Æвæдза, диссаг у цард, хатт адæймаджы йæ хъысмæт кæдæм ахæсдзæн, уый йæхæдæг дæр нæ фæзоны. Ирон адæмæй бирæты сæ хъысмæт ахæссы зæххы къорийы алы къуымтæм, уыцы нымæцы Стыр Уæрæсемæ дæр. Фæлæ адæймаг кæм фæнды ма цæра, уæддæр æхсæв йæ фынты дæр фæуыны йæ фыццаг къахдзæфтæ цы зæххыл акæны, уыцы Фыдыбæстæйы. Зæрдæйы фидар тæгтæй баст вæййынц сæ Райгуырæн бæстæимæ æмæ сын æппынæдзух дæр бастдзинад вæййы се ‘мтуг ирон адæмимæ. Уæрæсейы зæххыл цæргæйæ, не ‘мзæххонтæй бирæты къухты бафтыдысты стыр æнтыстытæ æмæ афтæмæй кад кæнынц куыд сæхицæн, афтæ сæ радтæг ирон адæмæн, æмткæй сæ райгуырæн Ирыстонæн. Ахæмты сгуыхтдзинæдты тыххæй куы базонæм, уæд зæрдæ байдзаг вæййы цины æмæ сæрыстырдзинады æнкъарæнтæй. Абон уын мæ уацы цы ирон лæджы кой кæнын, уый дæр хъысмæт 1976 азы ахаста Уæрæсейы зæхмæ, растдæр зæгъгæйæ та «Сыбыр басæттынмæ». Æмæ ныр 45 азы дæргъы кадимæ бæрзонд хæссы ирон лæджы ном, къæм абадыныл нæ уадзы, афтæмæй.
Джиоты Юри Павелы фырт райгуырд 1953 азы Цæгат Ирыстоны Тарскæйы хъæуы. 1961 азы Юрийы дада Джиоты Кузьма Ростомы фырт йæ бинонты ракодта Хуссар Ирыстонмæ æмæ æрцардысты горæт Цхинвалы. 1971 азы Юри æнтыстджынæй каст фæцис Цхинвалы 8-æм астæуккаг скъола. 1972 азы ахуыр кæнынмæ бацыд Дзæуджыхъæуы Хæххон хъæууон-хæдзарадон институты агрономон факультетмæ, фæлæ йæ хъысмæты фæндонмæ гæсгæ кæронмæ каст нæ фæцис. 1976 азы Юри йе ‘мкъласон Бестауты Науримæ ацыдысты Иркутскмæ, цæмæй уæлдæр ахуырад райстаиккой ацы горæты уæлдæр ахуырадон уагдæтты æмæ Юри йæхæдæг куыд дзуры, уымæ гæсгæ «Сыбыр басæттынмæ». Джиойы фырт ахуыр кæнымæ бацыд Иркутскы паддзахадон университеты микробиологы дæсныйадмæ, кæцыйы каст фæцис æнтыстджынæй. 1985 азы зонадон архайд райдыдта Иркутскы Эпидемиологи æмæ микробиологийы институты. 2013 азæй фæстæмæ кусы Иркутскы медицинон паддзахдон медицинон институты цур биомедицинон технологиты зонад-иртасæн институты. Уырдæм æй кусынмæ фæхуыдта йæ ахуыргæнæг, хæлар æмæ коллегæ – профессор, Зонæдты уæрæсейаг академийы академик Владимир Злобин Игоры фырт. Æмæ ныр 33 азы дæргъы дыууæ зиууонау иумæ кусынц зонады фадыджы.
Ныртæккæ Юри ацы зонад-иртасæн институты у молекулярон вирусологи æмæ биотехнологийы лабораторийы сæргълæууæг. Зонадон планы кусы цалдæр здæхты: вирусты æмæ бактериты молекулярон геномикæ, биоинформатикæ, CRISPR/Cas æмæ векторон технологиты здæхты (кусынц хосгæнæн баиугæндты рынчын чырæгтæм комкоммæ бауадзыныл). Абон ма Джиойы фырт кусы джыбыйы энцефалит, гепатит С, коронавирустæ SARS-Cvid-2 вирусты генетикон эволюци сахуыр кæныныл.
Юри 2000 азы бахъахъхъæдта зонадон диссертаци ахæм темæйыл: «Молекулярно-эпидемиологический и филогенетический анализ генетической гетерогенности популяций вируса клещевого энцефалита на азиатской территории России», зæгъгæ, æмæ ссис биологон зонæдты кандидат. Цалдæр азы размæ Эпидемиологи æмæ микробиологийы институты ахуыргæндтæ Джиоты Юрийы сæргълæудæй Эхирит-Булагатскаг районы сбæрæг кодтой джыбыйы энцефалиты вирусы ног вариант, кæцы йæ генетикон æрдзмæ гæсгæ æввахс лæууы дардхурскæсæйнаг иууыл тæссагдæр вирусмæ. Иркутскаг ахуыргæндтæн сæ бон ссис вирусы генетикон структурæ раиртасын. «Ацы вирус у тынг тæссаг. Уый гæнæн ис адæймаджы æркæна сахъатдзинады уæззау формæтæм, афтæ ма мæлæты цаутæм дæр. Цæмæй йын йæ генетикон структурæ сахуыр кодтаиккам, уый тыххæй нæ бахъуыд дыууæ азы бæрц. Ахæм вирустæ ма мах сбæрæг кодтам Буряти, Бичурскы районы æмæ Читайы областы. Иу джыбыйы гæнæн ис цæра 2-3 инфекцийы. Бæрæг сты ахæм цаутæ дæр, æмæ-иу адæймаг фæрынчын æрмæст джыбыйы энцефалитæй нæ, фæлæ ма уыцы иурæстæджы æндæр низтæй дæр. Ахæм рæстæджы организмæн тæссагдзинад фæтыхджындæр вæййы. Махæн нæ бон ссис биочип бакусын, кæцыйæн йæ бон у тагъд æмæ эффективонæй низ цырынгæнджыты ссарын джыбыйы фæхæсты рæстæджы. Биочип саразынæн нæ бахъуыд цалдæр азы», – загъта ирон ахуыргонд.
Джиоты Юрийæн йæ ном хорз зындгонд у куыд Иркутскы, афтæ Уæрæсейы æндæр горæтты æмæ фæсарæйнаг паддзахадты зонадон интеллигенцийы ‘хсæн. Йæ зонадон архайды æмгуыст кæны Мæскуы, Санкт-Петербург, Новосибирск, Казань, Екатеринбург, Владивосток, Дзæуджыхъæу æмæ æндæр горæтты зонад-ахуырадон уагдæтты колле-гæтимæ. Йæ ном ныхъуыст æмæ йын йæ коллегæтимæ зонадон контакттæ ис ахæм фæсарæйнаг бæстæты, куыд Герман, Чехи, Норвеги, Франц, Китай, Монголи, Инди, Хуссар Африкæйаг Республикæ, Казахстан æмæ æндæр бæс-тæтимæ. Зонады фадыджы йæ куысты рæстæджы рауагъта уæлдæр ахуырадимæ 50 дипломонæй фылдæр, кæцытæй авд адæймаджы бахъахъхъæдтой кандидатон диссертацитæ æмæ æнтыстджынæй кусынц биологон дæсныйады фæдыл. Нырттæккæ ма бацæттæ кодта ноджы æртæ диссертанты, кæцытæ ацы аз хъуамæ бахъахъхъæной кандидатон диссертацитæ. Зонадон куысты фæдыл йæ къорды абон ис æхсæз студенты æмæ уыдон дæр сæхи цæттæ кæнынц бакалаврты æмæ магистрты дипломтæ бахъахъхъæнынмæ. «Мæ аспиранттæй дыууæйæ кусынц биомедицинон темæйы фæдыл бактеритæй рахицæнгонд ног антибактериалон препараттæ саразыныл. Ме студенттæй иу стажировкæйы уыд Англи æмæ Бразилийы, ныртæккæ та стажировкæ цæуы Францы æмæ цæттæ кæны диплом Альцгеймеры низæн схос кæныны фæдыл. Ме студентттæ иууылдæр сты аспиранттæ æмæ диссертанттæ. Уыдон докладтимæ ралæууынц уæрæсейаг æмæ дунеон конференциты сæ бакуыстыты темæты фæдыл æмæ алыхатт дæр райсынц призон бынæтты сертификаттæ. Сæ иртасæн куыстыты фæстиуджытæ мыхуыр кæнынц уæрæсейаг æмæ фæсарæйнаг журналты, кæцытæн сæ нымæц азы кæронмæ схизы 5-7 статьятæм. Куыд мæхи, афтæ ме студентты иртасæн куыстыты дæр стыр хъусдард здахын биоинформацион, математикон æмæ программон технологитæм. Зонæдты уæрæсейаг академийы академик Владимир Злобин Игоры фыртимæ æмгуыст кæныны рæстæджы, ома, 33 азы дæргъы рауагътон фондз коллективон монографийы æмæ ма мын æввахс рæстæджы дæр хъуамæ рацæуа ноджы иу егъау коллективон монографи «Клещевой энцефалит в ХХI веке»-йы, темæйы фæдыл, – радзырдта Джиоты Юри.
Джиойы фырт йæ зонадон архайды рæстæджы уæрæсейаг æмæ фæсарæйнаг журналты ныммыхуыр кодта 250 статья æмæ тезисæй фылдæр. Ныртæккæ йæ зонадон иртасæнтæ здæхт сты бæрзонд патогенон бактериты ныхмæ таргетон (нысанон) бактериофагты технологитæ саразынмæ, кæцытæ практикон æгъдауæй нырыккон æппæт антибиотиктыл кæй тых кæнынц, уымæ гæсгæ хуыйнынц «супербактеритæ». Афтæ ма кусы специалон молекулæтæ-хæсгæрдты фæрцы мидчырæгон вирустæ фехалыны технологитæ саразыныл дæр, кæцытæ вирусæй рынчын чырæгтæм бахауынц специалон молекулярон «контейнертимæ». Юри дарддæр дæр план кæны афтæхуыйнæг CRISPR/Cas9 технологиты фæрцы бактериты гентæ фæивыны фæдыл иртасæнтæ аразын, цæмæй уыдонæн нысанмæздæхтæй сæ бон уа егъау бæрцæй бактериалон æмæ онкологон низты ныхмæ хосгæнæн урсæгтæ уадзын. Ныртæккæ ма кусы джыбыйы энцефалит, гепатат С, коронавирустæ: MERS, SARS и SARS-CoV-2 вирусты эволюцион æмæ эпидемиологон потенциалты фæдыл иртасæн куыстытæ уадзыныл. План ма кæны ахæм вирустæ раиртасыныл, кæцытæ æнусон салды бахъахъхъæд æрцыдысты милуангай азты дæргъы æмæ ныр климат куы фæхъармдæр, уæд уыдонæй бирæтæ адæймагæн гæнæн ис тæссагдæр суой коронавирустæй. Байкалы регион, Иркутскы областы æмæ Республикæ Буряти (иу милуан квадратон километры бæрц) фылдæр сты æнусон салды. Байкалы цадыл цæуы 20 милуан азæй фылдæр æмæ уæдæй фæстæмæ уырдæм тæхынц мæргътæ Африкæ, Австрали, Хуссар-Скæсæн Азийæ æмæ хæссынц бирæнымæц вирустæ æмæ бактеритæ, кæцытæ уым бахъахъхъæд æрцыдысты куыд ихгæнæны, афтæ.
Уымæ гæсгæ, цæрæгойты æмæ адæймагады æхсæнад-мæ ацы рагон вирусты æмæ бактериты бахауд у тынг актуа-лон æмæ сын ныридæгæн хъæуы сæ æрдз æмæ сæ эпи-демийы рæзты фадæттæ сахуыр кæнын.
Джиоты Юри ма кусы докторон диссертацийыл, план æй кæны ацы аз бахъахъхъæнын. Диссертаци фыссы ахæм темæйыл: «Эколого-генетический, биоинформацион æмæ математический анализ изменчивости и эволюции вируса клещевого энцефалита в Евразии», зæгъгæ. Уый бирæ хæттыты рамбылдта уæрæсейаг зонадон фонды æмæ фун-даменталон (бындурон) иртасынæдты уæрæсейаг фонды гранттæ. 2009 азы рамбылдта «РФФИ-Южная Осетия»-йы конкурсы грант, кæцыйы фæдыл бакуыста æрмæстдæр иу аз æмæ афтæмæй ныффыста æртæ статьяйы:
1.Джиоев Ю.П., Долгих В.В., Габараев Н.А., Кусраев А.Г., Урыбин И.Ю., Шулунов, С.С., Парамонов А.И., Тедеева К.Г., Цховребова М.А., Тигиева Л.Г. Полиморфизм генов фолатного цикла (MTR, MTRR, MTHFR) в генофонде населения республики Южная Осетия в постконфликтный период. 2010. 23-29 мая 2010 г. г. Сполето, Италия. – С. 146-150.
- Джиоев Ю.П., Злобин В.И., Габараев Н.А. Генетическая паспортизация населения – новая инновационная стратегия медицины ХХI века//Статья. Инновационная стратегия Республики Южная Осетия: экономический, социо-культурный и медико-биологический аспекты. Труды междунар. научн. конференции. (Цхинвал – Владикавказ, 14-17 октября 2010 г.), С. 174-189.
- Джиоев Ю.П., Долгих В.В., Габараев Н.А., Кусраев А.Г., Урыбин И.Ю., Шулунов С.С., Парамонов А.И., Тедеева К.Г. , Цховребова М.А., Тигиева Л.Г. Структура полиморфизма генов, обуславливающих предрасположенность к сердечно – сосудистым и репродуктивным патологиям в генофонде населения республики Южная Осетия. //Вестник Владикавказского научного центра. РАН. 2011. №1.
Джиоты Юри банысан кодта, зæгъгæ, 2018 азы уый РХИ-йы Ахуырад æмæ зонады министрадмæ арвыста фыстæг «РФФИ-Южная Осетия»-йы конкурсмæ иумиаг проект ба-кусыны тыххæй ахæм темæйыл: «Сравнительное исследование детского и подросткового населения Иркутской области и Республики Южная Осетия по биохимическим и генетическим аспектам влияния на их здоровье условии стрессовых факторов социальной среды». Фæлæ, зæгъ, хъыгагæн, ацы темæ никæйы бацымыдис кодта. Дарддæры перспективæйы Джиоты Юри æмæ Злобин Владимир цæттæ сты биологон æмæ биомедицинон темæты фæдыл цхинвайлаг коллегæтимæ æмгуыст кæнынмæ.
1990 азы Джиоты Юри йæ цард баиу кодта йæхи хуызæн хæдæфсарм сылгоймаг Дыгъуызты Ульянæимæ. Юри арæх фæдзуры, зæгъгæ, Ульянæ куыд декабристкæ, афтæ йемæ цæрынмæ рацыд Иркутскмæ æмæ ныр 32 азы бæрц иумæ хъæрмуд æмæ кæрæдзи æмбаргæйæ цæрынц. Ис сын иу чызг Заринæ æмæ хъæбулы хъæбул Николай æмæ сæ хурæй æфсæст уæд. Заринæ æнтыстджынæй каст фæцис Иркутскы лингвистикон университет музеологон факультет æмæ кусы Иркутскы паддзхадон музейы. Юрийæн куыддæр гæнæн фæвæййы, афтæ æнæмæнгæйдæр æрцæуы йæ уарзон Ирыстонмæ æмæ бабæрæг кæны йæхиуæтты, йæ хæ-лæртты. Иркутскмæ ирон адæймаг куы ныххауы, уæд ын Джиоты бинонтæ балæууынц рæдау фысымæй. Юри у æцæг ирон нæлгоймаг, æгъдауджын, фæлмæнзæрдæ, интеллигентон адæймаг. Йæ кусæн стъолы сæрмæ æвæрд сты Ирыстоны тырыса æмæ Къостайы ныв, кæцы дзурæг у, ууыл æмæ Юри кæй у йæ радтæг адæмы æцæг патриот.
Арæх дзы интервьютæ райсынц Иркутскы паддзахадон телеуынынады журналисттæ. Афтæ та уыд хæрз æрæджы дæр, «Вести-Иркутск»-ы интервью лæвæрдта джыбыйы энцефалит æмæ коронавирусы темæйы фæдыл. Интервьютæ ма дзы райсынц иркутскаг газетты уацхæсджытæ дæр. Уæдæ куыд уынæм, афтæмæй Юри æвзонгæй йæ разы цы хæс æрæвæрдта, уый сæххæст кодта, ома зонады бæрзонд къæпхæнтæм схизгæйæ, уый «басаста Сыбыр». Мах, йе ‘мтуг ирон адæмы зæрдæ дæр ын зæгъы, цæмæй æнæнизæй бирæ фæцæра æмæ йæ радон зонадон æнтыстытæй рухс кæна йæ радтæг адæмы зæрдæтæ. Ноджыдæр дын фылдæр бантысæд дæ зонадон архайды.
ДЖИОТЫ Екатерина
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.