Афтӕ схонӕн ис, йӕ  царды  фӕстаг заманты дзӕнӕтыбадинаг Джусойты Нафи цы балцы ацӕуинаг уыдис, фӕлӕ фӕндӕй чи баззад,  уымӕн. Нӕ ныхас райдайӕм сӕрӕй.

 Иу бон Нафи мӕ кусӕн кабинетмӕ ӕрбацыд, кӕрӕдзийӕн ӕхсызгон ӕмӕ хъарм ныхӕстӕ загътам  ӕмӕ мӕ фыссӕн стъо-лӕн иннӕ фарс ӕрбадтис мӕ ныхмӕ. Ӕз ӕй фӕхатыдтӕн, чысыл зынӕй, йӕ цӕсгом фенцъулгӕйӕ,  кӕй ӕрбадтис, фӕлӕ дзургӕ ницы скодтон. Уый хыгъд мын  йӕхӕдӕг афтӕ  зӕгъы: «Фӕстаг рӕстӕджы мӕ син  фӕриссы, цӕуынӕн дӕр мӕ хъыгдары  ӕмӕ бадынӕн дӕр. Зӕронд лӕгмӕ алы низ дӕр ӕмхиц вӕййы ӕмӕ цы бакӕнӕм? Быхсын –  нӕ хос. Мӕлӕтӕй нӕ  тӕрсын, фӕлӕ ма мын аразинӕгтӕ ис цыдӕртӕ ӕмӕ уыдоныл хъуыды кӕнын».

 – Дӕхимӕ ӕркӕс, нырма дӕ  мӕлӕтыл хъуыдытӕм не ‘вдӕлы, мӕ кӕстӕр ӕфсы-мӕр, (афтӕ йӕ хуыдтон ӕмӕ йӕм дзӕбӕх  каст).

 Нафи исдуг  хъуыдыты ацыд, стӕй уӕд ралӕмӕрста:

 – Фӕнда дӕ ӕви нӕ, уӕддӕр мӕ кары  адӕймагӕн ӕндӕр гӕнӕн нӕй, хъуамӕ  йӕ царды фӕстаг заман  райваз-байваз кӕна, кӕдмӕ ма уындзынӕн дунейы рухс, зӕгъгӕ, ацы фарстӕн агура дзуапп. Ӕрдз ӕмӕ цард сӕхион кӕнынц. Расул Гамзатовыл 60 азы куы сӕххӕст, уӕд ын Мӕскуыйы стыр юбилейон изӕр сарӕзтой ӕмӕ йӕм уым чидӕр ахӕм  фарст радта:

  – Ныртӕккӕ фылдӕр цӕуыл фӕхъуыды  кӕныс, Расул?

– Адӕймагӕн пенсийы ацӕуыны афон куы ӕрцӕуы, уӕдмӕ фылдӕр фӕхъуыды кӕны цардыл, стӕй та – мӕлӕтыл. Абоны бон мӕнӕн дӕр афтӕ  у мӕ  хабар, мысын ме ‘взонджы бонтӕ…

    Нафи адарддӕр кодта йӕ ныхас:

 Мӕхимидӕг сфӕнд кодтон демӕ дыууӕ къуырийы ӕмгъуыдмӕ балцы  ацӕуын, иу къуыри дӕ райгуырӕн хъӕу  Уӕллаг Захъхъоры баззайын, иу къуыри та – мӕ райгуырӕн Ног хъӕуы!  Фыдыуӕзӕг адджын ӕмӕ зынаргъ у, рагӕй  йӕ нал федтон ӕмӕ йӕ мысын. Ӕниу ын  йӕ алфӕмблайты кӕд-дӕрау фистӕгӕй нал фӕзилдзынӕн, фӕлӕ… Хъысмӕтӕн мацӕмӕй скуывдауӕд, ӕнӕгъӕддаг у… зивӕгтӕн ницы зыдтон ӕрӕджыйы онг, фӕлӕ… Захъхъормӕ ацӕуын та мӕ  хъуыдыйы рагӕй уыд. Раст-дӕр зӕгъгӕйӕ та, Коцойты Арсены радзырд «Ӕнхъӕл нӕ уыдысты» фыццаг хатт куы  бакастӕн, уӕд мӕм фӕзынд уыцы цымыдис. Арсеныл ӕз монографи ныффыстон ӕмӕ лӕмбынӕг зонын, йӕ  прозаикон уацмыстӕн прототиптӕ  кӕмыты агуырдта, цы историон хабӕрттӕн уыдис  йӕхӕдӕг ӕвдисӕн, ӕппӕт уыдӕттӕ. Дӕхӕдӕг дӕр сӕ мӕнӕй къаддӕр нӕ зоныс. Тедо ӕмӕ Симон ӕнӕмӕнг захъхъойраг  персонажтӕ сты, Арсен сӕ йӕхи цӕстӕй  федта. «Гигойы куадзӕн» дӕр – афтӕ.  Цыбыр ныхасӕй, Арсен йӕ литературон  куыст, мӕ нымадмӕ гӕсгӕ, бындуронӕй, Захъхъоры  райдыдта, ӕнӕххӕст астӕуккаг  скъолайы дзы ахуыр-гӕнӕгӕй куы куыста, уӕд. Растдӕр зӕгъ-гӕйӕ та, дыууынӕм  ӕнусы райдианты. Цыбыр дзырдӕй, колоритон новеллӕтӕ фыссыны  равгӕм фыццаг уым фегуырд ӕмӕ йын уый бабӕззыд  сӕрӕвӕрынӕн, систы йын хрестоматион уацмыстӕ.

– Уый-иу, Нафи, фӕлӕ дын ӕй никуы загътон, кӕддӕр Арсены персонаж  къӕдзӕхыййас лӕг Гарсеван хъӕуысӕр уӕлвонг  ран цы хӕдзары къӕсӕрӕй рахызт, ӕлдары фӕсдзӕуинтӕм мӕстыгӕр ӕмӕ  тызмӕгӕй  ӕмӕ сын афтӕ чи загъта: – Ӕз  тӕлӕт  кӕнын никӕмӕн бауадздзынӕн мӕ фос, нӕдӕр мӕ мӕгуыр хъӕубӕсты фос»,  уымӕн йӕ хъысмӕт дарддӕр куыд бацис уыцы хабар. Уӕвгӕ та цымыдисаг у. Нӕ сын уагъта  фос тӕлӕт кӕнын ӕмӕ дзы кӕмӕндӕр  йӕ сӕр цъерийы хъилӕй ныххафта ӕмӕ бӕхӕй асхъиудта.  Уӕд ӕй уыдонӕй дӕр сӕ иу централӕй фехста. Гарсеваны цӕсгом сабантъытӕй байдзаг, туджы самӕхст, цӕстытӕ рахаудтой,  уӕддӕр сӕм бырста…

 Ӕниу дын уыцы фыдбылызы хабӕрттӕ  лӕмбынӕгдӕр радзурдзынӕн, Захъхъоры  куы уӕм, уӕд.  Дӕхи цӕстӕй  фендзынӕ,  Гарсеван йӕ мӕгуыры бонтӕ кӕм ӕрвыста, уыцы бӕстыхай. Абон дӕр лӕууы йӕ рагон бынаты. Цӕвиттон, Октябры революцийы фӕуӕлахизы фӕстӕ Гарсеван йӕхӕдӕг амард, фӕлӕ йӕ хъӕдз кӕсдӕртӕ Цӕгат Ирмӕ алыгъдысты ӕмӕ  хӕдзар среконструкци чындӕуыд, сарӕзтой дзы  колхозӕн къанторӕ. Уымӕй дзӕвгар рӕстӕг рацыд  ӕмӕ ныр та  колхозӕн хордонӕн бабӕззыд,  растдӕр зӕгъгӕйӕ та – иумӕйаг къӕбицӕн. Уымӕй дӕр та дзӕвгар рӕстӕг рацыд  йӕ сцалцӕг кӕныны фӕстӕ ӕмӕ йӕ мӕ кӕстӕр  ӕфсымӕр равзӕрста цӕрӕн бынатӕн ӕмӕ дзы абоны бон дӕр фӕрнӕй цӕры йе ‘мкъай ӕмӕ йе ‘ртӕ фыртимӕ. Афтӕ, ӕмӕ  фыдӕлты фарны мӕлын нӕ  бауагътой ме ‘рвадӕлтӕ… Раст ӕуым ӕхсӕвиат кӕндзыстӕм къуырийы дӕргъы. Дӕхи цӕстӕй фендзынӕ ноджы, Захъхъоры Лехурайы цӕугӕдонӕн уыцы фарс фӕз  бынаты абон дӕр мӕгуыргъуызӕй кӕй лӕууы, Арсен кӕм куыста  ахуыргӕнӕгӕй, уыцы бӕстыхай. Мӕхӕдӕг дӕр рагӕй нал уыдтӕн мӕ райгуырӕн хъӕуы ӕмӕ йӕ абӕрӕг кӕнон дӕ фӕрцы. Хорз хъуыды дӕм ӕрцыд, нӕхи аирхӕфсдзыстӕм, стӕй уӕд уазӕджы къӕбӕр дӕр хӕрзад вӕййы. Ӕз ныртӕккӕ  фӕдзурдзынӕн ме ‘фсымӕрмӕ ӕмӕ йын хъуыддаг бамбарын кӕндзынӕн.

Ууыл уал фӕцис нӕ балцы  фыццаг «этап». Нафи мын йӕ райгуырӕн хъӕуы тыххӕй ницыма радзырдта, афтӕмӕй сыстад цъус зынӕй, «яхше» загъта, ӕмӕ йӕ асинты онг ахизын кодтон.

Ӕниу Нафийы хъӕу мӕнӕн зонгӕ у, иунӕг хатт дзы уыдтӕн ӕмӕ абон дӕр  мӕ цӕстытӕй нӕ хицӕн кӕны. Рӕсугъд  бынат у, йӕ алыварс – цъӕх-цъӕхид нӕууытӕ, кӕддӕр «царӕфтыд» кӕй фӕцис,  Нигеры загъдау, ӕвирхъау митзӕйы ӕрцыды фӕстиуӕгӕн уый мӕ уырнгӕ дӕр нӕ  бакодта йӕ фендӕй.

 Цӕвиттон, Нафийы фыд Гриша, зӕронд лӕг, рынчын уыдис ӕмӕ йӕм ме ‘фсымӕры машинӕ – «Волга»-йыл  ацыдыстӕм Нафимӕ, Чъребамӕ йӕ хъуамӕ ракодтаиккам. Уым та йӕм йӕ  чызджытӕй сӕ иу – Ксена, кастис, (афтӕ йӕ хуыдта Нафи) хӕ-ларзӕрдӕ ӕмӕ цингӕнаг сылгоймаг.

 Уайтӕккӕ уӕларынг  балӕууыд ӕмӕ  йӕ сасиры тъӕпп-тъӕпп райхъуыст. Исдуг фӕстӕ нын фынгмӕ «Табуафси»  загъта ӕмӕ нын ногахст цыхтӕй конд  уӕливыхтӕ нӕ разы тӕвдӕй авӕрдта арахъхъы дурынимӕ. Гриша кӕд ӕнӕфӕразон уыд, уӕддӕр рӕбынӕй ӕрбадт ӕмӕ нын фӕкуывта, нуазгӕ дӕр дзы  фӕйнӕ ӕртӕ сыкъайы акодтам ӕмӕ  нӕ стӕй нӕ дард балцы Ксена  рафӕндараст кодта.

… Нафиимӕ Захъхъормӕ балцы цӕуинаг кӕй уыдыстӕм, уый  телефонӕй фехъусын кодтон ме ‘фсымӕрӕн ӕмӕ йӕм бахатыдтӕн, зӕгъын, иу рӕуӕд макуыуал уӕд…

 – Рӕуӕд нӕ, нӕ! Нафийы хуызӕн кадджын лӕг мӕ хӕдзары къӕсӕрӕй  ӕрбахизӕд, уый йеддӕмӕ гал дӕр  аргӕвддзынӕн, гал! Рацӕут, ӕнхъӕлмӕ  уӕм кӕсдзынӕн, ӕрмӕст нын-иу  рагацау фехъусын кӕнут, – загъта ме ‘фсымӕр Вахтанг ӕмӕ ма йӕ ныхасмӕ  бафтыдта: «Демӕ-иу исты  адджинӕгтӕ райс фынгӕн, иннӕты мӕ бар уадз…».

Дыккаг бон Нафимӕ йӕ кусӕн кабинетмӕ  схызтӕн ӕмӕ йын радзырдтон, Захъхъормӕ  цӕуыны тыххӕй ме ‘фсымӕ-рӕн кӕй  фехъусын кодтон ӕмӕ  йын тынг ӕхсызгон кӕй уыдис, уый. Нафийӕн йӕхицӕн дӕр йӕ цӕсгом фӕрухс… – бӕгуыдӕр, фысым уазӕгмӕ хӕлар цӕстӕй куы  ракӕсы, уӕд уый кӕуылты хорз у!..

Ӕмӕ нӕхи цӕттӕ кодтам «ӕнахуыр» балцмӕ, уӕлдайдӕр та – Нафи. Суанг мӕ уымӕй дӕр бафарста, зӕгъгӕ, ӕхсӕв, мыййаг кӕд хуыр-хуыр нӕ фӕкӕныс.

– Хуыр-хуыр, ӕнхъӕл дӕн, нӕ кӕнын. Ӕнӕуый йӕ адӕймаг фынӕйӕ нӕ фӕхаты. Уӕвгӕ та алчидӕр фӕхуыр-хуыр кӕны, фылдӕр хатт – уӕлгоммӕ хуысгӕйӕ. Афтӕ, ӕмӕ кӕд уадиссаг кӕрӕдзи нӕ хъал  кӕниккам, науӕд нын, чизоны, хицӕнтӕй фынӕй кӕнынӕн дӕр бынӕттӕ разынид… Ис сӕм уавӕртӕ…  О, фӕлӕ, кӕд ацӕуӕм, ууыл дӕр ахъуыды  кӕнӕм.

– Мӕнӕ ног къуыри куы ‘рлӕууа,  уӕдмӕ нӕхи срӕвдз кӕнӕм, кӕд нын  боныгъӕд нӕ  къух сараза, уӕд. Хъӕуы къӕвдабоны ӕвзонгӕй дӕр нӕ фӕрӕзтон ӕмӕ ныр та бынтон ме ‘нӕуынон у,  цъыфты лӕгӕрдын ӕхцон кӕмӕн у! Иууыл хӕдзары дӕр  куыд баддзыстӕм, алфӕмблай ӕрдз, историон цыртдзӕвӕнтӕ ӕмӕ ӕндӕр ахӕмтӕ  куынӕ фенай, ӕввахсмӕ, дӕхи цӕстӕй, уӕд уый цӕй балц у? – загъта Нафи, гӕзӕмӕ хъӕрзгӕйӕ сыстад ӕмӕ ма  йӕ ныхасмӕ бафтыдта: – цалынмӕ мӕ  ацы низ сынтӕгмӕ нӕ ныббаста, уӕдмӕ  фердӕхӕм ӕмӕ нӕ хъуыддаг бакӕнӕм…

 Цыбырныхасӕй, фӕндаджы сӕр слӕууынмӕ цӕттӕ уыдыстӕм, фӕлӕ нӕ къуылымпы  кодтой къӕвдатӕ ӕмӕ та-иу аргъӕвтам нӕ  балц, куы та-иу ӕндӕр цӕлхдур февзӕрд  нӕ разы ӕмӕ ныл, цыма исчи хинтӕ  скодта, уыйау нын ницыуал ӕнтыст. Афтӕмӕй, боныфӕстагмӕ, Нафийы уавӕр   мӕгуырауӕй-мӕгуыраудӕр  кодта ӕмӕ фӕстагмӕ бынтондӕр ӕруатон. Куы-иу кӕм уыдис дохтырмӕ, куы та – кӕм. Ӕнӕуый та фылдӕр йӕ хо Клавӕмӕ  уыд  Дзӕуджыхъӕуы. Уырдӕм дӕр ӕм иу хатт телефоны фӕдзырдтон, аныхӕстӕ кодтам ӕмӕ йын ӕркой  кодтон нӕ балцы тыххӕй (бӕрӕг аххосӕгтӕм  гӕсгӕ мын  рынчынфӕрсӕг  ныццӕуын никуы бантыст). Ӕниу ӕй ме ‘фсин Нанион цалдӕр хатты абӕрӕг кодта, фӕлӕ…

Нафи къӕхтыбынӕй суынӕргъыдта  ӕмӕ афтӕ: «Мӕнӕ мӕхи бацалцӕджытӕ кӕндзынӕн ӕмӕ, Хуыцауы фӕрцы, кӕд  нӕ балцы хъуыддаг дӕр   бакӕниккам…».

Ӕз дӕр ныфсимӕ ӕнхъӕлмӕ  кастӕн, кӕд ӕрыздӕхдзӕн ӕмӕ кӕд  ацӕудзыстӕм нӕ балцы…

Фӕлӕ, стыр хъыгагӕн, ууыл фӕци нӕ «балц». Нафи ма дзӕвгар рӕстӕг  хъӕбысӕй фӕхӕцыд йӕ ӕгъатыр низимӕ, фӕлӕ, хъӕддых ӕмӕ мӕстӕг  зӕронд лӕджы къухты  ацы хатт уӕлахиз нал бафтыд – Къоста  Лабӕйы йӕ хо Олгъӕйы хӕдзары куыд ацыдис цардӕй,  афтӕ Нафи та Дзӕуджыхъӕуы йӕ хо Клавӕйы  хӕдзары ацыдис дзӕнӕтмӕ. Сӕ дыууӕ дӕр  стӕгнизӕй ӕфхӕрдӕй…

 Ӕниу,

   Къостайау Нафи дӕр цӕрдзӕнис ӕнусмӕ,

       Сӕ зарӕг нӕм сиддзӕн алӕмӕттаг рухсмӕ.                                                             

                                                                                                                                    18.08.2019 аз.

                                                                                                 ХЪОДАЛАТЫ Герсан

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.