Абоны цард адæймаджы ахæм къуындæг уавæрты æвæры æмæ йын арæх рæстмæ бахæрынæн дæр рæстæг нæ вæййы. Æххормаджы бæсты, уæлдайдæр ма тагъд куы кæна, уæд цыфæнды дæр акомдзаг кæндзæн. Цæугæ-цæуын исты гамбургер кæнæ хот-дог тагъд-тагъд хæргæйæ, нæхинымæр афтæ дæр ахъуыды кæнæм: “Цæй, иу хаттæй мын цы кæндзæн, уæдæ æххормагæй дæр куыд лæууон?” Æмæ хъуыддаг “иу хаттæй” куы хицæн кæнид, бæргæ, фæлæ кæм… Афтæмæй иу хаттæй иннæмæ не ʻнæниздзинадæн зиан хæссæм.
А фæстаг рæстæг нæ горæты сбирæ сты, хæринаг тагъд кæм ацæттæ кæнынц æмæ йæ уыцы-иу ран уæй дæр кæм кæнынц, ахæм бынæттæ. Хæринаг хонынц иумæйаг дзырдæй “фаст-фуд”. Англисаг æвзагæй йæ иронмæ куы ратæлмац кæнæм, уæд уый амоны “тагъд цæттæгæнæн хæринаг”. Ныры æнæвдæлон рæстæг ма уымæй хуыздæр цы уа? Тынг тагъд чи ацæттæ вæййы, ахæм хæринаг алхæдтай æмæ йæ хæргæ дæр афтæ тагъд акодтай. Цы ма уа уымæй æнцондæр? Фæлæ йæ æгæр чи уарзы кæнæ та дзы арæх чи пайда кæны, уыдон хъуыды дæр нæ акæнынц, се ʻнæниздзинадыл куыд фæзындзæн, ууыл. Нард кæнынæй уæлдай ахæм хæринагæй тæссаг у игæр фехалынæй. “Фаст-фуд” дохтыртæ хонынц “бырондоны” хæринаг, игæр та хонынц адæй-маджы организмы сæйраг биохимион лаборатори.
Игæры куыст афтæ вазыгджын у, æмæ дзы гыццылдæр ивддзинæдтæ æрцыд, зæгъгæ, уæд уыдон æнæфæзынгæ нæ фæуыдзысты буары иннæ органтæ æмæ системæтыл, уыимæ, зæрдæ æмæ тугдадзинтыл, уымæн æмæ игæры баиу вæййынц холестерин, туджы урс буаргъæдтæ, ферменттæ, стæй, масты цы цæххытæ æмæ æндæр буаргъæдтæ æмбырд кæнынц, уыдон. Нæ организм игæр хъахъхъæны карз нозтæй, стæй хосты æвзæр ахадындзинадæй. Уый хыгъд æмбырд æмæ фæстауæрц кæны, организмы æхсызгонæй чи хъæуы, уыцы вазыгджын æвзалыдонгуыр “гликоген”, стæй витаминтæ “А”, “О” æмæ туг.
Тагъд цы хæринаг ацæттæ вæййы, уым ис бирæ зианхæссæг сойтæ, сæ бакусын игæрæн у тынг зын. “Бырондоны” хæринаг дæр æй уымæн хонынц, æмæ дзы сой, цæххытæ, сæкæр, хæрздæфгæнаг æфтауæнтæ, консерванттæ, ахорæнтæ æгæр бирæ кæй ис. “Фри” кæй хонынц, ахæм сурвых картоф, чипсытæ, гамбургертæ, хот-догтæ, шаурма, къоппытæ æмæ пакетты уæййаг алыхуызон хъæрмпхуыппытæ æмæ бастæ — се ʻппæт дæр халынц игæры чырæгтæ, уый та æркæны игæры уæззау низтæм. Ахæм хæринаг адæймаг фæнды хæдзары бахæра, фæнды, цы ран æй цæттæ кæнынц, уым – игæрыл æвзæрæрдæм æнæфæзынгæ нæ фæуыдзæн.
Калоритæ, сæкæр, сой æмæ, организмы чи нæ хъæуы, æндæр ахæм буаргъæдтæ цы хæринаджы ис, уый игæрхалæг кæй у, уый сбæлвырд кодтой фæсарæйнаг ахуыргæндтæ. Сæ иртæстытæ фылдæр баст сты, уæлдæр амынд хæринаг æгæр чи уарзы, уыдонимæ. Фæлæ дзы стæм хатт чи хæры, уыдонæн дæр се ʻнæниз-дзинадыл, сæ игæры куыстыл æвзæрæрдæм æнæфæзынгæ нæ фæуыдзæн. Уымæй уæлдай ма, цæттæ хæринаг чи уарзы, уыдон вæййынц æгæр нард, куы нæ змæлой, уæд та – бынтондæр. Уымæ гæсгæ, “фаст-фуд” кæй хонынц, æхсæнадон хæлцады ахæм бынæттæм цæуын хъæуы тынг стæм хатт. 30 азæй фылдæр кæуыл цæуы æмæ æнæниз чи у, ахæм адæймагæн чипсытæ, гамбургертæ, “фри”-картоф, поп-корн, алыхуызон адджинæгтæ, сойтæ (фысы, хуыйы, стуры сой, уæлдайдæр, сурвыхæй) æмæ æндæр ахæмтæ хæрын æмбæлы мæйы дæргъы æрмæстдæр иунæг хатт. Йæ игæр хъыгдард кæмæн у, уыдонæн та сойджын хæринаг хæрын æппындæр не ʻмбæлы.
Калоритæ æмæ сойты бæрц фæкъаддæр кæнынæй уæлдай игæры низты профилактикæйæн хорз у физикон æгъдауæй фылдæр змæлын. Ахуыргæндтæ куыд сбæлвырд кодтой, афтæмæй, сойджын хæринаг æмæ сæкæрæй адæймаг йæхи куы хъахъхъæна, фæлæ змæлынмæ зивæг куы кæна, уæддæр ын тæссаг у, йæ игæры чырæгтæ сойæ куы байдзаг уой, уымæй. Уымæ гæсгæ змæлын хъæуы фылдæр.
Алыхуызон диетæтæй йæхи тухæнæй чи мары æмæ йæхи фыдхуыз кæныныл йæ тых-йæ бонæй чи архайы, уыцы сылгоймæгтæ хъуамæ зоной: уæлдай килограммтæ куы аппарынц, стæй та сæ ногæй куы æрæмбырд кæнынц, уæд афтæмæй сæ игæр халгæ кæй кæнынц, уый.
Дохтыртæ куыд бафиппайдтой, афтæмæй, карз диетæ æмæ физикон фæлтæрæнты фæрцы цыбыр рæстæгмæ йæхи чи сфыдхуыз кæны, уый ногæй фæнард вæййы, ахуыр цы цардыуаг æмæ хæринагыл уыд, уыдонмæ ногæй куыддæр рахизы, афтæ. Уымæ гæсгæ, æнæниз æмæ пайда хæ-ринаг хæрын æмæ физикон æгъ-дауæй змæлын хъæуы иу хаттæй иннæмæ нæ, фæлæ æдзухдæр.
Æнæниздзинад иудадзыг цæст-дард кæй домы, уый уæ зæрдыл дарут æмæ æнæниз ут!
Медицинон профилактикæйы республикон центр
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.