Цард бирӕ цӕмӕйдӕрты фӕивта. Адӕмӕн ӕрмӕст сӕ цардыуаг, сӕ царды уавӕртӕ нӕ фӕивтой, фӕлӕ фӕивтой сӕ зӕрдӕйыуаг ӕмӕ сӕ зондахаст дӕр. Советон дуджы адӕймаг хъуыды дӕр цӕуыл нӕ акодтаид, – куы ахъуыды кодтаид, уӕд та йе ской кӕнын дӕр кӕй тыххӕй нӕ бауӕндыдаид, ахӕм цыдӕртӕ ныр систы закъонбӕрцон домӕнты хуызӕн. Афтӕмӕй та дзурӕм, советон дугӕй хуыздӕр адӕмӕн иу дуг дӕр кӕй никуы уыди, советон дуджы хицауад адӕмыл куыд тыхст ӕмӕ аудыдта, афтӕ никӕцыуал дуджы уыдзӕн, уый мӕгуырты хицауад уыди ӕмӕ афтӕ дарддӕр…

Хорз, фӕлӕ лӕмбынӕгдӕр акӕсӕм нӕ ивгъуыдмӕ ӕмӕ йӕ абарӕм нӕ абоны цардимӕ. Советон дуджы Ирыстоны чи цард, уыдонӕй ма исчи зӕгъӕд: Ирыстоны хӕххон хъӕуты адӕм нуазыны дон суадӕттӕй нӕ хастой – дард сты ӕввахс сты, уымӕ ӕнӕкӕсгӕйӕ? Ныр кӕцыфӕнды хӕххон хъӕумӕ бацу ӕмӕ ма дзы цы иугай цӕрджытӕ ис, уыдон дын ӕгасцуай дӕр нӕма зӕгъдзысты, афтӕмӕй дыл ныххуырсдзысты: ис нын доны проблемӕ. Афтӕ кӕй бафӕрсай, уӕртӕ уый суадон нӕу, зӕгъгӕ, уый дӕм ахъаззаг фӕхъыг уыдзӕн: ӕмӕ йӕ уырдыгӕй ӕрбахӕссын нӕ хъӕуы? Исчи хъуыды кӕны ӕмӕ советон дуджы искӕмӕн йӕ хӕдзары агъуыст раивтой, кӕй йын базӕронд, уый тыххӕй? Ничи, уымӕн ӕмӕ ахӕм хабар никуы ӕрцыд. Ныр йӕ лампочкӕ кӕмӕн басудза, уый дӕр хицауадӕй хъаст кӕны, кӕй йын ӕй нӕ ивынц, уый тыххӕй. Æвӕццӕгӕн ахӕм цӕуылдӕрты кӕй сахуыр стӕм, уый тыххӕй. Банымайӕм ма, ацы цалдӕр фӕстаг азты дард рӕттӕй нуазыны дон цы хъӕутӕм рауагъдӕуыд, уыдоны нымӕц цалӕй ахызт, уый. Советон дуджы та цал хъӕумӕ рауагътой дон?.. Банымайӕм ма, Хуссар Ирыстоны хъӕуты хицауад цал хӕдзары сарӕзта, сӕ хӕдзӕрттӕ рӕстмӕ кӕмӕн нал уыдысты, уыцы адӕмӕн. Исчи хъуыды кӕны ӕмӕ советон дуджы хицауад искӕмӕн ног хӕдзар сарӕзта? Ничи…

Уӕддӕр разы не стӕм нӕ цардӕй. Æмӕ уый, чизоны, хорз у – уадз ӕмӕ адӕм бӕллой ӕмӕ тырной хуыздӕр цардмӕ, агурой хуыздӕр уавӕртӕ. Уый цардӕн йӕ размӕцыдыл дзурӕг у ӕрмӕстдӕр. Фӕлӕ ныр афтӕ кӕй у, уымӕн аргъ кӕнын хъӕуы, фыдаудӕн кӕнын дзы нӕ хъӕуы. Æххуыс куы домай, уӕд уал хъуамӕ ахъуыды кӕнай ӕмӕ баууӕндай дӕхи хъаруйыл. Кӕд дӕхимӕ цы хауы, уымӕн дӕхи бон йӕ саразын у, уӕд ма искӕй цӕмӕн хъуамӕ тыхсын кӕнай? Уадз ӕмӕ уыцы исчи баххуыс кӕна ахӕмӕн, йӕхицӕн кӕй бон нӕу… Ахӕмтӕ та бирӕ ис. Чи йӕ зӕры бонтӕ иунӕгӕй, ӕнӕхъаруйӕ ӕрвиты, чи та йӕ сидзӕртыл иунӕг удӕй не ххӕссы. Ахӕмтӕн баххуыс кӕнын удыбӕстӕ у, фӕлӕ дӕхӕдӕг, цӕрдхъом, кусынхъом уӕвгӕйӕ горӕты бизнес кӕнай, кӕнӕ «политикон движениты» уай, хицауад та дын дӕ цӕхӕрадоны цур къанау къутӕртӕй сыгъдӕг кӕна, уый цас раст у, ахӕм цыдӕр дӕ сӕрмӕ та куыд хъуамӕ бахӕссай!..

Ацы бонты нӕ республикӕйы президентӕн районты ӕмӕ хъӕуты цӕрӕг адӕмимӕ цы фембӕлдтытӕ уыд, уыцы фембӕлдтыты сӕйрагдӕр домӕнтӕ цы уыдысты: фӕндаг нӕм нӕй, хъаст кӕны чидӕр. Дзурыс ын: куыднӕ уӕм ис фӕндаг, нырма уӕм фарон куы сарӕзтой фӕндаг. Дзуапп дын дӕтты: уый хъӕумӕ, фӕлӕ мӕ хӕдзары цурмӕ цъыфы бацӕуӕн нӕй… Кӕнӕ: мӕ цӕхӕрадоны фарсмӕ къанауы къутӕртӕ сзад ӕмӕ къӕвда бон къанауы дон сӕхгӕнынц ӕмӕ къӕвдайы дон мӕ цӕхӕрадоныл ацӕуы… Цӕй, лӕмбынӕг ахъуыды кӕнӕм ацы диссаджы хабарыл: искуы исчи уӕндгӕ дӕр бакодтаид обкомы фыццаг секретармӕ ахӕм цыдӕр бадзурын? «Нӕ бауӕндыдаид» зӕгъыны сӕр нӕ  цӕмӕн хъӕуы – хъуыды дӕр ничи акодтаид ахӕм цыдӕр хицауадмӕ бадзурыныл, дӕ цӕхӕрадоны цур къанауы цы къутӕртӕ ӕрзад, уыдоны хицауадӕн ӕппарын кӕнай, уый йӕ фӕсонӕрхӕгмӕ дӕр никӕмӕн ӕрцыдаид…

Уый цардуагон фарстаты иу гыццыл хайыл цыбыр афӕлгӕст. Дарддӕр. Знауыры районы Балтайы хъӕусоветӕй Стыр Фыдыбӕстӕйон хӕсты чидӕриддӕр хайад райста, уыдонӕн ӕвӕрд ӕрцыд диссаджы аив арӕзт цыртдзӕвӕн. Официалон ӕгъдауӕй байгом ацы бонты, зӕрдиаг ӕххуыс сын чи бакодта, уый – президент Бибылты Анатолийы хайадистӕй. Фыццаг хатт нӕ бакодта ахӕм ӕххуыс Бибылы-фырт – йӕ фӕрцы Стыр Фыдыбӕстӕйон хӕсты хайадисджытӕн цыртдзӕвӕнтӕ ӕвӕрд ӕрцыд Гуфтайы, Присы, Дменисы, Сатихъары, Ходы, ӕмӕ бирӕ ӕндӕр рӕтты. Уый хорз ӕмӕ арфӕйаг хъуыддаг у. Уӕлдайдӕр та ныртӕккӕ… Уымӕн ӕмӕ, уӕд нӕ фыдтӕ ӕмӕ нӕ дадатӕ сӕ туг цы фашисттӕ ӕмӕ националистты ныхмӕ тохы калдтой, уыцы фашисттӕ ӕмӕ националистты фӕдонтимӕ ныр та мах фӕлтӕры бахъуыд тох кӕныны сӕр. Хъуамӕ мачи ӕмӕ мацы ферох уа. Хорз у, алы хъӕуы дӕр, ахӕм цыртдзӕвӕнтӕ ӕвӕрд цы хъӕуты хӕстонтӕн нӕма ӕрцыд, уыцы хъӕуты цӕрджытӕ дӕр кӕй курынц, цӕмӕй уыдонӕн дӕр баххуыс кӕна – ӕгайтма нӕ рох кӕнӕм нӕ фыдӕлты, нӕ хистӕрты. Йӕ ивгъуыд чи ферох кӕна, уымӕн сомбон нӕй, уый йӕхи ӕлгъыстаг ӕмӕ ӕвӕд кӕны. Фӕлӕ… Ахӕм домӕн чи раразмӕ кӕны, уыдонӕй алкӕмӕн дӕр Бибылты Анатоли фӕзӕгъы, зӕгъгӕ, мӕ сӕрӕй уын ныллӕг кувын, уӕ мыггаджы, уӕ хъӕубӕсты хӕстонты нӕмттӕ сӕнусон кӕныныл кӕй тыхсут, уый тыххӕй, фӕлӕ уал уӕхӕдӕг равдисут уӕ хъӕппӕрис, бахатут уӕ кӕрӕдзимӕ, ӕфсонӕн ӕрӕмбырд кӕнут, кӕмӕн куыд йӕ бон у, уый бӕрц фӕрӕзтӕ, ӕмӕ ӕз дӕр ам дӕн, балӕудзынӕн уӕ фарсмӕ. Ома, президент адӕмӕй уый нӕ домы, цӕмӕй уыдон ӕхца ӕрӕмбырд кӕной,  уый та сӕ фӕрцы зынгӕ ракӕна, йӕхицӕн ном скӕна. Нӕ – иннӕрдӕм –  Бибылты Анатолийы фӕнды, цӕмӕй афтӕ ма рацӕуа, цыма, хъӕуӕй хӕстмӕ чи ацыд, уыцы хӕстонтӕн цыртдзӕвӕн ӕвӕрд ӕрцыд ӕрмӕстдӕр кӕйдӕр ӕххуысы фӕрцы. Уымӕн ӕмӕ йын уӕд уый бӕрц ахадындзинад ӕмӕ нысаниуӕг нӕ уыдзӕн – хъуамӕ арӕзт ӕрцӕуа хъӕубӕстӕн сӕхи хъӕппӕрисӕй.

Уыцы бон Балта ӕмӕ йӕ алфӕмблай хъуты цӕрджытӕ ӕнӕрхъӕцӕй ӕнхъӕлмӕ кастысты Бибылты Анатолийы ӕрбацыдмӕ, цӕмӕй сӕ иумӕйаг хӕрзиуӕгон хъуыддагыл иумӕ бацин кӕной, зӕгъой йын арфӕйы ныхӕстӕ. Сӕ хӕстон-ӕмзӕххонты тыххӕй ӕхцайы фӕрӕзтӕ хъӕубӕстӕ сӕхӕдӕг ӕрӕмбырд кодтой. Цӕмӕй цырт аивдӕр ӕмӕ цӕстыахадгӕдӕр рауадаид, уый тыххӕй сӕ фарсмӕ балӕууыд Бибылты Анатоли дӕр ӕмӕ иумӕйаг тыхтӕ ӕмӕ фердӕхты фӕрцы хъӕубӕсты сомбоны фӕлтӕртӕ зондзысты сӕ фыдӕлты, кад сын кӕндзысты.

Бибылты Анатоли йӕхӕдӕг дӕр зӕрдиаг бузныджы ныхӕстӕ загъта хъӕубӕсты адӕмӕн, сӕ хистӕртӕн кад кӕнын сӕхицӕн стыр ӕмӕ бӕрнон хӕсыл кӕй нымайынц, уый тыххӕй:

– Мах алы хатт дӕр нӕ зӕрдыл дардзыстӕм не мзӕххонты хъайтардзинад ӕмӕ уӕлахиз. Хъыгагӕн, мӕнӕ ацы цыртдзӕвӕныл сӕ нӕмттӕ фыст кӕмӕн ӕрцыдысты, уыдонӕй бирӕтӕн тохы быдырӕй сӕ уӕзӕгмӕ сӕрӕгасӕй ӕрыздӕхын нал бантыст, ӕмӕ сӕ мах сӕрыстыр уыдзыстӕм, мах кӕддӕриддӕр кад кӕндзыстӕм, Стыр Фыдыбӕстӕйон хӕсты хайад чи райста, уыдонӕн. Кад ӕмӕ цыт нӕ хъӕбатыр хӕстонтӕн! – загъта Бибылты Анатоли. Æмӕ ӕрсидт цырт байгом кӕныны церемонимӕ ӕрбацӕуджытӕм, цӕмӕй дарддӕр дӕр аразой ахӕм арфӕйаг ӕмӕ хӕрзиуӕгон хъуыддӕгтӕ. Иумӕ, ӕмвӕндӕй ӕмӕ ӕмдыхӕй. Уӕд нын фылдӕр бантысдзӕн нӕ царды алы къабазы дӕр.

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.