Ирыстоны кæцыфæнды къуымы ма балæуу, кæцыфæнды бæрзæндæй ма ракæс, уайтагъд дын дæ цæстæнгас йæхимæ аздахдзæн йæ алæмæттаджы æрдз, æхцондзинад дын хæсдзæн йæ сатæг уæлдæф, æвдадзы хосау чи сты, йæ уыцы суадæттæ æмæ хосгæнæн суæрттæ. Æрдзы хъæбысы уæвгæйæ, адæймаг йæхи фæхаты уæнгрогдæр, æнæниздæр. Уый афтæ у, фæлæ ма уыцы алæмæттаг æрдзы бирæ ис æнæнизгæнæн дæттæ дæр æмæ сæм адæм цæуынц се ‘нæниздзинад сфидар кæныны тыххæй дæр. Ахæм хосгæнæндæттæ советон дуджы Хуссар Ирыстоны уыдысты æндæр æмæ æндæр рæтты. Ныртæккæ ма нæм архайы æрмæстдæр иу – Нагутнийы хосгæнæндон «Ныфс».
Нæ республикæйы цæрджытæн, зын, уæззау уавæртæм нæ кæсгæйæ, бирæ азты æнувыдæй лæггад кæны ацы хосгæнæндон. Йæ номæй дæр куыд бæрæг у, афтæмæй уый, æцæгæйдæр нæ республикæйы цæрджытæй йе ‘нæниздзинад кæмæн фæцуды, уыдонæн ссис сæ ныфс. Æмæ йæм канд нæ республикæйы цæрджытæ нæ цæуынц, фæлæ Цæгат Ирыстонæй дæр æмæ аздæхынц райгондæй. Уыдонæй бирæтæ фергом кодтой сæ хъуыды хосгæнæндоны тыххæй.
Гæбæраты Зæлинæ:«Æз рагæй цæрын Æрыдоны районы Мичурины хъæуы. Рагæй хъуыстон ацы хосгæнæндоны тыххæй æмæ сфæнд кодтон мæхиуыл æй бафæлварын. Æмæ, æцæгæйдæр, баззадтæн тынг райгондæй. Канд йæ доны хосгæнæн миниуджытæ йын нæ рахатыдтæн, фæлæ диссаг у йæ уæлдæф дæр. Адæймагыл цыма базыртæ басадзы, уыйау дзы дæхи хатыс рог. Стыр нысаниуæг ис уымæн дæр, æмæ кусджытæ зæрдæбынæй кæй архайынц улæфджытæн балæггад кæныныл. Сæ размæ сын кæддæриддæр æрхæссынц хæрзад хæринæгтæ. Бирæ рæтты вæййын нæхимæ, Цæгат Ирыстоны дæр. Зæгъæм, æз улæфыд-тæн «Урсдоны», «Сосновая роща», «Осетия»-йы, фæлæ, раст зæгъгæйæ, ам йæ уæлдæф диссаг у, стæй рахатыдтæн, йæ дон дæр мын кæй баххуыс кодта, мæ къæхты рыст бирæ кæй фæрогддæр ис, уый,» – загъта Зæлинæ.
«Æз ныр æртыккаг хатт æрцыдтæн ардæм улæфынмæ Цæгат Ирыстонæй, Ногиры хъæуæй. Мæ зæрдæмæ дзы тынг цæуы. Хосгæнæндонæн канд йæ доны пайдайаг хиæдтæ нæ рахатыдтæн, фæлæ ма йæ уæлдæф дæр æххуыс кæны уæнгты рогдæр кæнынæн. Йæ дон ын куы нуазай, уæд та рахатдзынæ, дæ ахсæн æмæ игæр куы риссой, уæд дын сæ рыстдзинад кæй фæрогдæр уыдзæнис, уый. Иудзырдæй, нæй дзы рахъастгæнæн, æрмæст ын йæ уавæртæ фæхуыздæр хъæуы. Зын у æнæ рухсæй, æнæ телефонæй. Кæмфæнды куы улæфай, уæддæр дын хъуамæ фадат уа дæ бинонтæм адзурынæн. Æз ма улæфыдтæн æмæ ваннæтæ райстон Тæмискъы, Урсдоны дæр, фæлæ куыд рахатыдтæн, афтæмæй мын амы хосгæнæн дон бирæ фæахъаздæр», – банысан кодта Хъæцмæзты Иринæ.
Тъотъоты Ленæ: «Ныр æвдæм хатт æрбацыдтæн ардæм, уымæн æмæ æз райгуырдтæн мæхæдæг Дзагъинайы хъæуы æмæ йын чысылæй фæстæмæ хъуыстон йæ хосгæнæн миниуджыты тыххæй. Къаннæг уыдтæн, фæлæ мæ зæрдыл бадардтон, нæ хъæуы ацæргæ сылгоймæгтæ-иу куыд сцæттæ кодтой хæринæгтæ, кæрдзынтæ, акодтой-иу кусарт дæр, афтæмæй-иу куыд сбадтысты уæрдæттыл æмæ-иу сæ сæ нæлгоймæгтæ æрбакодтой, æрбæстон-иу сæ кодтой æмæ-иу раздæхтысты. Сылгоймæгтæ-иу дзы баззадысты цалдæргай бонты, сæхæдæг-иу схъарм кодтой дон боцкъаты, афтæмæй дзы истой ваннæтæ. Мæ мад дæр-иу уыд семæ æмæ-иу æрцыд тынг райгондæй. Мæнæн дæр æххуыс кæны æмæ йæм уымæн æрцæуын æрвылаз дæр
Санахъоты Алан, Дзауы астæуккаг скъолайы директор. «Тынг райгондæй здæхын æз дæр, рыстысты ме ‘уæхсчытæ æмæ мæ къах. Фыццаг æртæ боны мæ рыстытæ фæтыхджындæр сты æмæ мæ зæрдæмæ ныхъхъуыстон, фæлæ мын санаторийы дохтыр Захарова Риммæ бамбарын кодта, афтæ кæй вæййы, уый. Æмæ, æцæгæйдæр, æртæ боны фæстæ мæ рыстытæн сæ кой дæр нал уыдис. Хорз уаид, Дзауы районы хосгæнæндæтты дæр куы скусын кæниккой, уæд та нæм цæуиккой хоскæнынмæ канд Цæгатæй нæ, фæлæ Уæрæсейы æндæр æмæ æндæр рæттæй дæр. Уыдоны дисы ныппары нæ æрдзы рæсугъддзинад дæр æмæ нæм иу хатт уазæгуаты чи æрцæуы, уый æнæмæнг бафæнды ноджы æмæ ноджыдæр æрцæуын», – загъта уый.
Нагутнийы доны хосгæнæн миниуджытæ йæхиуыл куы банкъардта, уæд сфæнд кодта Чилæхсаты Валодя йæ саразын. Хъуыддаг та æцæгæй уыд афтæ: 90-æм азты райдианы уый дæр æндæр лæппутимæ лæууыд постыты, хъахъхъæдтой сæ райгуырæн уæзгуытæ знагæй. Уазæлттæ дзы бацыдис æмæ тыхстис. Йæ зæрдыл æрлæууыд, цæрджытæ сæхицæн кæй хос кодтой ам. Уый арæзт æрцыд Стыр Фыдыбæстæйон хæсты азты фæстæ. Хоскæнынмæ йæм цыдысты Гуырдзыстон æмæ Уæрæсейæ дæр. Æмæ адæм уыдысты райгонд. Фæлæ иугæр бæстæ куы сызмæст, нæ сыхаг гуырдзиæгтæ немæ хæст куы самадтой, уæд ма кæй æндæвта æмæ ныппырх, æдзæллаг уавæрмæ æрцыд. Фæлæ йæм Валодя цалдæр лæппуимæ куы бацыд æмæ сын æвдадзы хос куы разынд, сæ къæхты рыст куы æрлæууыд, уæд фидарæй аскъуыддзаг кодта, ам иу чысыл уæддæр кæй сараздзæнис уавæртæ, цæмæй фадат уа, се ‘нæниздзинад нывыл кæмæн нæу, уыдонæн схос кæнынæн.
Æвæццæгæн, ардæм хос кæнынмæ чи æрбацæуы, уыдонæй ахæм нæ разыны, Валодяйæн чи нæ фæарфæтæ кæны. Уæлдай зæрдиагдæр арфæтæ та райста ацы бонты йæ райгуырдыл 65 азы сæххæсты цытæн. Улæфджыты фæндонмæ гæсгæ йæ юбилей уый банысан кодта уыдонимæ æмæ сын уымæй æрхаста ноджы стырдæр æхцондзинад.
Ам традицион ссис сæ улæфтбонты кæрон хъæлдзæгæй банысан кæнын. Ныр дæр та уыд афтæ æмæ улæфджытæн ноджыдæр фадат уыд сæ рæстæг хъæлдзæгæй арвитынæн. Дзаджджын фынджы фæстæ уыдон сарæзтой хъазт. Се ‘хсæн уыд Валодя йæхæдæг дæр. Æцæг лæг уый у, искæмæн хорздзинад ракæнгæйæ, йæхи амондджын чи хоны. Йæ райгуырæн зæххыл йæ уарзон адæмы ‘хсæн йæ фæллойæ, йæ рæсугъд æмæ фæлмæн удыхъæдæй хорз фæд чи уадзы. Ахæм адæймаг у Валодя дæр: парахат зæрдæйы хицау, рухс бонау – райдзаст, сабиау – сыгъдæг æмæ фæлмæнзæрдæ, йæ уд, йæ дзæцц у искæмæн балæггад кæнын. Ахæмæй йæ базонынц улæфджытæ.
Чилæхсаты Валодя зоны адæмимæ цæрын, æмбары сæ иу сныхасæй дæр, уымæн æмæ æдзух ис сæ фарсмæ. Ацы хатт дæр та бирæ рæсугъд ирд тæлмæнтæ ныууагъта, ардæм хоскæнынмæ чи æрцыд, уыдоны зæрдæтыл. Æмæ йын уыдон йæ райгуырдыл 65 азы сæххæсты цытæн цы рæсугъд арфæтæ ракодтой, уыдон ыл иууылдæр æрцæуæт.
Адæмы хорзæхæй стырдæр хорзæх нæй а-зæххыл æмæ уымæй та Валодя хайджын у. Уый се стыр ныфс ссис хосгæнæндон «Ныфс» саразыны фæстæ. Афтæ у хъæппæрисджын адæймаг, йæ хъуыддæгтæй февдисы йæхи.
Зæгъын хъæуы уый, æмæ хосгæнæндоны цы 10 кусæджы ис, уыдоныл дæр зæрдæ кæй нæ худы. Аудынц æмæ лæггад кæнынц рынчынтæн. Се ‘нæниздзинадмæ сын сæ хъус дарынц, цы дыууæ дохтыры дзы ис, уыдон.
Валодяйы бакæнгæ хъуыддæгтыл цæст ахæсгæйæ, алчи дæр ахъуыды кæндзæн: уд æмæ зæрдæйæ баст у адæмимæ, архайы се ‘нæниздзинад сын фæхуыздæр кæныныл. Уый хорз æмбары, алы бæстæйы размæдзыд дæр баст кæй у йæ адæмы æнæниздзинадимæ. Ацы хъуыды æнцойад нæ лæвæрдта Валодяйæн æмæ бацархайдта, цæмæй хосгæнæндон скуыстаид. Цы цухдзинæдтæ ма дзы ис, уыдон аиуварс кæныны тыххæй та хъæуы йе ‘нцой балæууын. Йæ бæллиц та систы хосгæнæндомæ рухс, телефонон бастдзинад æмæ фæндаг æмбæлон уагмæ æркæнын.
Уадз æмæ йын Хуыцау йæхицæн дæр радтæд æнæниздзинад, цæмæй йын фылдæр саразын бантыса йæ адæмы хæрзиуæгæн.
БЕСТАУТЫ Валя
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.