Адæмон музыкæйы равзæрды уидæгтæ баст вæййынц адæмæн сæ рагфыдæлты æнустимæ. Афтæ у ирон адæмон музыкæйы хабар дæр. Дугимæ иумæ ивтой царды æппæт уавæртæ æмæ уый бандæвта музыкæйы зæлынадыл дæр. Ныртæккæ махмæ цы национ музыкалон аивад æрхæццæ ис, уый рагон ирон музыкæйæн, зæгъæн ис, у йæ дард «æрвад». Ис нæм поп музыкæ кæй хонæм, уый æмæ уымæн та бынтондæр иумиагæй ницы ис ирон национ музыкалон аивадимæ. Уый уымæн афтæ у, æмæ нæ рагфыдæлтæ цы уадын-гæрзтæй пайда кодтой, ныртæккæ уыдонæй ничиуал пайда кæны аивады æмæ нырыккон инструменттæн та, кæй зæгъын æй хъæуы, сæ бон радæттын нæу ирон адæмон зæлынад.
Фæнды мæ зæгъын, нацийы историон æргъæдтæй музыкалон аивад кæй у сæ ахсджиагдæртæй иу æмæ уымæн йæ рагон хуыз бахъахъхъæнын дæр у æнæмæнгхъæугæ. Ивгъуыд кæмæн нæ вæййы, уымæн нæ вæййы фидæн дæр, æмæ хъыгагæн, нырыккон фæлтæртæй бирæтæ нæ зонынц, æгæрыстæмæй, æддаг бакастæй дæр, цахæм уыдысты нæ фыдæлты уадынгæрзтæ, куыд сæ пайда кодтой æмæ цæмæй конд уыдысты, уыдæттæ.
Цалдæр азы размæ ацы фарст аскъуыддзаг кæныны хæс йæхимæ райста цæгатирыстойнаг барадхъахъхъæнæг органты раздæры кусæг, музыкалон аивадимæ æппындæр иумиагæй кæмæн ницы уыд, фæлæ йæ фыдæлты истори кæй цымыдис кодта, уыцы ирон лæппу Моураты Сослан. Сослан органты куыст куы ныууагъта, уæд райдыдта цымыдис кæнын хъæдарæзтады куыстмæ. Арæзта-иу уацамонгæтæ, къустæ æмæ æндæр хæдзарон мигæнæнтæ. Фæстæдæр сарæзта дала фæндыр æмæ йæ фенын кодта Цæгат Ирыстоны культурæйы министардæн. Уыдон ын байхъуыстой йæ зæлынадмæ æмæ йын скодтой хорз аргъ. Уæд Сослан раргом кодта, рагон уадынгæрзтæ аразыны фæнд æм кæй ис, уый. Министрадæй йын Бæстæзонæн музейы рахицæн кодтой иу мæнгагъуыст, Сослан æй æркодта æмбæлон уавæрмæ æмæ райдыдта йæ бæллиц æххæст кæнын. Сарæзта цалдæр уадынгарзы, фæлæ уыдон цæмæй пайда кæнынæн бæззыдаиккой, уыдаид сын æмбæлон зæлынад, уый тыххæй хъуыд музыкалон зонæнтæ. Ацы фарсты фæдыл йæ фарсмæ балæууыд Ходы Олег. Бонæй бон фылдæр кодтой рагирон уадынгæрзтæ Сосланы кусæн цехы æмæ йæ фæндыд, уыдонæй исчи нысанмæздæхтæй куы пайда кодтаид. Æрыгон лæппу, Цæгат Ирыстоны аивæдты лицейы вокалон хайады ахуыргæнинаг Берозты Таймураз фехъуыста Сосланы куысты тыххæй, бацыд æм йæ кусæн бынатмæ æмæ куы федта рагирон уадынгæрзтæ йæхи цæстæй, уæд æй тынг бафæндыд уадындзыл ацæгъдын. Фæцыд йæ зæрдæмæ, æмæ уæдæй фæстæмæ æрвылбон дæр цыд уырдæм. Афтæ ма ацы хъуыддаг бацымыдис кодта аивадуарзаг фæсивæды иу къорды, цыдысты Сосланы цехмæ æмæ ахуыр кодтой рагирон уадынгæрзтыл цæгъдын. Афтæмæй, 2011 азы Моураты Сосланы хъæппæрисæй æмæ Берозты Таймуразы сæргълæудæй фæзынд фольклорон къорд «Къона», йе сконды уыдысты æрыгон лæппутæ Бестауты Александр, Дзаболаты Вадим, Тотойты Олег, Илаты Тимур, Тедеты Натия æмæ Тогойты Альберт. Ацы æрыгон фæсивæды къорд бауагътой уд, се ‘ддаг бакаст дæр махæй бирæтæй рохуаты чи аззад, фæлæ историон нысаниуæг кæмæн ис, уыцы аивадон инструментты, райхъуысын сæ кодтой, æмбал кæмæн нæй, уыцы аив зæлынад æмæ сæ базонгæ кодтой нырыккон аивадуарзджыты æхсæнадæн. Ацы къахдзæфæй уыдон сылвæстой нæ фыдæлты аивады уидæгтæ æмæ сæ ныссагътой нырыккон дуджы аивады хуымты. Чысыл æмгъуыдмæ «Къона»-йы репертуары фæзындысты хъайтарон, фыдохы зарджытæ, юмористон зарджытæ, ахæмтæ куыд «Бæрæгбоны за-рæг», «Уастырджийы зарæг», «Рухс Тбау Уацилла», «Къахфындзтыл ерыс», «Ханты цагъд» æмæ бирæ æндæртæ. Æххæст кодтой сæ зарджытæ дыууадæстæнон фæндыр, хъисфæндыр, уадындз, дала фæндыр, лалым-уадындз æмæ æндæр уадынгæрзты æмæ тæнджын гæрзты цагъдмæ.
Мæнмæ гæсгæ, уый стыр ахсджиаг хъуыддаг у, фыццаджыдæр уымæн, æмæ ацы къорд, хъыгагæн кæд чысыл рæстæг йедтæмæ нæ рацард, уæддæр æрмæст Ирыстоны нырыккон æхсæнады нæ зонгæ кодта нæ аивады историимæ, фæлæ ма йæ равдыстытимæ цалдæр хатты уыд Мæскуыйы, Санкт-Петербурджы, Стамбулы, Турчы горæт Анкарайы, Ростовы, Самарæйы, Хуссар Ирыстоны æмæ бирæ æндæр рæтты æмæ зонгæ кодта дунейы æхсæнады ирон адæмы рагон музыкалон историимæ.
Ацы уадынгæрзты ансамблы равдыстытæм нырыккон фæлтæртæй иу хатт дæр чи бай-хъуыста, уыдон, æвæццæгæн, æнæрахатгæ нæ фæуыдаиккой, нырыккон ирон музыкæйы зæлынады хицæндзинад уадынгæрзты зæлынадæй. Уæдæ цæй мидæг уыд «Къона»-йы уникалондзинад?
Кæй зæгъын æй хъæуы, «Къона»-йæ дарддæр ма Ирыстоны ис æндæр ирон фольклорон къордтæ дæр, фæлæ се ‘хсæн ис хицæндзинæдтæ. «Къона»-йы архайджытæ куыд радзырдтой, афтæмæ Моураты Сослан уадынгæрзтæ аразгæйæ тæнтæ арæзта цæрæгойты нуæрттæй бæхы хъуынтæй. Æндæр инструменттыл та тæнтæ вæййынц æрдзон æрмæджытæй, уымæ гæсгæ уадынгæрзтæн сæ зæлынад у бынтон æндæргъуызон, æцæгæйдæр зæрдыл æрлæууын кæнынц рагфыдæлты дуг, адæймаджы зæрдæйы сæвзæры цавæрдæр æхцон æнкъарæнтæ. Уымæй уæлдай ма ацы къорды репертуар бындуриуæг кæны æрмæстдæр рагфыдæлты зарджытыл. Ансамблы уæнгтæ-иу зылдысты хъæутыл кардзыд адæймæгтыл æмæ уыдонæй æмбырд кодтой рагон ирон зарджыты ныхæстæ æмæ мелодитæ. Уый фæстæ-иу сыл бакуыстой, æркодтой-иу сæ æмбæлон уагмæ æмæ-иу сæ бахастой сæ репертуармæ.
Фольклорон ансамбль «Къона»-йы куысты фæдыл ис тынг бирæ дзурæн, фæлæ мæ сæйраджыдæр фæнды банысан кæнын, не’хсæнады стыр хъыгагæн, сæ куыстæн аккаг аргъ кæй не ‘рцыд æмæ сæ фарсмæ кæй нæ фæзынд, цы чысыл финансон къуылымпыдзинæдтæ сын уыд, уыдон тыххæй сæм къух чи фæдаргъ кодтаид, ахæмтæ. Ацы курдиатджын фæсивæды къорд стыр хъæппæрисæй тырныдтой нæ фыдæлты музыкалон истори бахъахъхъæнынмæ, дунейæн æй базонын кæнынмæ æмæ уый уыд ахсджиаг хъуыддаг.
Йæ радон интервьютæй сæ иуы Берозты Таймураз æрхаста дæнцæг Гæдиаты Секъайы ныхæстæй:
Иры адæм чи сты?
Чи гуырдзиаг, чи уырыссаг,
Чи тæтæйраг, чи кæсгон.
Никуы федтон ахæм диссаг,
Ныр куыд сæфы Ирыстон!
Æмæ раст у. Ныры рæстæджы цины хабæртты нæ фæсивæд фылдæр фæдомынц æндæр нациты зарджытæ, фæкафынц алыгъуызон кавказаг кæфтытæ, фæлæ ирон кафты зæлтæ куы райхъуысынц, уæд сæ фылдæр сæхи кæрæдзи аууæтты рамбæхс-бамбæхс райдайынц, «æз нæ зонын» зæгъгæ. Æмæ уæдæ адæймаг цы уыны, уый йæ фылдæр фæцымыдис кæны, æмæ ирон зарæгæй гуырдзиаг хæйрæджыты кафт аивдæр у? Куы хъусиккой нæ фæсивæд дæр «Къона»-йы зарджыты хуызæн ирон аив зарды æмæ мелодиты зæлтæ, уæд кæй зæгъын æй хъæуы, рох нæ уаид сæ хъуыдыкæнынадæй дæр æмæ бæлвырддæрæй зониккой сæ истори. Хъуамæ мах бар ма радтæм нæ историйы æргъæдтæй иунæг дæр банымæг кæнынæн, хæцæм сыл бæрзонд æмæ сæ хъахъхъæнæм цæсты гагуыйау. Хæссæм сæ кадимæ фæлтæрæй фæлтæрмæ æмæ бæлас йæ уидæгтæй куыд фидар кæны, афтæ сæ фидар кæниккам нæ рагфыдæлты историйыл бындуриуæггæнгæйæ.
Моураты Сослан зæрдæнизы фæстиуæгæн æрæджы ахицæн йæ цардæй, фæлæ йæ дæсныйады сусæгдзинæдтæ нæ бахæлæг кодта æрыгон лæппу Деметы Зауырæн. Бацамыдта йын уадынгæрзтæ аразын æмæ ныртæккæ Зауыр ис Хуссар Ирыстоны. Кæны йæ ахуыргæнæджы куыст адарддæр кæныны фæнд, рæзгæ фæлтæрæн уадынгæрзтæ аразын æмæ сæ уыдоныл цæгъдыныл фæцайдагъ кæнын дæр. Хорз уаид, æппæт уавæртæ дæр ын арæзт куы ‘рцæуиккой йæ фæндтæ сæххæст кæнынæн.
Хуыгаты Миленæ
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.