Не ’гъдæуттæм куы ’ркæсæм, уæд нын уыдон бирæ цыдæртæ зæгъынц, æрдзы сыгъдæгдзинады, куыд æй хъахъхъæнын хъæуы, уыдæтты тыххæй. Зæгъæм, дон чъизи кæнын нæ фæтчы. Уый охыл йæ бырæттæ, фæлхæрттæ цæугæдонмæ ничи калдта. Дзыхы дон – ахæм дзырдбастыл ма Нарты кадджыты дæр æмбæлæм. Адæм-иу сæхæдæг дон цы суадонæй нуæзтой, уый уыдис табуйаг. Донскъæфæнты йæм кувынмæ цыдысты, ног чындзыты йæм заргæ æмæ кафгæ кодтой. Доны чызджытыл сæ фæдзæхстой. Алы уалдзæг æмæ фæззæг дæр-иу æм базылдысты. Сыгъдæг дардтой фосæн дондарæнтæ дæр. Нæ чъизи кодтой цæугæдæтты. Ныр систы нæ бырондæттæ.
Ивары хъæд. Нæ фыдæлтæй нæм æрхæццæ ахæм дзырдбаст дæр. Ивары хъæд хуыдтой, хъæуы Ныхасы æнæбарлæвæрдæй суг нæ, фæлæ хъæдæрмæг ракалæн дæр кæм нæ уыд, ахæм хъæды хай. Пайда та дзы кодтой, æхсæнадон царды фарстатæ лыг кæнгæйæ. Уалдзæг-иу ивылд дæттæ хидтæ куы фæластой, уæд сæ ногæй аразын хъуыд, кæнæ хъæуы куырой раууатмæ æрцыд, сидзæргæс усæн зымæгмæ суг не сфаг, уæрдæттæ, æфсондзтæ арæзтой, уæд-иу Ныхасы лæгтæ иумæ уынаффæ рахастой. Æнæ уымæй-иу Ивары хъæдмæ фæрæт чи систа, уый-иу хъæуы Ныхас фæивар кодта.
Афтæ хæхбæсты ирон адæм хъахъхъæдтой хъæдты æвæрæнтæ. Сæ фидæны фæлтæрыл хъуыды кæнгæйæ, тыхст цардæн дæр фæрæзтой, æмæ уыцы аудындзинады фæрцы нæ хæхты фæхстæ не сгæмæх сты.
Куырттаты комы ма ахæм æгъдау дæр уыд: лæппу-иу кæмæн райгуырдис, уый йæ номыл сагъта бæлас. Фылдæр – дыргъбæлæстæ. Афтæмæй дыргъдæттæ фæтæндæр, фылдæрæй-фылдæр кодтой. Уæвгæ дыргъдæттæг бæласмæ, хъæддаг уыдаид, хæдзарон, фæрæт сисын нæ, фæлæ дзы къалиу расæттын дæр никæй цæст уарзта. Бæлæсты, къутæрты къалиутæ сæттынц æмæ сын сæ дыргъ афтæмæй æнцонæй тонынц. Иннæ аз дæр та сæ бахъæудзысты æмæ сын кæй нал уыдзысты, уый сæ фæсонæрхæджы дæр нæй. Уый нæ, фæлæ, бæлæстæ бындзарæй чи ахауын кæны, ахæм фыдгæнджытæ дæр дзы разыны.
Ирон адæймаг æрдзы сыгъдæгдзинад нымадта уды сыгъдæгдзинадыл æмæ йæ хъахъхъæдта уыцы хуызы. Диссагæн дзуринаг уыдис нæ кувæндæтты сыгъдæгдзинад. Уæдæ кусарт кæнгæйæ, суанг туджы фæд дæр йæ фæстæ кæй ничи уагъта, уый дæр зындгонд у. Æрдзимæ æнгом баст уæвгæйæ, йыл фæдзæхста йæхи, зыдта йын йæ кæнонтæ æмæ уалдзæг – тау уадзыны æмæ цот кæныны рæстæг – нæдæр суджы куыст кодта, нæдæр цуаны цыд. Уыцы фæтк чи хæлдта, уый æлгъыстаг уыд æрдзæн æмæ адæмæн дæр.
Нæ фыдæлтæ, хъæддаг дыргъ тонгæйæ, цуан кæнгæйæ æмæ кæсаг ахсгæйæ дæр бæрц зыдтой. Хæлæф ницæуыл кодтой. Уадз æмæ дзы иннæтæн дæр, мыггагæн дæр баззайа, зæгъгæ. Хуымæтæджы, æнæскувгæйæ иу хъуыддаг дæр нæ кодтой. Цуаны цæуыны размæ ардтой Æфсатийы, кæсаг ахсгæйæ – цæугæдоны, цады был Доффайы ном. Уыдон сты сæ бардуæгтæ, скуынæг кæнын сæ чи нæ уадзы, цуанон æмæ кæсагахсæгæн дзы хай чи кæны, ахæм фарныл хæст.
Раздæр Ирыстоны цæугæдæттыл дауæны рæстæг суанг сæ райдианмæ еугæф калынмæ цыд кæф. Ныр йæ фæндаг æхгæд у. Йæ цæуæн афон абон дæр хонæм Кæфты мæй. Уæд-иу тæнджыты хæрзæнцон марæн уыдысты. Фæлæ уый йæ сæрмæ ничи хаста, æмæ сæм ныффидар иу фæтк: «Кæфæн, уæлæмæ цæугæйæ, ахсæн нæй – нæ фæтчы. Йæ еугæф куы акала æмæ фæстæмæ денджызмæ куы здæха, уæд, табуафси». Æмæ сæ-иу мардтой хæцæнгарзæй, хъилтæй. Æвæдза, цас аив хъуыдытыл хæст уыдысты нæ фыдæлтæ, æнхъæлцау сылгоймагау хъахъхъæдтой еугæфимæ кæфы, хъæддаг сырдты, æгомыг фосы дæр. Цалынмæ йæ зæйц бабæстон кæна, уæдмæ йæ нæ хъыгдардтой. Худинаг уыд, ахæм саджы, арсы, стуры, фысы дзидза хæрын дæр.
Ныр та? Фæзынд нæм ахæмтæ, къуырттон каркыл дæр чи нæуал ауæрды. Уæдæ нæ цæугæдæтты кæсæгтыл дæр нæ ауæрдæм. Афтæмæй та-иу нæ фыдæлтæ-кæсагахсджытæ, цæугæдоны был æртæ чъирийæ кæсæгты, уырдты бардуаг Доффамæ кувгæйæ, дзырдтой: «Доффа, доныбыл дæн, донæй цы агурын, уымæй хайджын куыд уон, ахæм арфæ ракæн». Æрмæстдæр-иу хай агуырдтой, æфсис зыдтой. Ныр, æфсис чи нал зоны, уыдон фыдæй иннæтæ дæр тыхсынц, хъæрзынц.
Уалдзæджы æрдз йæхиуыл схæцы, фæивы йæ хуыз, йæ конд. Нæ хъæдты æмæ фæзты æрдузты фæзынынц алыхуызон дидинджытæ, хæрынæн бæзгæ кæрдæджытæ. Нæ горæтты æмæ хъæуты уынгтæ байдзаг вæййынц давоны тæфæй, нæ цæстæнгас нын фæрæвдауынц уалдзыгон дидинджытæ. Уалдзæджы комулæфт ахъары нæ уæнгты. Хуыздæр ма цы хъуамæ уа. Фæлæ сагъæссаг у иу хъуыддаг: æрдзы лæвæрттæ фенгæйæ, бæрц нал фæзонæм, лæвар кæй сты, уымæ гæсгæ тырнæм, цас гæнæн ис, уый-бæрц дзы фылдæр ратонынмæ.
Æмæ ма иу фиппаинаг. Ирон æгъдæуттæй æвзæр нæй! Æвзæр сты, æвзæр сæ чи кæны, уыдон. Ирон адæм цæугæдоны брæттæ никуы æппæрстой. Бырæттæ нæ, æхсæнтæ дон дæр нæ калдтой, йæ æрдзон сконд ын хъахъхъæдтой. Доны чызджыты фыдæхæй сæхи хъахъхъæдтой. Ныр афтæ нал кæнæм, чъизи сæ кæнæм алыгъуызон брæттæй.
Æрдз нæ радта, æрдз – нæ дарæг, нæ абон, нæ фидæн уымæй кæнгæ у, æмæ йæ хъахъхъæнæм, цæмæй, цы бæласы цонгыл бадæм, уый ма алыг кæнæм. Цæмæй, нæ фæстæ цы фæлтæртæ цæуы, уыдонæн дæр лæггад кæна.
Æрдз – нæ ныййарæг, нæ дарæг. Æрдзы æнæниздзинад – не ’нæниздзинад. Куыд ыл аудæм, афтæ ныл ауддзæн. Æфхæрд нæ бары, йæ бафхæрд та у мæлæтхæссæг.
Цгъойты Хазби
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.