Ирон чиныгкæсæгæн хорз лæвар у поэт æмæ æхсæнадон архайæг Джиджойты Сурæт мыхуыры кæй рауагъта æмæ адæмы размæ кæй рахаста, уыцы чиныг «Чи у “Стайы цармдарæджы æцæг автор?”, зæгъгæ.
Чиныгæн ацы бонты Хуссар Ирыстоны паддзахадон университеты арæзт æрцыд презентаци. Уырдæм æрбацыдысты æмæ дзы хайад райстой нæ интеллигенцийы минæвæрттæ, зонадон кусджытæ, университеты ахуыргæнджытæ, студенттæ.
Дунеон литературæйы иууыл зындгонддæр уацмыстæй сæ иу Шота Руставелийы поэмæ “Стайы цармдарæг” у. Буц æмæ дзы сæрыстыр сты гуырдзиаг адæм. Фæлæ рагæй фæстæмæ дæр дзырддаг у поэмæйы æцæг авторы фарст. Куыд зонæм, афтæмæй ацы æнæмæлгæ уацмысæй сæ сæр бæрзæндты хæссынц гуырдзиаг адæм. Фæлæ уацмыс иртасджытæ абоны бонмæ дæр нæма æууæндынц поэмæйы автор Шота Руставели, æцæгæйдæр гуырдзиаг уыд, ууыл. Уымæн æмæ Шота Руставелийы тыххæй, æрмæстдæр куыд фыссæг-поэт, уымæй дарддæр ницы зонæнтæ бафтыд сæ къухы…
Чиныджы æцæг автор Дауыт-Сослан кæй уыд, уый рафæлгъауын фæлвæрдтой нæ зонадон кусджытæ æмæ поэттæ дæр. Фæлæ йæ раргом кæнынæн ницы уадиссаг æнтыст ис. Ирон æвзагмæ ацы уацмысы тæлмац кодтой Хозиты Яков, Плиты Харитон æмæ Саулохты Мухтар.
“Стайы цармдарæг” ирон æвзагмæ ратæлмац кæныны иууыл стырдæр æнтыст уыд курдиатджын поэт Бестауты Гиуæргийæн. Мæнæ куыд зæгъы уый тыххæй йæхæдæг: “Стайы цармдарæг”-мæ йæхимæ, сæйраджыдæр, ныббаста канд йе стыр идейон аивадон миниуджытæй нæ, фæлæ дзы мæ зæрдæйæн, лымæн, иумæйаг кавказаг уд, уый кæй уыд, канд тыххæй нæ, фæлæ ма дзы Иры культурæйæн, Иры кæддæры нæргæ историйæн хицæн миниуджытæ, кæй федтон, уымæй дæр. “Стайы цармдарæг” раивын æз, сæйраджыдæр, нымайын мæ нацийæн ахъазы хосыл. Руставелийы гени бирæ хæрзты бацæудзæн ирон зонд æмæ зæрдæйæн”.
Уæдæ, Бестауты Гиуæрги дæр уацмысы, ирон æвзагмæ ивгæйæ, йæ хъайтартæм ирон адæмы параллелтæ кæй уыдта, уый дызæрдыггаг нæу. Фæлæ йæ къухы ницы бæлвырдгæнæн бафтыд æмæ кæй зæгъын æй хъæуы хъыг кодтаид.
Ахæм хъуыдыйыл хæст у Джиджойты Сурæт дæр. Уый фидарæй уырны – “Стайы цармдарæг”-ы авторæн йæ къухты уыд æрмæст нæ хъæздыг Нарты эпос нæ, фæлæ ма нæ фыдæлты истори дæр. “Дзæгъæлы нын нæ фесæфтой нæ фыдæлты истори, кæцыйы кой йæ рæстæджы ракодта Закария Чъичъинадзе, зæгъгæ, ирæттæн сæ истори тынг хорз фыст у æмæ дарддæр дзуры ирæтты рæсугъд æнтыстытыл. Æндæр гуырдзиаг фыссæг Чахрухадзе та Давиды Тамары лæг хоны æмæ ма йæ уæд æндæр рæтты агурын цæмæн хъæуы?.. Иу гуырдзиаг географион бынаты кой дæр дзы никуы ис, нæдæр – хъæу, нæдæр – горæт, нæдæр – дон, нæдæр – дзуары кой. Æмæ куыд хъуыды кæнут, уый гуырдзиаг лæг куы фыстаид, уæд афтæ бакодтаид? Æнæмæнг сæ ныффыстаид, уымæн æмæ уыдон сæхи алы ран дæр базонын кæнынц.
Хæхты быдырты фæзылдысты “Стайы цармдарæджы” сюжет агурæг æмæ Нартæн сæ кой дæр никуы скодтой. Цæмæннæ? – Уымæн æмæ уым бæрæг уыд, йæ сюжет уырдыгæй ист кæй уыд, уый.
Бирæ йыл фæфыстой, фæлæ йын йæ дуджы поэттæ Шавтели æмæ Чахрухадзейы кой никуы скодтой. Уырыссаг æвзагмæ ратæлмац кодтой Чахрухадзе æмæ Шавтелийы одæтæ æмæ дзы “оси” æмæ “аси”-йы кой цы строфæты уыдис, уыдон уырыссагмæ нæ ратæлмац кодтой. Нæ сæ æвдисынц, уымæн æмæ бæрæгæй зыны, Давид-Сослан кæй уыд поэт, ирон, хорз хæстон, развæлгъаузонæг, дæсны, зыдта авд æвзаджы, зыдта иронау. Ас-ос-æн та йæ нысаниуæг у -ирон-. Нæ рагфыдæлтæ дæсны фæрсынмæ дæр рæвдз кæй уыдысты, уый ирдæй зыны Геродотмæ дæр: “Скифтæм ис бирæ дæсныфæрсджытæ. Хæрис уисæй дæсны фæрсынц мæнæ афтæ: æрхæссынц бирæ уисты къонатæ æмæ сæ зæххыл æрæвæрынц хицæнæй, стæй сæ иугай райс-байс кæнынц æмæ дын дзурынц, цы дыл æрцæудзæн, уый. Уыцы абарæнтæм гæсгæ нæ бон у зæгъын, Дауыт-Сосланæн йæ генты кæй уыд нæ рагфыдæлты алы хорздзинæдтæ дæр”, – зæгъы Сурæт.
Джиджойты чызджы хъуыдымæ гæсгæ Сослан-Дауыты йæ хъысмæт æрхаста Гуырдзыстонмæ æмæ кæд тынг зоны йе ʻнтыст, йæ царды уавæр, уæддæр гуырдзы удуæлдайæ, алыгъуызон амæлттæй дæр архайынц, цæмæй йын йæ ирондзинад бааууон кæной æмæ йын йæ хорздзинæдтæ сæхиуыл бафыссой – сгуырдзиаг æй кæной. Фæлæ йæ дуджы поэттæ Чахрухадзе æмæ æмæ Шавтели æргом фыссынц Сосланы æнтыстытæ æмæ ма Тамары мой, рæсугъд Ас-Ирон кæй уыдис, уый дæр.
Джиджойты Сурæты хъуыды у ахæм: «Стайы цармдарæг» у автобиографион, йæ сюжет ист у Нарты кадджытæй, Сослан-Дауыт та у Ирыстоны рустауаг».
Сурæтæн ацы хъуыддæгтæ сбæлвырд кæнынæн стыр ахъаз фесты рагон гуырдзиаг æвзаг хорз кæй зоны æмæ гуырдзиаг ахуыргæндты хъуыдытæ æрæмных кæнын дæр йæ къухты кæй бафтыд. Уый тыххæй чиныджы разныхасы йæ хъуыды фергом кодта фыссæг Гæбæраты Юри дæр: «Хъуыстгонд поэмæйы æцæг автор Дауыт-Сослан кæй хъуамæ уыдаид, уый тыххæй иу æмæ дыууæ хатты нæ загъдæуыд, уыцы нымæцы гуырдзиаг ахуыргæндты æхсæн дæр, фæлæ мæм афтæ кæсы, се ‘ппæтæй уырнинагдæр хъуамæ уой ацы чиныджы авторы хатдзæгтæ, уымæн æмæ йæ хъуыдыты сæйраг рахæцæнтæ амад сты гуырдзиаг фысджытæ æмæ ахуыргæндтæн сæхи хатдзæгты бындурыл.
Дыккаджы та уымæн, æмæ автор лæмбынæг, лыстæг сасирæй луарæгау, иртасы Нарты кадджытæ æмæ поэмæйы сюжеты æнгæсдзинæдтæ. Стæй æрмæст сюжеттон параллелтыл нæ цæуы дзырд, фæлæ Нарты кадджыты хъайтартæ æмæ поэмæйы сæйраг хъайтарты æнгæсдзинæдтыл дæр.
Чиныджы автор Джиджойты Сурæтæн бантыст, йæ разы цы хæс сæвæрдта, уый кæронмæ акæнын – сарæхст ацы вазыгджын фарстмæ хауæг уæвæг литературæ æмæ историон æрмæджытæй æмбæлон æгъдауæй спайда кæнынмæ. Цы факттæ æмæ дæнцæгтæ хæссы, уыдон сты уырнинаг, бæстон иртæст æмæ æнæгуырысхойаг.
Иу дзырдæй, чиныгæн ис зонадон нысаниуæг дæр æмæ историон рæстдзинад бæлвырд кæныны нысаниуæг дæр æмæ ма ныфс ис, чиныгкæсджытæ йыл кæй сæмбæлдзысты æхсызгонæй æмæ цымыдисимæ», – загъта Юри.
Презентацийы раныхас кодтой æмæ чиныджы тыххæй сæ хъуыдытæ загътой профессортæ Плиты Гацыр, Дзиццойты Юри, Дзабиты Зарбег, сывæллæтты фыссæг Тедеты Валя, Абайты Уасойы номыл директор Остъаты Мадинæ æмæ æндæртæ.
Презентацийы хайадисджытæ стыр цымысæй байхъуыстой чиныджы тыххæй кæрæдзийы раныхæстæм æмæ бузныг загътой Джиджойты Сурæтæн, фарст афтæ кæй æрæврдта, «Чи у стайы цармдарæджы æцæг автор», – зæгъгæ уый тыххæй. Уымæн æмæ йе сбæлвырд кæнын нырмæ никæйы къухты бафтыд. Æмæ чиныгмæ чизоны бацымыдис кæной нæ кæстæртæ æмæ искæмæн бантыса æцæг авторы сбæлвырд кæнын.
БЕСТАУТЫ Валя
