйы Гуры райдыдтой ног æфсæддон базæ аразын, фактон æгъдауæй Хуссар Ирыстоны арæнты тæккæ фарсмæ. Гуырдзиаг-ирон конфликты зонæйы фæвазыгджындæр сабырад бахъахъхъæныны фæдыл æмхæццæ тыхты архайд: гуырдзиаг батальон рахызт баиугонд командæкæнынады контролæй. Гуырдзиаг æфсæддон службæгæнджыты,  ротацийы æфсон, æрвыстой конфликты зонæмæ æмæ сæ зонгæ кодтой ног хæстон архайдтытимæ.

Кæрон радон номыры