Нæ сабитæ – нæ фидæн

Сабитæ куынæ уыдаиккой, уæд адæмæн нæ

 уыдаид афтæ уарзæн (Ф.М. Достоевский)

Ныр аст азы Цхинвалы скъола-интернаты кусынц коррекцион кълӕстӕ, кӕцытӕ гом ӕрцыдысты 2010 азы ноябры мӕйы кӕрон РХИ-йы Ахуырад ӕмӕ зонады уӕды министр Джиоты Замирӕйы фӕндон ӕмӕ хъӕппӕрисӕй. Фӕлӕ сӕ бакӕныны хъуагдзинад фӕзынд ноджы раздӕр. Ныййарджытӕ тыхстысты, тынг сӕ фӕндыд, цӕмӕй ахӕм сӕрмагонд коррекцион кълӕстӕ гом ӕрцӕуа сӕ сывӕллӕттӕн. Ныййарджыты ӕрдыгӕй уыцы тыхстдзинад тынг бамбӕрста ахуырад ӕмӕ зонады министрад ӕмӕ уыцы фӕндон хынцгӕйӕ, архайын райдыдта исты амӕлттӕй коррекцион кълӕстӕ бакӕныныл.

2008 азы апрелы мӕйы Ахуырад ӕмӕ зонады министрад Мӕскуымӕ ахуыргӕнджыты квалификаци фӕбӕрзонддӕр кӕныны фӕдыл академимӕ арвыста скъола-интернаты ахуыргӕнджытӕй цыппары. Дыууӕ къуырийы дӕргъы уыдонӕн кастысты лекцитӕ, коррекцион скъола цы у, цавæртæ вæййынц йæ куысты амæлттæ, уый фæдыл. «Уыцы дыууӕ къуыри, кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, фаг нæ уыдысты уыцы фарстытæ бæстон базонынæн, фӕлӕ уæддæр уыдон бамбӕрстой, куыд кусын хъæуы, уыдæттæ. Стӕй коррекцион кълӕстӕ куы байгом сты, уӕд куысты фӕрцы райстам фӕлтӕрддзинад, зæгъгæ», – йӕ хъуыдытӕ зӕгъы райдиан кълӕсты ахуыргӕнӕг Плиты Мадинӕ.

Уый хъуамӕ уыдаид сӕрмагонд коррекцион скъола, фӕлӕ ахӕм скъолайы цы сывӕллӕттӕ хъуамӕ ахуыр кӕна, ахæмты нымӕц уыд цъус, стӕй ацы хъуыддагæн сæрмагонд уавӕртӕ дӕр нӕ уыд ахӕм скъола бакӕнынӕн ӕмӕ уый бӕсты скъола-интернаты цур гом ӕрцыдысты ацы коррекцион кълӕстӕ.

Цы у коррекцион скъола? Иумиаг ахуырадон скъолатӕй дарддӕр ма вӕййы коррекцион скъолатӕ. Уыдон сты сӕрмагонд иумиаг ахуыргӕнӕн уагдӕттӕ, цыран райсӕн ис астӕуккаг ахуырад. Уым фӕахуыр кӕнынц, се ‘нӕниздзинад ӕмбӕлон кӕмӕн нӕу, ахӕм сывӕллӕттӕ. Ахӕм скъолаты ахуыр фӕцӕуы сӕрмагонд программæмӕ гӕсгӕ. Ахуырӕй дарддӕр уыцы сывӕллӕттимӕ фӕцӕуы стыр хъомыладон куыст, цӕмӕй социалон ӕгъдауӕй ӕхсӕнады цӕрын фӕразой. Ахӕм скъолаты ӕппӕт уавӕртӕ дӕр вӕййы, цӕмӕй «сӕрмагонд» сывӕллӕттӕн сӕ ахуыр цӕуа нывыл. Ахуыр та фӕкӕнынц иумиаг ахуырадон скъолаты ахуыры азты бæрц. Фӕкусынц дзы квалификациджын специалисттӕ, кӕцытӕ иумиаг ӕвзаг ссарынц сывӕллӕттимӕ, семӕ фӕкусынц сӕрмагонд ӕгъдауӕй, цӕмӕй ахӕм сывӕллӕттӕ царды зындзинӕдтӕй ма тӕрсой, ӕхсӕнады цардыл ахуыр кӕной. Скъолатӕй дарддӕр ма ис сӕрмагонд коррекцион скъола-интернаттӕ. Ахуырӕй дарддӕр, сывӕллӕттӕн сӕ бон у ӕмӕ интернаты цӕрой, сæ хæлц дæр уа уым, хъомылдзинад дæр исой уым.

Интернаты сын ис уавæртæ, сæ хæрд, се ‘хсæвиуат у нывыл, ис сæм хъарм дон дæр. «Электронон донхъармгæнæн уыд интернатæн, уымæй дарддæр ма нын балæвар кодтой пианино æмæ сын стыр бузныг зæгъæм», –  загъта ахуыры хайады сæргълæууæг Дзанайты Заирæ. Хорз уаид, ахæм спонсорон æххуыстæ сын куы кæниккой æндæр партитæ дæр, организацитæ æмæ хицæн адæймæгтæ, йæ къух кæмæн куыд амоны, афтæ. Цы-фæнды чысыл æххуыс дæр сы-вæллæттæн дæр уыдзæн пайда ӕмæ хистæрты æххуыс та уыдон цæрæнбонтæм дардзысты сæ фæлмæн зæрдæты.

Интернаты сын ис уавӕртӕ, сӕ хӕрд, се ‘хсӕвиуат у нывыл,  ис сӕм хъарм дон дӕр. «Электронон донхъармгӕнӕн нын балхӕдта парти «Иугонд Ирыстон», уый тынг ӕнӕмӕнгхъӕуӕг уыд интернатӕн, уымӕй дарддӕр ма нын балӕвар кодтой пианино ӕмӕ сын стыр бузныг зӕгъӕм», – загъта ахуыры хайады сӕргълӕууӕг Дзанайты Заирӕ. Хорз уаид, ахӕм спонсорон ӕххуыстӕ сын куы кӕниккой ӕндӕр партитӕ дӕр, организацитӕ ӕмӕ хицӕн адӕй-мӕгтӕ, йӕ къух кӕмӕн куыд амоны, афтӕ. Цыфӕнды чысыл ӕххуыс дӕр сывӕллӕттӕн уы-дзӕн пайда. Ӕмӕ хистæрты ӕххуыс та уыдон цӕрӕнбонтӕм дардзысты сӕ фӕлмӕн зӕрдӕты.

Ахӕм ахуырадон уагдæттӕ ис Уӕрӕсейы бирӕ горӕтты ӕмӕ сты ӕнӕмӕнгхъӕуӕг.

Коррекцион кълӕстӕ кусын куы райдыдтой, уӕд дзы уыд цъус сывӕллӕттӕ ӕмӕ дих цыдысты дыууӕ къордыл: хистӕр ӕмӕ кӕстӕр, ома, дзы нырма нӕ уыдис фыццаг, дыккаг ӕмӕ иннӕ кълӕстӕ.

Абоны бон ӕдӕппӕт скъолайы ис дыууын авд сывӕллоны. Иууыл иумӕ сты цыппар къласы ӕмӕ скъолайы агъоммӕйы къорд. Ацы къорды сабиты хӕс у, цӕмӕй фыццаг къласмӕ бацӕуыны агъом-мӕ сахуыр кӕной, партӕйы фарс-мӕ бадын куыд хъӕуы, дзӕнгӕрӕг куы уа, уый цы нысан кӕны ӕмӕ райсой ӕндӕр ахӕм ӕнӕмӕнг-хъӕуӕг цайдагъдзинæдтæ.

Коррекцион кълӕсты ахуыр цӕуы сӕрмагонд программæмӕ гӕсгӕ, цыран алкӕцы предметӕй дӕр ис сӕрмагонд ахуыргӕнӕн чингуытӕ. Ахуыргӕнджытӕй ӕмӕ хъомылгӕнджытӕй дарддӕр ма скъолайы ис сывӕллонгӕстӕ. Предметтӕй дарддӕр сӕрмагонд нысаниуӕг ис коррекцион ахуыртӕн, кӕцытӕ фӕуадзынц дефектолог, логопед, психолог. Уыдоны куыст сывӕллӕттимӕ у ӕнӕмӕнгхъӕуӕг.

Уроктӕ ахæссынц райсомæй сихормæ, уый фӕстӕ сын вӕййы аходӕн, стӕй та сын райдайынц уӕлдӕр ранымад коррекцион ахуыртӕ.

Сӕрмагонд предметтӕй дарддӕр, сывӕллӕттӕ ахуыр кӕнынц фæллойадон къорды. Æппæт предметтӕй сын вазыг-джындӕр ӕмӕ ахсджиагдӕр сты ацы ахуыртæ, уымæн æмæ уым архайгӕйӕ, сывӕллӕттӕн рабӕрӕг вӕййынц сӕ сусӕг курдиæттӕ. Уый та тынг ӕнӕмӕнгхъӕуӕг у ахӕм сы-вӕллӕттӕн, цӕмӕй ахуырӕй дарддӕр уыдон фӕцалх уой куыстыл дæр, сӕ къухтӕ куыстмæ тасой. Уӕд сын сомбоны дӕсныйад равзарын дӕр уыдзӕн ӕнцондӕр ӕмӕ сӕ чи цӕмӕ рӕхса, уыцы хаххыл кусдзӕн.  «Сывӕллӕттӕ сты ӕрдзӕй тынг курдиатджын. Фæллойадон къорды куы фӕархайынц, уӕд афтӕ аныгъуылынц сӕ куысты ӕмӕ сын фӕиппӕрд нал вӕййы», – банысан кодта Плиты Мадинӕ. Ацы ахуыртæ сын вæййынц къуыри дыууӕ хатты, уым сын амонынц хъӕдырмӕгæй алыгъуызон мигӕнӕнтӕ аразын, хуыйын, бийын. Фӕлӕ сын фаг не сты ацы сахаттæ, ӕмӕ хорз уаид куы фӕфылдӕр уаиккой ӕмӕ ма дзы ӕндӕр къордтӕ дӕр куы фӕзынид. Предметты хуызы ма сын вæййы ныв кӕнын, музыкӕ, физикон хъомылады уроктæ дæр.

Хайад райсынц алыгъуызон мадзӕлтты. Зӕгъӕм, ӕрӕджы хайад райстой равдыст-армукъайы ӕмӕ сын лӕвӕрд ӕрцыд дипломтӕ ӕмӕ зӕрдылдарӕн лӕвӕрттӕ. Уымӕй дарддӕр ацӕуынц республикӕйӕн ӕдтӕмӕ дæр. Ацы аз уыдысты Цъӕйы комы, сӕхи цӕстӕй федтой Цъӕйы комы рӕсугъддзинад, бырыдысты къахдзоныгътыл. Базонгӕ сты бӕгъиаты донуадзӕн заводы куыстимӕ, федтой Хетӕгкаты Къостайы райгуырæн хъӕу Нар. Ахӕм экскурситӕ сын сорганизаци кӕны интернаты директор Тедеты Роланд, кӕцы йӕхӕдӕг дӕр ацӕуы семӕ. Тынг цымыдис сӕм сӕвзӕрын кӕнынц ахӕм балцытӕ ӕмӕ сӕ зӕрдӕйы баззайынц хорз мысинӕгтӕй.

Ацы аз ма улӕфыдысты Цӕгат Ирыстоны Тӕмискъы санаторийы. «Ахӕм сывӕллӕттӕ хъуамӕ арӕх улӕфой санаториты. Уый тынг ӕнӕмӕнгхъӕуӕг у се ‘нӕниздзинадӕн, фӕлӕ сын, хъыгагӕн, ахӕм фадат алыхатт нӕ вӕййы», – загъта скъолайы агъоммӕйы ӕмӕ иумийаг ахуырады управленийы сӕйраг специалист Гаглойты Розӕ. Хорз уаид, Ӕнӕниздзинад ӕмӕ социалон райрӕзты министрад, стӕй нӕ республикӕйы хицауад ацы фарстмӕ лӕмбынӕг куы ӕркӕсиккой ӕмӕ-иу ацы сывӕллӕттӕн арӕх куы фӕзынид улӕфӕндӕттæм ацæуыны фадат.

Сывӕллӕттӕ 9 кълас куы фӕуой, уӕд сын лӕвӕрд ӕрцӕудзӕн хъомылады аттестат, уый фӕстӕ сӕ бон у ӕмӕ сӕ ахуыр адарддӕр кӕной колледжы ӕмӕ райсой дӕсныйӕдтӕ. Уый тыххӕй сын баххуыс кӕндзӕн интернаты къухдариуӕгад дӕр.

Къуырийы фæуды улӕфт бонты ахуырдзаутæ ацӕуынц сӕ хæдзæрттæм. Ныййарджыты рæвдыдæй дæр хъуамæ цух ма уой ахæм сывæллæттæ.

Уæдæ ацы сывæллæттæн кæд сæ хъысмæт хуымæтæг нæу, уæддæр не сты рæвдыд цух. Сӕ ахуыргӕнджытӕн, хъомылгӕнджытӕн иууылдӕр сты уарзон. Уый банысан кодта Гаглойты Розӕ. «Кӕд сӕ куыст зын у, уӕддӕр ахуыргӕнджытӕ се’ппӕт дӕр сты иузӕрдион сывӕллӕттыл. Фӕлмӕн дзыхыдзырд ӕмӕ хъарм рӕвдыдӕй, уыдон иууылдӕр сты хайджын».

Къæбысты Заринæ