Алы адӕмыхаттӕн дӕр ис йӕхи хуыз, йӕхи цӕсгом, йӕхи истори, йӕхи хъысмӕт, йӕхи ӕгъдӕуттӕ. Адӕймагӕн йӕ бон нӕу мад, фыд, адӕмыхатт равзарын. Уыдон ӕрдз дӕтты. Ӕмӕ кӕцыфӕнды адӕмыхаттӕй куы равзӕрай, уӕддӕр ын хъуамӕ зонай йӕ истори, йе ‘гъдӕуттӕ, йе ‘взаг. Иннӕ адӕмыхӕттытӕн аргъ кӕнгӕйӕ, хъуамӕ, цӕстыгагуыйау, хъахъхъӕнай, дӕ фыдӕлтӕм хорзӕй цы уыд, уыдон. Алы адӕмыхатмӕ дӕр ис зындгонд адӕймӕгтӕ, наци йӕ сӕр бӕрзонд кӕмӕй хӕссы, ахӕмтӕ. Хъыгагӕн, вӕййы хъӕндзинӕдтӕ дӕр, фӕлӕ амондджын уыцы адӕймаг у, удуӕлдай лӕггад чи кӕны йӕ адӕмӕн…

Ныртӕккӕ цы дуджы цӕрӕм, уый бӕргӕ хорзӕрдӕм куы ахадид адӕмы цардыл. Адӕмыхӕттытӕ куы хъӕздыг кӕниккой кӕрӕдзийы    ‘гъдӕуттӕй, адæймаджы миддуне рӕсугъд чи кӕны, ахӕмтӕй. Фӕлӕ дзыллон хабархӕссӕг фӕрӕзтӕ, телеуынынад, Интернеты фылдӕр равдыстытӕ ӕвзӕрӕрдӕм ахадынц нӕ адӕмыл, уӕлдайдӕр, нӕ рӕзгӕ фӕлтӕрыл, йӕ уагӕвӕрд кӕмӕн нӕма сфидар, уыдоныл. Бирӕтӕй ферох, суанг ма нӕ историктӕй, дӕр ЦРУ-йы раздӕры разамонӕг Ален Даллесы ӕнаккаг доктринӕ. Ома, Советон Цӕдисыл нӕй фӕуӕ-лахиз уӕвӕн. Мидӕгӕй йӕ халын хъӕуы, йӕ фӕсивӕды ӕвзӕр митыл ахуыр кӕнгӕйӕ. Ӕмӕ кӕуылты сты йӕ цъаммар ныхӕстӕ. Сӕрыхъуынтӕ арц сбадынц, уыдон кӕсгӕйӕ. Ӕмӕ стӕм ӕвдисӕн, буржуазон идеологийы фӕрцы куыд фехӕлд, ӕнӕбасӕтгӕ кӕй хуыдтой, уыцы Советон Цӕдис. Цас ӕмӕ цас бӕллӕхтӕ ӕрцыд нӕ адӕмыл. Уӕлдай стырдӕр цӕф ӕрцыд адӕмты хӕлардзинадыл. Тæссаг уавӕры сты чысыл адӕмы-хӕттытӕ, се ‘взаг ӕмӕ се ‘гъдӕуттӕ куы фесӕфой, уымӕй. Уыдӕттӕ хынцгӕйӕ, махыл, хистӕртыл, ис уӕлдай хӕс ӕвӕрд, цӕмӕй ӕмбарын кӕнӕм нӕ кӕстӕртӕн, цы дуг ӕмӕ цы уавӕрты цӕрӕм, уый. Уӕлдай зын уавӕры ис ирон адӕмы хъысмӕт, ӕмӕ ма йӕхи ирон чи хоны, уыдон ныртӕккӕйы рӕстӕджы цард куы нӕ бамбарӕм, уӕд Ирыстонӕн нӕ уыдзӕн фидӕн. Раст зӕгъгӕйӕ, фӕстаг азты хицауад тынг архайы нӕ мадӕлон ӕвзаг ӕмӕ не ‘гьдӕуттӕ бахъахъхъӕныныл. Фӕлӕ уыдон фаг не сты, нӕ ирон адӕм сӕхӕдӕг куы нӕ банкъарой, цы уавӕрты цӕрынц, уый, уӕд. Бирӕ сты ирон адӕмы риссаг фарстытӕ. Уыдон алыг кӕнынӕн хъӕуы бирӕ рӕстӕг. Чи зоны, хицӕн программӕ саразын 5, 10 кӕнӕ 15 азы ӕмгъуыдмӕ. Фӕлӕ ис ахӕм ахъуыдыйаг фарстытӕ, аргъӕвӕн кӕмӕн нӕй. Зӕгъӕм, кӕцыфӕнды кӕртмӕ бацу, сывӕллӕттӕй æцæг ирон ныхас нал фехъусдзынӕ. Уӕдӕ нӕ фӕсивӕды фылдӕр хай хъуыддаг нӕ кӕнынц, мӕ бон чындзӕхсӕв скӕнын нӕу, зӕгъгӕ. Бирӕ чызджытӕ сӕ хӕдзӕртты бадынц. Курӕг сӕ нӕй! Ау, афтӕ бакӕнӕн нӕй, ӕмӕ дыууӕ мыггаджы хистӕртӕ бафидауӕнт ӕртӕ чъирийы цур ӕмӕ бар раттӕнт дыууӕ уарзон удӕн цӕрынӕн. Мӕнмӕ гӕсгӕ, ис. Ӕз мӕхӕдӕг уыдтӕн ӕвдисӕн ахӕм хабӕрттӕн. Уӕдӕ нӕ фӕсивӕды фылдӕр хай лидзынц ӕндӕр раттӕм куыстагур. Ӕмӕ ма уыдон фӕстӕмӕ ӕрбаздӕхдзысты Ирыстонмӕ? Уыцы фарст дӕр у ахъуыдыйаг.

Бирӕ бинонтӕ иронау нал дзурынц, ӕмӕ ма уыдоны кӕстӕртӕ иронау дзурдзысты? Нӕ демографион уавӕрмӕ куы ‘ркӕсай, уӕд сыхаг республикӕтыл, зӕгъӕм, Цӕцӕны нымӕцыл фӕстаг азты бафтыд 200 мин адӕймаджы, Мӕхъӕлыл 100 мин адӕймаджы. Махмӕ та фылдӕр мӕлгӕ кӕнынц, гуыргӕ къаддӕр.

Бирӕ сты ирон адӕмы риссаг фарстытӕ. Ирон адӕ-мы уӕззау историмӕ куы ‘ркӕсӕм, уӕд иу ӕмӕ дыууӕ хатты нӕ уыдысты сӕрсӕфӕ-ны былыл. Иу заман ссӕдз минмӕ дӕр нал хӕццӕ код-той, тӕтӕр ӕмӕ нӕ монгол куы ныццагътой, уӕд. Фӕлӕ-иу нӕ адӕммӕ разынд куы-рыхон хистӕртӕ. Уыдон-иу рахастой уынаффӕ, цӕмӕй хъахъхъӕд ӕрцыдаид нӕ адӕмыхатт. Ӕмӕ нӕ абоны онг ӕрхӕццӕ кодтой не ‘гъдӕуттӕ ӕмӕ нӕ мадӕлон ӕвзагимӕ.

Нӕ рагон ӕвзаг ӕма диссаджы ӕгъдӕуттӕ нын ахуыр кӕнынц зӕххы къорийы номдзыд ахуыргӕндтӕ, нӕхӕдӕг та цыма нӕхицӕн цыфыддӕр знӕгтæ стӕм, уыйау кӕсӕм ‘взаг ӕмӕ не ‘гьдӕутты уавӕрмӕ. “Дыууӕ ӕвзаджы – нӕ хъысмӕт”, – дзырдта. Абайты Васо. О, уый афтæ у. Фӕлӕ pox кӕнын нæ хъӕуы мадӕлон ӕвзаг ӕмӕ йыл дзурын хъӕуы куыд хӕдзары, афтӕ алыран дӕр. Агурын хъӕуы алы мадзӕлттӕ, цӕмӕй сæ бахъахъхъӕнӕм. Ныртӕккӕйы хицауад стыр ӕргом здахы нӕ ирондзинадмӕ. Бакодта Аланты гимназ, телеуынынад “Ирыстон” ӕмæ бирӕ ӕндӕр хорз хабӕрттӕ. Хорзӕй хорз зӕгъын хъӕуы. О, фӕлӕ нӕ адӕм сӕхӕдӕг куы нӕ райхъал уой, уӕд Ирыстонӕн фидӕн нӕй, ӕмӕ нӕ Дунесфӕлдисӕг уымӕй бахизӕд.

Ныртӕккӕ хицауад ӕма адӕмы баиу кӕнын хъӕуы Ӕрмӕстдӕр иумæ бафтдзӕн нӕ къухы, нæ риссаг фарстытӕ алыг кӕнын. Ныууадзын хъӕуы ӕдзӕстуарзондзинад, “ӕздӕнондзинад”, “ды мӕнæй цӕмӕй лӕгдӕр дӕ” ӕма афтӕ дарддӕр. Хъыгагӕн, уыцы низӕй нӕ фыдӕлтӕй дӕр сӕ иуӕй-иутӕ “рынчын” уыдысты, иуварсӕйкӕсджыты, дзырдхӕсджыты аххосӕй бабын кодтой Ирыстоны хуыздӕр рухстауджыты ӕртынӕм азты, зӕгъӕм Ӕмбалты Цоцкойы Темырханты Сосланы. Хуыздӕр дуг не скодта Тугъанты Сафары фырт Махарбегыл дӕр. Суанг ма Къостамӕ йӕ къух чи систа, ахӕмтӕ дӕр разынди. Уӕд чи стӕм? Цӕмӕн ис ахӕмтӕ не ‘хсӕн? Зӕрдӕ суынгӕг вӕййы, цӕстытӕ доны разилынц, нӕ хуыздӕрты ӕбуалгъ хъысмӕты истори кӕсгӕйӕ. Цас ӕмӕ цас адӕм бабын сты ивгъуыд ӕнусы Ирыстоны нӕ иуӕй-иу цыбырзонд адӕймӕгты аххосӕй. Цы мадзӕлттӕ ис саразӕн, цӕмӕй ирон адӕмы ‘хсӕн мауал уа ахӕмтӕ. Мӕнмӕ афтӕ кӕсы, ӕмӕ фӕхуыздӕр хъӕуы скъолатӕ ӕмӕ иннӕ ахуыргӕнӕндӕтты хъомыладон куыст. Хъомылад, хъомы-лад ӕмӕ хъомылад. Нӕ ахуыргӕнджытӕ, нӕ рухстауджытӕ хъуамӕ ӕвзӕр миниу-джыты ныхмӕ ӕвӕрой, адӕймаджы миддуне рӕсугъд чи кӕны, ахӕмтӕ.

Хатгай хъуыдыты ацӕуын: цымӕ цавӕр адӕмыхатт стӕм? Дӕс ироны иу фынгыл бадынц, ӕмӕ уазӕг фӕзынд, уӕд уырыссагау дзурын райдайынц. Нӕй нӕм хиуарзондзинад, хъуыды ма кӕнын ме ‘рыгон бонтӕ. Цалдӕр студентӕй нын радтой балцӕгтӕ стыр сахартӕ фенынмӕ. Уыдыстӕм Бакойы, Ереваны… Тбилисмӕ куы фӕцӕйхӕццӕ кодтам, уӕд иу ран рахызтыстӕм. Хъарм лауасийы тӕф нӕ фындзыл ауад. Уӕйгӕнӕгмӕ дзурӕм уырыссагау: “Дайте нам лаваши”. Уый нӕ цыма хъусгӕ дӕр нӕ фӕкодта, йӕхи афтӕ дардта. Уӕд ӕм чидӕр гуырдзиагау сдзырдта, ӕмӕ нын уайтагьд лауаситӕ авӕрдта, ӕхца дӕр нӕ нал райста. Ома, ӕрыгӕттӕ стут ӕмӕ махмӕ гуырдзиагау дзурут, зӕгъгӕ.

Max нӕ рӕстӕджы нӕ мадӕлон ӕвзаг ӕмӕ не ‘гъдӕуттӕ сӕ нывыл куы сӕвӕрдтаиккам, Кавказы республикӕты хуызӕн, уӕд абон ахӕм уавӕры нӕ уаиккам. Нӕ размӕ фӕлтӕр ӕруагътой стыр рӕдыд: “Ирон ӕвзаг Елхотӕй дӕлӕмӕ нӕ хъӕуы”, зӕгьгӕ. Ӕмӕ йӕ уынӕм, уыцы цыбырзонд ныхӕстӕ цы арф уидӕгтӕ ауагътой, уый. Йӕ рӕстӕджы куы ӕмбарын кодтаиккам ирон ӕвзаг ӕмӕ не ‘гъдӕутты хъӕздыг мидис, уӕд абон Ирыстоны цӕрджытӕ иууылдӕр иронау дзуриккой. Нӕ алыварс цы адӕмыхӕттытӕ цӕры, уыдонӕн аивӕй ӕмбарын кӕнын хъӕуы ирон ӕвзаджы хъӕздыгдзинад, цӕмӕй йӕ ахуыр кӕной ӕмӕ йыл дзурой.

Ирон адӕм националисттӕ никуы уыдысты. Иннӕ адӕмыхӕттытимӕ хӕларӕй кӕй цардысты ӕмӕ цӕрынц, уый дызӕрдыггаг нӕу. Ирыстоны йедтӕмӕ бирӕ адӕмыхӕттытӕ уый бӕрц никуы цӕры. Кӕд знаг стӕм, уӕд ӕрмӕстдӕр нӕхицӕн. «Ирон адӕммӕ кӕддӕриддӕр уыд ӕмӕ ис куырыхон хистӕртӕ. Ӕмӕ уыдоны амындтытӕм гӕсгӕ хъӕуы архайын. Уынгты, ӕхсӕнады иуӕй-иу цыбыр зондылхӕст адӕймӕгтӕм хъусын нӕ хъӕуы. Кӕй фыдгой нӕ кӕнынц, ахӕм нӕй. Алцыдӕр кадртӕй аразгӕ у. Чи зоны, уыдоны ӕвӕргӕйӕ се ‘ппӕт адӕмы ӕууӕнчы аккаг не сты. Ӕмӕ уыдон дӕр рабӕрӕг вӕййынц. Ӕмӕ-иу рагацау куы суӕгъд кӕник-кой сӕ бынӕттӕ, уӕд бӕргӕ хорз уаид. Адӕмӕн лӕггад кӕнын ӕнцон нӕу. Ныртӕккӕ ӕрцыд ахӕм рӕстӕг, ӕмӕ нӕ хъуамӕ алчидӕр ахъуыды кӕна, канд йӕ бинонты цард нӕ, фӕлӕ ӕнӕхъӕн Ирыс-тоны хъысмӕтыл Хуссарӕй Цӕгатмӕ. Чи хъуамӕ кӕна лӕггад йӕ адӕмӕн? Мӕнмӕ афтӕ кӕсы, ӕмӕ не ‘ппӕт дӕр кӕрӕдзийӕн.

Иуварсӕй кӕсджытӕ, цыбырзонды хицӕуттӕ, дам-думгӕнджытӕ цардаразӕг никуы уы­дысты. Архайын хъӕуы нӕ иудзинадыл, стӕй иу ӕгъдауыл. Хорз уаид, Ирыстоны хистӕртӕй ма йӕ бон кӕмӕн у, уыдон дӕр се ‘ххуысы хай куы кӕниккой. Зӕрдыл дарын хъӕуы: ӕцӕг ирон адӕймаг йӕ сӕрмӕ никуы ‘рхӕсдзӕн искӕй фыдгой кӕнын кӕнӕ ӕндӕр ӕвзӕр хабӕрттӕ кӕнын… Max, не ‘ппӕт дӕр нӕ сӕр бӕрзӕндты хӕссӕм нӕ номдзыд адӕм, нӕ хъайтартӕй. Фӕлӕ рох кӕнын нӕ хъӕуы, нӕ фыдгӕнджыты аххосӕй цас бӕллӕхтӕ ӕрцыд, уӕлдайдӕр 30-ӕм азты, уый.

Мӕнмӕ афтӕ кӕсы, ӕмӕ нӕ Ирыстоны хъысмӕт, йӕ фидӕн уӕлдай никӕмӕн у, курӕг дӕн, не ‘нӕниз тыхтӕ баиу кӕнӕм. Нӕ иудзинадыл бацархайӕм. Бацархайӕм нӕ риссаг фарстытӕ аиуварс кӕныныл. Дунесфӕлдисӕгмӕ кувын ӕмӕ дзы курын, зыгъуыммӕ зонд кӕмӕ ис, уыдонмӕ хорз зонд куыд ӕрцӕуа ӕмӕ не ‘ппӕт дӕр Ирыстоны рӕсугъд фидӕнӕн ӕвдисӕн куыд уӕм, уый.

ТОМАЙТЫ Шамил

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.