Кокойты Тарзан: «Уæрæсейы Федерациимæ сразыдзинæдтæ махæн сты тынг ахсджиаг»

2008 азы августы хæсты фæстæ Хуссар Ирыстон æмæУæрæсейы Федераци сæ къухтæ æрфыстой хæлардзинад æмæ æмгуыстады тыххæй бадзырдыл. Йæ фæлгæтты дыууæ бæстæйы министрадтæ æмæ ведомствотæ та бацæттæ кодтой æмæ къухтæ æрфыстой сразыдзинадыл. Мах бацымыдис кодтам, ацы ахсджиаг документтæ куыд бандæвтой нæ Мидхъуыддæгты министрады архайдыл, уымæ æмæ уый фæдыл фарстатæ радтам РХИ-йы Мидхъуыддæгты министры хæдивæг Кокойты Тарзанмæ.

– Конкретон адæймæгтæн цы ахъаз фесты Уæрæсеимæ цы  бадзырдтæ сарæзтæуыд, уыдон?

– Чизоны бирæтæ сæхиуыл не ‘нкъарынц нырма Уæрæсеимæ иумæ цы сразыдзинæдты фæлгæтты кусæм, уыдон ахадындзинад, уымæн æмæ æмткæй сисгæйæ,  бирæтæн сæ царды бирæ ницы фæхуыздæр. Ис ахæм категорийы æмбæстæгтæ, кæцытæ сты тынг цыбыркъух, гыццыл дæм æфтиæгтæ куы никуыцæй хауа, уæд æй кæцæй банкъардзынæ, фæхуыздæр ис дæ цард, уый. Фæлæ, кæй зæгъын æй хъæуы, тынг фæивта нæ уавæр – æхсты хъæр нал хъуысы, цæгъдгæ нæ нал кæнынц, фæндаг нæм ис, рухс  æмæ æрдзон газæй ифтонг стæм. Æппæт ацы хорз хъуыддæгтæ нæ республикæйы алкæуыл дæр хорзæрдæм бандæвтой. Кæй зæгъын æй хъæуы, нырма бирæ фарстатæ скъуыддзаг не сты, фæлæ цыдæриддæр сразыдзинæдтæ арæзт æрцыд Хуссар Ирыстон æмæ Уæрæсейы Федерацийы ‘хсæн, уыдон иууылдæр хуссарирыстойнаг æмбæстæгтæн сты ахъаззаг пайда.

– Паддзахады разамынадæн иумæйагæй ахъаз сты уыцы бадзырдтæ?

–  Нæ иууыл фыццаг бадзырд «Хæлардзинад, æмгуыстад æмæ кæрæдзийæн æххуыс кæныны тыххæй» у иууыл ахсджиагдæр. Уый фæстæ ма дыууæ паддзахады ‘хсæн къухтæ фыст æрцыдысты цалдæр егъау æмæ ахсджиаг бадзырдыл. 2015 азы «Æмцæдисад æмæ интеграцийы фæдыл» цы бадзырдыл къухтæ фыст æрцыд, уый у, мæнмæ гæсгæ, махмæ сæрмагондæй цыдæриддæр бюджетон фадыджы уагдæттæ ис, уыдонæн егъау æххуыс. Бирæ министрадтæ ныр дæр ацы бадзырды фæлгæтты аразынц æппæт хъæуæг документаци, уымæн æмæ æппæт дæр афтæ аразæм, цæмæй фæстагмæ системæ иугъуызон суа,  куыд Уæрæсейы, афтæ Хуссар Ирыстоны дæр. Кæй зæгъын æй хъæуы, уый æнцон хъуыддаг нæу, æмæ домы дзæвгар рæстæг. «Æмцæдисад æмæ интеграцийы фæдыл» бадзырды хицæн статьяйы бындурыл 2009 азы Хуссар Ирыстоны Мидхъуыддæгты министрад Уæрæсейы Мидхъуыддæгты министрадимæ къухтæ æрфыстой сразыдзинадыл, цæмæй нæ кусджытæн æрбæстон кæной сæ пенситы проблемæ æмæ афойнадыл цæуой пенсийы.   2011 азы ратификаци æрцыдис ацы сразыдзинад æмæ йæ тыхы бацыд. Уæдæй абоны онг мах пенсийы арвыстам фондзсæдæмæ æввахс адæймаджы. Зæгъæн ис, бирæбæрцæй фæахъаз нæ кусджытæн ацы хъуыддаг, уымæн æмæ дæ рæстæг æмæ дæ азтæ куы ‘рхæццæ уой, уæд хъуамæ пенсийы ацæуай. Бамбæхсинаг хъуыддаг нæу бынæттон пенси тынг цъус кæй у, уый хынцгæйæ зæгъæн ис бирæ кусджытæй абоны онг чи ацыд пенсийы, уыдонæн сæ пенситæ сты фылдæр.

– Цы дæтты, афтæ бирæ дзырд кæуыл цæуы, уыцы оптимизаци?

– Уæлдæр цы статьяйы кой кодтон, уый бындурыл ногæй къухтæ æрфыстам сразыдзинадыл материалон æмæ социалон æххуысы фæдыл. Уыцы сразыдзинады цыппæрæм æмæ фæндзæм статьяты дзырдæуы мидхъуыддæгты органты оптимизацийы тыххæй. Бирæтæ оптимизаци æмбарынц æрмæстдæр куыд министрады кусджыты нымæц фæкъаддæр кæнын, фæлæ уый афтæ нæу. Оптимизаци нысан кæны, нæхимæ, ома, министрады цы æфтиæгтæ ис, уыдонæй афтæ спайда кæнын, цæмæй нæ куыст фæахадгæдæр уа, æмæ уымæ гæсгæ оптимизацийы фæстиуæгæн дæр, кæй зæгъын æй хъæуы, чидæртæ куыстæй æрвыст æрцæудзысты.  Цы хуызы? Цы кусæгæн йæ кар схæццæ, зæгъæм, фæндзай азмæ уыдон дæлбулкъоны онг хъуамæ ацæуой пенсийы, иу дзырдæй, мах не структурæ афтæ сарæзтам. Пенсийы кары чи уыд кусджытæй,  уыдон æрвыст æрцыдысты пенсийы æмæ уымæ гæсгæ цыппарсæдæ фæндзай адæймаджы куыстмызд дихгонд æрцыд, куысты чи баззад уыдоныл, кæйдæрты та куысты бынæттæй сифтонг кодтам. Афтæ, мах уыдыстæм иу мин авдсæдæ адæймаджы, абон та стæм иу мин дыууæ сæдæ фæндзай. Цыппарсæдæ фæндзай куысты бынат сæхгæдтам æмæ уый фæрцы нæ кусджыты куыстмызд фæфылдæр фондз минæй дæс мины онг. Кæй зæгъын æй хъæуы, уæд кусæгæн æнцондæр у, мах та дзы нæхи ‘рдыгæй хуыздæр куыст домæм.  Фæлæ нырма оптимизацийы фарст кæронмæ скъуыддзаг нæу æмæ йыл кусæм дарддæр дæр. Фидæнмæ хъуамæ нæ кусджыты нымæц æркæнæм иу мин сæдæ фæндзайы онг, ома, сразыдзинадмæ гæсгæ нæ кусджыты нымæц хъуамæ фæкъаддæр кæнæм сæдæйы бæрц. Афтæмæй 2020  азмæ нæ кусджыты куыстмызд хъуамæ схæццæ уа Цæгат Кавказы кусджыты куыстмызды æмвæзадмæ, уый у нæ сæйраг хæс махæн.

– Цахæм куыст цæуы Уæрæсейы æмæ Хуссар Ирыстоны мидхъуыддæгты министрадты иумиаг информацион Координацион центр саразыныл?

-Уæрæсейы Федераци æмæ Хуссар Ирыстоны Мидхъуыддæгты министрадты иумæйаг информацион Координацион центр дæр арæзт цæуы  сразыдзинады фæлгæтты. Уыцы центры дæр уыдзæн фæндзай кусæн бынат, уыдонæй фондз æмæ ссæдз кусæджы хъуамæ уой хуссарирыстойнаг мидхъуыддæгты органтæй æмæ фондз æмæ ссæдз та – Уæрæсейы Мидхъуыддæгты министрадæй. Ацы центр арæзт цæуы Уæрæсейы хардзæй,  нæ Хицауад та нын Координацион центры бæстыхай аразыны тыххæй рахицæн кодта зæххы фадыг æмæ ныртæккæ уыцы ран цæуынц арæзтадон куыстытæ. Ацы центры бæстыхайы фæдыл цы арæзтадон куыстытæ цæуынц, уыдон хъуамæ фæуой иу азы æмгъуыдмæ, уый фæстæ ифтонг æрцæудзæн, нырыккон домæнтæн дзуапп чи дæтты, ахæм  хъæуæг техникæйæ. Ацы Координацион центр абарстæуыд Мæскуыйы централон аппараты хайадтимæ æмæ уымæ гæсгæ йæ кусджыты куыстмызд уыдзæн иннæтимæ абаргæйæ, фылдæр.

– Зæгъ-ма нын, Уæрæсеимæ нæ къухы цы сразыдзинæдтæ бафтыд саразын, уыдон тыххæй дæ хъуыдытæ?

-Банысан кæнын мæ фæнды уый, æмæ 2008 азы фæстæ суанг ацы бонмæ цыдæриддæр Уæрæсеимæ сразыдзинæдтæ арæзт æрцыд, уыдон иууылдæр хорзæрдæм бандæвтой нæ кусджыты цардыл, уыимæ иумæ иннæ паддзахадон органты куыстыл дæр. Зæгъæм дыууæ министрады æхсæн Сразыдзинады мах ведомствойы фæдыл ис ахæм пункт, цыран æрмæст куыстмызд нæ фылдæр кæны, фæлæ ма фæхуыздæр уыдзæн нæ материалон-техникон базæ. Сразыдзинад ма махæн фадат радта, цæмæй финансон æххуыс бакæнæм, мидхъуыддæгты органты кусджытæй хæсты рæстæджы чи фæмард, уыдон бинонтæн. Цалынмæ ацы сразыдзинадыл къухтæ не ‘рфыстæуыд, уæдмæ махæн фадат нæ уыд, нæ кусджыты ‘хсæнæй цы æмгæрттæ фæхъуыд, уыдоны бинонтæн финансон æххуыс бакæнын,  фæлæ уæлдæр куыд загътон, афтæмæй ацы сразыдзинады фæрцы уыцы фарст дæр скъуыдзаг æрцыд.  2009 азæй фæстæмæ мидхъуыддæгты министрад ацы категорийы кусджыты сывæллæттæн æххуыс кæны Уæрæсейы уæлдæр ахуыргæнæндæттæм бацæуыны хъуыддаджы. Уымæй дарддæр ма ахуыр кæнынмæ арвитæм, нæ министрады æвзонг кусджытæй Уæрæсейы ахуыргæнæндæттæм кæй бафæнды ацæуын, уыдоны. Уыдон сæ ахуыр куы фæвæййынц, уæд ам бынаты ифтонг æрцæуынц куысты бынæттæй. Уый фæдыл мæ ноджыдæр фæнды зæгъын: цыдæриддæр бадзырдтæ, сразыдзинæдтыл къухтæ фыст æрцыдис Уæрæсейы Федерациимæ, уыдон иууылдæр сты ахсджиаг æмæ мах пайдайæн.

ТАНДЕЛАТЫ Виленæ