15-æм майы Ирыстоны алы къуымты банысан кодтой Ирон æвзаг æмæ литературæйы бон. Ацы бæрæгбоны æмæ ма зынгæ ирон ахуыргонд æмæ æхсæнадон архайæг Хъоцыты Бидзинайыл 140 азы сæххæсты цытæн Хуссар Ирыстоны зонадон-иртасæн институты дæр уагъд æрцыдис зонадон-практикон конференци. Ардæм фæуазæг сты Хицауады Сæрдар Пухаты Эрик, Ахуырад æмæ зонады министрады минæвæрттæ Гасситы Наталийы сæргълæудæй, скъолаты æмæ ХИПУ-йы ахуыргæнджытæ, студенттæ, æмæ зонадон интеллигенцийы минæвæрттæ.
Мадзал йæ раныхасæй байгом кодта ХИЗИИ-йы директор Гаглойты Роберт. Уый цыбыртæй æрдзырдта Хъоцыты Бидзинайы цард æмæ сфæлдыстадыл æмæ банысан кодта, зæгъгæ, ацы мадзал раздæр хъуамæ сарæзтаиккой, уымæн æмæ Бидзина апрелы мæйы гуырд уыдис. Фæлæ йæ рахастой 15 маймæ, уымæн æмæ Хъоцыты Бидзина Ирон æвзаг æмæ литературæйы рæзтмæ стыр хайбавæрд бахаста æмæ дыууæ мадзал баиу кæнын диссаг нæу.
Уый фæстæ Хъоцыты Бидзинайы цард æмæ сфæлдыстадыл бæстонæй æрдзырдта ХИЗИИ-йы хистæр зонадон кусæг Бигъуылаты Иринæ.
Хъоцыты Бидзина райгуырд Хуссар Ирыстоны Дзауы районы Тъонтъобеты хъæуы 1879 азы. Йæ фыд Падо йæ фырты райгуырд нал федта – амард æрыгонæй. 1891 азы бацыд Дзауы хъæууон астæуккаг скъоламæ æмæ йæ иттæг хорз нысæнттыл каст фæцис. Уый фæстæ та бацыд Ӕрыдоны духовон семинаримæ æмæ йæ каст фæцис 1900 азы. 1904 азы та каст фæцис Казаны духовон семинари иттæг хорз нысæнттыл. Æрсидтысты йæм æфсады рæнхъытæм æмæ йæ арвыстой Тифлисмæ. Ам базонгæ ис йе ‘мзæххонтæй бирæтимæ, Ирыстоны фидæныл зæрдæйæ чи рыстис, ахæмтимæ. Се ‘хсæн уыдысты Тыбылты Алыксандр, Джиоты Христофор (Пора) æмæ Никъала, Тедеты Петр æмæ æндæртæ.
Тифлисы ирон интеллигенцийы минæвæрттæ сарæзтой ирон рауагъдадон æхсæнад, кæцымæ егъау хайбавæрд бахаста Бидзина. Йæ хъæппæрисæй ма арæзт æрцыдис ирон драмон кружок дæр, кæцы фæстæдæр бындурæвæрæн фæцис ирон националон театрæн.
Бидзина йæ рухстауæн куыст иу уысм дæр нæ уагъта, – фыста æмдзæвгæтæ, радзырдтæ, очерктæ, пьесæтæ. Стыр куыст ма бакодта ирон æвзаджы фæдыл. 1907 азы рацыд йæ дамгъуат «Ирон ныхас», кæцы стыр ахъаз фæцис скъолатæн.
1908 азы Бидзина ацыд Цæгат Ирыстонмæ æмæ бацыд кусынмæ Ӕрыдоны духовон семинаримæ ахуырады хайады сæргълæууæгæй. Бирæ рахау-бахауаг фæцис йæ царды, нæ йæ уагътой кусын йæ революцион хъуыдыты тыххæй. 1912 азы аздæхт фæстæмæ Гуырдзыстонмæ æмæ йæм 1914 азы æрсидтысты æфсадмæ. Хайад иста фыццаг дунеон хæсты.
1917 азы Октябры революцийы фæстæ æрыздæхт Цхинвалмæ æмæ активонæй тох кæнын райдыдта гуырдзиаг меньшевикты ныхмæ. 1918 азы йæ сæвзæрстой комиссарæй. Уыцы аз Бидзинайы хъæппæрисæй Цхинвалы баконд æрцыдис ирон гимнази, кæцыйы директорæй урæд æрцыд йæхæдæг.
1920 азы йæ гуырдзиаг меньшевиктæ æрцахстой Санахъоты Ванка æмæ Гаглойты Рутенимæ, фæлæ сын бантыст алидзын. Бидзина ацыд Дзæуджыхъæумæ æмæ 1921 азмæ цард уым.
Хуссар Ирыстонмæ куы æрыздæхт, уæд Гуырдзыстоны бирæ уæлдæр ахуыргæнæндæтты куыста ахуыргæнæгæй. Ирон æвзагмæ ратæлмац кодта геометри æмæ ботаникæ, сарæзта кусæгон программæтæ ирон æвзаг æмæ фольклорæн, сарæзтæ бирæ чингуытæ скъолатæн. 1934 азы йын радтой доценты ном.
Бидзина у ирон «сыгъзæрин интеллигенцийы» минæвæрттæй сæ иу, стыр хайбавæрд бахаста ирон æвзагзонынадмæ, литературæмæ, фольклормæ æмæ историмæ. Йæ активон архайды фæрцы ма Цхинвалы конд æрцыдысты педахуыргæнæндон, пединститут æмæ зонадон-иртасæн институт. Бантыстаид ма йын бирæ саразын, фæлæ йæ 1937 азы амардтой æнæаххосæй.
Профессор Битарты Зоя конференцийы раныхас кодта ахæм докладимæ «Ирон лите-ратурон æвзаг: знон, абон, сом». Уый цыбыр-тæй æрдзырдта ирон ныхасы культурæйыл æмæ банысан кодта, зæгъгæ, нæм абоны бон раппæлинагæй ницы ис.
«Абоны бон йæ мадæлон æвзагæй пайда кæнынц æрмæстдæр ирон æвзаг æмæ литературæйы дæснытæ æмæ ахуыргæнджытæ, æмæ ма интеллигенцийы минæвæрттæй иугæйттæ. Иннæтæ иууылдæр хæссынц «полуязычие», ома, къуыхцывзаг адæймæгтæ иттæг парахатæй тауынц къуыхцы культурæ», – банысан кодта Битарты Зоя.
Нæ фыдæлтæ ахуыргонд нæ уыдысты, нæ зыдтой нæдæр фонетикон, нæдæр грамматикон нормæтæ, фæлæ иттæг арæхстджынæй пайда кодтой не ‘взаджы аив æмæ хъæздыгдзинадæй. Раздæр «æхсæны лæгтæ», кæнæ «дзырддзæугæ лæгтæ» кæй хуыдтой, чи уыд уæздан, æгъдаухæссæг, дзырдарæхст, ахæмтæ ныры дуджы стæм сты. Ӕмæ уый мæгуырау хъуыддаг у.
Конференцийы Остъаты Джульеттæ та æрдзырдта мадæлон æвзаджы æндæвдадыл. Банысан кодта, зæгъгæ, стыр нысаниуæг ис, сывæллон мадæлон æвзагыл куы фæцайдагъ уа йæ чысылæй фæстæмæ, уымæн. Стæй ма сабидæтты дыууæ æвзагыл куы ахуыр кæной сывæллæтты, уæд сын пайда у. Бирæ ныййарджытæ фæзæгъынц, зæгъгæ, дыууæ æвзаг ахуыргæнгæйæ, сывæллон фæллайы, фæлæ уый бынтондæр раст хъуыды нæу.
Кæронбæттæны ма доклад бакаст Ахуыргæнджыты квалификаци бæрзондкæныны институты сабидæтты куысты хайады разамонæг Мамиты Лали. Уый æрдзырдта бакæнгæ куысты фæдыл, цавæр æнтыстытæ уыдис фæстаг рæстæджы ацы къабазы æмæ ма дарддæр цахæм куыст хъуамæ бакæной.
Докладтæ бакæсыны фæстæ Пухаты Эрик бузныджы ныхæстæ загъта æрæмбырдуæвджытæн, уæлдайдæр та ахуырадон программæ «Малусæг»-ы коллективæн, кæцы егъау куыст бакодта ирон æвзаджы фæдыл программæтæ саразыны хъуыддаджы. Банысан ма кодта, зæгъгæ, Республикæйы къухдариуæгад кæддæридæр стыр æххуыс кæндзæн, 2 ирон æвзаг æмæ литературæйы размæцыдыл чи архайы, уыдонæн.
Джиоты Александр
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.