ÆГЪАТЫР ТОХ – УРС МÆЛÆТЫ  НЫХМÆ

Ныр 35 азы дæргъы дунейы бæрæг кæнынц наркоманийы ныхмæ тох кæныны бон. 1987 азы Иугонд Нациты Организацийы Генералон Ассамблей уынаффæ рахаста алы аз дæр 26 июны наркотикты æмæ се ‘нæзакъонон зилдухы ныхмæ тох кæныны æппæтдунеон бон бæрæг кæнын.

Зын у ацы бон бæрæгбон рахонын. Ацы бон у уыцы адæмы бон, кæцытæ æмбарынц ацы проблемæйы æппæт тæссагдзинад. Наркотиктæ æмæ токсикон  буарадтæй пайда кæнын тынг æвзæрæй æндавынц адæймаджы æнæниздзинадыл. Уый у паддзахады проблемæ, уымæн æмæ алкæцы наркоман дæр у æхсæнадæн сæфт кусæг æмæ æмбæстаг.

Наркомани у адæймаджы психикæйы низ, уый та фæзыны наркотиктæй иудадзыг пайда кæныны аххосæй. Хъуыддаг уый мидæг ис, æмæ наркотиктæ æвзæрырдæм фæзынынц сæры магъзы чырæгтыл. Фæстæдæр та райдайынц зондахасты æнахуыр æнкъарæнтæ: хъæлдзæг ахаст, лæмæгъдзинад, адæймагæй йæ зындзинæдтæ æрбайрох вæййынц, цæстытæ тарытæ фæкæнынц æмæ бирæ æндæр æнахуыр диссæгтæ.

Специалисттæ куыд зæгъынц, уымæ гæсгæ, зæххыцъарыл цæрæг адæмæй 3-4 проценты пайда кæнынц наркотиктæй. Абон адæмы кæцыдæр хай наркотиктæй кæй пайда кæны, уый у куыд æнæниздзинад хъахъхъæнынады, афтæ æхсæнады ахсджиагдæр æмæ риссагдæр фарстатæй  сæ иу. Иудадзыг наркотиктæй чи пайда кæны, уыцы адæймæгтæ фæрынчын вæййынц наркоманийæ. Уыдонæн сæ организмы иммунон функцитæ фекъаддæр вæййынц, уый та йæ фæдыл расайы алыгъуызон инфекцион низтæ, хæлы организмы буарадты ивддзинад. Бирæ рæстæг наркотиктæй пайда кæныны фæстиуæгæн хæлы игæр (гепатит А, В, С), уыргтæ æмæ улæфæн системæ. Бирæтæм афтæ кæсы, æмæ наркомани у æвзæр ахуыр, фæлæ уый афтæ нæу. Наркомани у низ, æгъатыр низ.

Адæймаг æппæты фыццаг наркотик куы саразы,  гъе, уæд уымæй райдайы наркомани. Наркоманы куы бафæрсай, цæмæн райдыдтай наркотиктæй пайда кæнын, зæгъгæ, уæд уыцы фарстмæ алкæмæ дæр разындзæн хицæн дзуапп. Наркоманты ацы æвзæр хъуыддагмæ æркæнынц алыхуызон аххосæгтæ, æрцæуынц æм алыхуызон фæндæгтæй, фæлæ сæ кæрон у иу…

Азæй-азмæ фылдæр кæны хъылмайы ахæсты чи бахауы, уыдоны нымæц. Абоны бон уæлдай парахатдæр кæнынц наркотикты фæлмæн хуызтæ (куыд марихуан, афтæ). Адон адæймаджы æрцахуыр кæнынц зондахасты дæлбардзинадыл. Фылдæр тæссагдзинад æмбæхсынц афтæ хуыйнæг «спастæ» кæнæ дымыны хæццæтæ. Фыццаг хатт сæ ад чи бавзары, уымæ фæзыны низы хуызæн дæлбардзинад. Дарддæр «фæлмæн» наркотиктæй æрцæуы тагъд рахызт ноджы тыхджындæр æмæ тæссагдæр буаргъæдтæм (кокаин) кæнæ мидæгвенæты судзинтæ (героин) аразынмæ, æмæ уыдон практикон æгъдауæй æркæнынц физикон дæлбардзинадмæ.

Иууыл фылдæр у, героинæй чи мæлы уыцы наркоманты нымæц. Ацы карз наркотик тугдадзинмæ кæй бауадзынц, уымæ гæсгæ наркомантæ æнцонæй фæрынчын вæййынц æртæ уæззау низæй – СПИД, сифилис æмæ гепатитæй. Наркоманæн фехалы йæ игæр, зæрдæ, рæуджытæ æмæ сæрымагъз, æмæ, кæй зæгъын æй хъæуы, ахæм адæймагæн бирæ цæрæн бонтæ нæ вæййы. Наркомантæ фыдбылызы баппарынц сæхи, сæ хæстæджыты æмæ ма сæ байзæттæгты дæр. Уымæн æмæ сæ сывæллæттæ зондахастæй æмæ физикон æгъдауæй дæр вæййынц цух.

Адæймаджы бон æнæ уæлдæф, дон æмæ хæринаг фæцæрын куыд нæу, афтæ наркоманы бон дæр æнæ наркотикæй цæрын нал вæййы. Наркоманæн йæ «хос» куы нæуал уа, уæд æм цæрын дæр нал фæцæуы, райдайы уазал кæнын, бахæцы йыл гуыбынниз, йæ зæрдæ иудадзыг хæццæ кæны, адæймаг бынтон слæмæгъ вæййы, йæ буар æмæ йе стджытæ риссынц. Ахæм уавæрæй йæ фервæзын кæны æрмæстдæр наркотикы ног дозæ. Æмæ афтæ иу хаттæй иннæмæ…

Наркомантæн бирæ цæрæнбон нæ вæййы. Наркотиктæй пайда кæнын куы райдайы, уымæй фæстæ ма наркоман ацæры иу-7–10 азы. Ис ахæм наркомантæ æмæ, рæстæгæй-рæстæгмæ сæхи адзæбæх кæнгæйæ, 15, 20 æмæ уымæй фылдæр азтæ чи ахæссы. Фæлæ ис, фыццаг дозæйæ дæр чи амæлы кæнæ ма хæрзцыбыр рæстæг, иу-6–8 мæйы чи ацæры, ахæмтæ дæр.

2020 азы пандемийы аххосæй зындзинæдтæ бавзæрстой экономикæйы алы сферæ дæр. Ацы уавæрæй пайдагæнгæйæ, наркобазаргæнджытæн фадат фæци наркотикон фæрæзты фылдæрбæрцæй реализаци кæнынæн. Иумæйаг тыхстдзинад, æвзæнгты æмæ æнахъомты дистанцион ахуырад, кусæн бынæттæ фæкъаддæр кæнын  æмæ бафæлварын наркотикон буарадтæ апарахат кæныны фæрцы æфтиæгтæ райсын – æппæт ацы фактортæ фæфылдæр кодтой наркотикты зилдух куыд Уæрæсейы, афтæ æппæт дунейы дæр.

«Наркотикты тыххæй æппæтдунеон доклад – 2021»-ы дзырдæуы: 2020 азы наркотиктæй пайда кодта 275 милуан адæймаджы бæрц, 2019 азы амард 494 адæймаджы, наркотиктæй пайдагæнгæйæ.

Наркотиктæй чи фæпайда кæны, уыдон та арæхдæр сты 30 азы онг кары. Наркотикон дæлбардзинады бахауынц лæппутæ æмæ чызджытæ дæр  сæхи аххосæй æмæ зонгæ-зонын. Уыдон вæййынц 15-16-аздзыд æвзонгтæ. Фылдæр хатт наркотиктæй пайда кæнынц хиирхæфсæн, æндæр æхсæнадон æмæ сусæггонд бынæтты дæр.

Ныййарджытæ, кæд дызæрдыг кæнут, уæ сывæллон наркотиктæй пайда кæны, ууыл, уæд ын зонд ма амонут, стæй йæм æртхъирæн дæр ма кæнут æмæ йæ ма ‘фхæрут. Хуыздæр у йæ фарсмæ æрбалæууын, йæ хъысмæтыл ын ахъуыды кæнын. Цас тагъддæр бацагурат сæрмагонд æххуыс, уыйас уыдзæн хуыздæр.

Зæрдыл дарын хъæуы: наркотиктыл къух сисынæй адæймаг, фыццаджыдæр, бахъахъхъæндзæн йе ‘нæниздзинад, хорз ахастдзинæдтæ йæ хæстæджытимæ æмæ йе ‘мбæлттимæ, йæ сывæллæттæ гуырдзысты æнæнизæй, адæймаг та йæхæдæг алкæддæр уыдзæн сæрибар.

Æнæниз ут æмæ уæ зæрдыл дарут, уе ‘нæниздзинад уæ къухты кæй ис, уый.