Иумиаг рыст алкæуыл дæр бандавдзæнис

Зынгæ уырыссаг фыссæг Михаил Булгаковы радзырд «Собачье сердце»-йы сæйраг хъайтар профессор Преображенский афтæ дзырдта дохтыр Борменталæн: «Цæмæй дын дæ хæрд хорз батайа, уый тыххæй райсомæй сихорафоны онг советон газеттæ ма фæрс». Ацы амынд ноджы актуалондæр у ныры дуджы, уымæн æмæ абоны бон адæм информаци исынц æрмæст газеттæй нæ, фæлæ ма телеуынынад, радио, телефон æмæ интернеты руаджы. Дзыллон информацийы фæрæзтæ цыдæриддæр хабæрттæ дæттынц, уыдонæн сæ фылдæр хай вæййынц негативон æмæ уæззау, æмæ тынг æндавынц адæймаджы хиæнкъарынадыл.

Ныридæгæн агъуыд куыдзау цы коронавирус ныппарахат дунейыл, уый фæдыл дæр уыйбæрц алыгъуызон информаци ис æппæт дзыллон информацийы фæрæзты, æмæ адæймагæн æрмæст йæ аппетит нæ фесæфдзæнис æмæ йæ хуыссæг нæ фæлидздзæнис, фæлæ ма йæ сæры зонд дæр схæццæ уыдзæн. Ӕмæ ахæм хабарæн æрæджы æвдисæн дæр уыдыстæм, – магазинты адæм удаистæй, кæрæдзийы сæрты хаугæйæ куы æлхæдтой алыгъуызон хæлцадон продукттæ æмæ æндæр товартæ дæр, зæгъгæ, вирусы фæстиуæгæн бахæринаг æмæ балхæнинаг ницыуал уыдзæнис. Цыбыр рæстæгмæ раафтид сты æппæт дуканитæ æмæ уыцы дефицит адæмы уæнгты ноджы тас бауагъта. Психологтæ ацы уагахасты æууæл хонынц «психологон индукци», ома, иу адæймаг куы фæтæрсы, уæд йæ фæдисы æнкъарæнттæ адæтты иннæтæм æмæ афтæмæй сырæзы паникæ.

Коронавирусы пандеми тынг кӕй бандӕвта ӕрмӕст Уӕрӕсейы Федерацийы адӕмты цар-дыл нӕ, фӕлӕ ӕнӕхъӕн дунейыл дæр, уый дызӕрдыггаг нӕу. Вирус скуынӕг кӕнынмӕ ӕппӕт тыхтӕ радтой дунейы бӕстӕты къухдариуӕггӕнджытӕ. Уӕрӕсейы дӕр адӕмы низӕй бахъахъхъӕныны тыххӕй бакодтой хиизоляцийы режим, ома, цӕрджытӕн рекомендацитӕ дӕттынц, цӕмӕй хӕдзӕрттӕй ӕддӕмӕ ма хизой ӕмӕ ӕххӕст кӕной дохтырты домӕнтӕ. Фӕлӕ уыцы «домӕнты» ис тынг бирӕ ӕнахуыр мадзӕлттӕ, кӕцыты хуымӕтӕг адӕм не ‘мбарынц ӕмӕ, кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, не сты разы сӕ саразджытимӕ. Зӕ-гъӕм, дохтыртӕ куыд ӕмбарын кӕнынц, афтӕмӕй уынджы тезгъо кӕнгӕйӕ, вирус бынтондӕр ницы тӕссагдзинад хӕссы, фӕлӕ уӕддӕр адӕмы уынгтӕм нӕ уадзынц. Ӕмӕ афтӕмӕй та телевизоры фенӕн ис, Мӕскуыйы метромӕ ныххизӕнты кӕй ныттымбыл вӕййы сӕдӕгай адӕймӕгтӕ. Стӕй ма сӕхгӕдтой ӕппӕт базарадон ӕмӕ ӕндӕр бирӕ объекттӕ дӕр, ома, низ ма апарахат уа. Ныууагътой ма гомӕй аптекӕтӕ, хӕлцадон ӕмӕ ӕнӕмӕнгхъӕуӕг товарты магазинтӕ. Фӕлӕ уый дӕр дызӕрдыггаг къахдзӕф у, уымӕн ӕмӕ ныридӕгӕн дӕр арӕх фенӕн ис хӕлцадон продуктты магазинты адӕмы къордтӕ, кӕцытӕ къаддӕр тӕссагдзинад нӕ хӕссынц. Уымӕй уӕлдай ма адӕм аззадысты ӕнӕкуыстӕй ӕмӕ бирӕтӕн фӕрӕзтӕ нал ис элементарон уавӕрты цӕрынӕн. Кӕд ӕмӕ Уӕрӕсейы къухдариуӕгад адӕмӕн сӕ къух фӕрӕуӕг кӕныны тыххӕй рахицӕн кодта ӕхцайы фӕрӕзтӕ, уӕддӕр дзы нырма регионтӕм ницы фӕхӕццӕ ис. Уымӕ гӕсгӕ адӕм се ‘’нӕразыдзинад ӕвдисын райдыдтой сæвзӕргӕ уавӕртӕм.

20 апрелы, хъыгагӕн, фыццаг ӕнӕсанкцион митинг уагъд ӕрцыдис Дзӕуджыхъӕуы. Ам, Хицауады хӕдзары размӕ ӕрӕмбырд дзæвгар адæм ӕмӕ ӕрдомдтой республикӕйы къухдариуӕгадӕй, цӕмӕй сисой хиизоляцийы режим ӕмӕ бакӕной республикӕйы куыстуӕттӕ. Фӕстӕдӕр се ‘хсӕн фӕзындис провокатортӕ, кӕ-цытӕ сразӕнгард кодтой ӕрӕм-бырдуӕвджыты ӕмӕ райдыдтой домын, цӕмӕй Цӕгат Ирыстон-Аланийы сӕргълӕууӕг Битарты Вячеслав ацӕуа отставкӕйы. Кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, ацы домӕн уыд кӕйдӕр пайдайӕн ӕмӕ уавӕрӕй спайда кӕнгӕйӕ сӕхи интерестӕ раразмӕ кодтой тыхст адӕмы фӕрцы.

Ӕхсӕнадон фӕтк бахъахъхъӕныны фӕдыл ист ӕрцыдысты ӕмбӕлон мадзӕлттӕ ӕмӕ цы-быр рӕстӕгмӕ апырх кодтой митингмæ æрцæуæг адӕмы. Ӕрӕмбырдуӕвджыты ‘хсӕн провокатортӕ чи уыдысты, уыдонӕй 60 адӕймагӕй фылдӕр та ахст ӕрцыдысты. Уымӕй уӕлдай ма барадхъахъхъӕнӕг органтӕ видеоæрмæджыты фӕрцы бӕрндзинадмӕ ӕркӕндзысты ноджы ӕндӕр фӕткхалджыты дӕр.

Ацы ӕнӕсанкцион митинг аразджытӕй иу у Челдыты Вадим, кӕцы интернеты тыгъдады сидт адӕммӕ, цӕмӕй 20-ӕм апрелы рацӕуой афтӕ схонгӕ «адӕмон ӕмбырдмӕ». 17-ӕм апрелы Вадимы ӕрцахстой барадхъахъхъӕнӕг органты кусджытӕ ӕмӕ ныридӕгӕн бады ахӕстоны. Дзӕуджыхъӕуы тӕрхондон уал ӕй фӕивар кодта 75 мин сомы, фӕлӕ дарддӕр слестгӕнӕн мадзӕлттӕ цӕудзысты ӕмӕ ма, ӕвӕццӕгӕн, ноджы ӕфхӕрд баййафдзӕнис.

Челдыты Вадимы сидт кӕй бандӕвта адӕмыл, уый бӕрӕг у, фӕлӕ бынтон йӕ ныхасӕй нӕ ра-хызтысты адӕм митингмӕ. Ацы цауӕн ис бирӕ аххосӕгтӕ. Цӕгат Кавказы федералон округы республикӕтӕй Цӕгат Ирыстон-Алани хауы иууыл мӕгуырдӕр республикӕты номхыгъдмӕ. Ӕввахс нымадмӕ гӕсгӕ цӕрджыты 45 проценты бӕрц сты цыбыркъух. Стӕй ма дзы ис тынг бирӕ ӕгуыст адӕм, уӕлдайдӕр та – фӕсивӕды хсӕн. Стыр фабрикӕтӕ кӕнӕ заводтӕ республикӕйы нӕй. Цы къаннӕг куыстуӕттӕ дзы ис, уыдон дӕр афтӕ бирӕ не сты. Уымӕ гӕсгӕ цӕрджыты дзӕвгар хай ӕдзухдӕр сты куыстагур ӕмӕ сӕ бинонты дарынц «рӕстӕгмӕ истытӕ акусынтӕй». Ӕмӕ ныр коронавирусы эпедимийы фӕстиуӕгӕн ноджы сӕ уавӕр февзӕрдæр. Бирӕтӕн фидинаг ис алыгъуызон фиддонтӕ, кредиттӕ, ӕмӕ ма дӕ хӕринаг ӕлхӕнын дӕр уӕддӕр хъӕуы. Ӕнӕбакусгӕйӕ та кӕй ницы ис, уый алчи дӕр зоны.

Ӕмбӕлон службӕтӕ фаг ӕмӕ рӕстмӕ информаци кӕй нӕ дӕттынц эпидемийы ӕмӕ райсгӕ ма-дзӕлтты фӕдыл, уый тыххӕй адӕмы иу хайы уырнгӕ дӕр нал кӕны коронавирус. Ӕмӕ кӕй уырны, уыдон та дзурынц, зӕгъгӕ, цы уӕлдай у – коронавирусӕй амӕлон ӕви ӕххормагӕй. Ӕмӕ уый та мӕгуырау хъуыддаг у, уымӕн ӕмӕ вирус уӕвынад кӕны ӕмӕ дзы ис рынчынтӕ дӕр. Ахӕм уавæрты  адӕмы тыхстдзинадӕй спайда кӕнынц ӕхсӕнадӕн зианхӕссӕг элементтӕ, кӕцытӕ сӕхирдыгонау ӕрзилынц цӕрджыты домӕнтӕ ӕмӕ сӕ фӕрӕдийын кӕнынц. Цӕгат Ирыстон-Аланийы криминагенон уавӕр дӕр бынтон хорз кӕй нӕу, уый фӕстиуӕгӕн митингмӕ чи ӕрбацыд, уыдон ӕх-сӕн уыдис хулигантӕ, нозтджын-тӕ ӕмӕ, наркотикон буарадтӕй ӕнӕзакъонӕй чи пайда кӕны, ахӕмтӕ дӕр.

Дзӕуджыхъӕуы ӕрцӕугӕ цауты фӕдыл раныхас кодта Уӕрӕсейы Федерацийы президенты пресс-секретарь Дмитрий Песков дӕр ӕмӕ банысан кодта, зӕгъгӕ, митинг уыд ӕнӕзакъонон.

«Ахӕм акци кӕй ауагъдӕуыд хиизоляцийы рӕстӕджы, уымӕн хорз фӕстиуджытӕ нӕ уыдзӕ-нис. Куыдфӕндыйӕ дӕр бандавдзӕнис эпидемиологон уавæрыл. Нӕ паддзахад стыр зындзинӕдтӕ æвзары коронавирусы эпидемийы фӕстиуӕгӕн, тынг зын у ӕппӕт регионты цӕрджытӕн, уӕлдайдӕр та хиизоляцийы цӕргӕйӕ. Фӕлӕ уӕддӕр кӕд адӕм рахызтысты сӕ домӕнтимӕ, уӕд сӕм байхъусын хъӕуы ӕмӕ сын баххуыс кӕнын хъӕуы», – банысан кодта Дмитрий Песков.

Интернеты тыгъдады дӕр цӕр-джытӕ иу хъуыдыйыл хæст не сты, – чи дзы республикӕйы къухдариуӕгады сӕрыл хӕцы, чи йӕ ныхмӕ цӕуы, чи та ӕнгомдзинадмӕ сиды. Мах куыд наци, афтӕ нымӕцӕй хӕрзцъус стӕм ӕмӕ ма ноджы куы ныддихтӕ уӕм, уӕд нын рухс фидӕн никуы уыдзӕнис. Стӕй ма нӕ адӕммӕ иу ӕвзӕр миниуӕг ис – нӕ кӕрӕдзийыл нӕ ауӕрдӕм ӕмӕ нӕ хӕрзгӕнджыты дӕр ӕмӕ нӕ аккаг гоймӕгты дӕр бынтон ӕнӕхъуаджы зӕххы ӕмвӕз скӕнӕм. Ферох кӕ-нӕм раздӕры хорз хъуыддӕгтӕ, кӕцытӕ арӕзт ӕрцыдысты мах тыххӕй, ӕмӕ ма не ‘взаджы цъуппыл ӕрмӕстдӕр вӕййы алыгъуызон ӕфхӕрӕн ныхӕстӕ. Уый та бынтондӕр раст нӕу. Ӕвзӕрдзинад куы уынай, уӕд рӕстагон къахдзӕфтӕ, ӕн-тыстытӕ дӕр хъуамӕ уынай. Ахӕм протестон акцитӕ та хорзмӕ никуы ӕркӕндзысты адӕмы. Разындис не ‘хсӕн ахӕмтӕ, кӕцытӕ ноджы разӕнгард кӕнынц адæмы, цъыф калынц ӕмӕ сидынц ногӕй хицауады ныхмӕ акцитӕм. Уыдон афтӕ хъуыды кӕнынц, ӕмӕ сӕхӕдӕг ӕвыдӕй баззайдзысты. Рӕдийынц… Ӕмбисонд афтӕ у, – «куырис сыгъдис ӕмӕ йыл бӕттӕн худтис».

Митингы фӕстиуӕгӕн Цӕгат Ирыстоны цӕрджытӕм ӕрсидтысты республикӕйы уӕгъдибар хъӕбысхӕсты сӕйраг тренер Гуызымты Хетӕг, Цӕгат Ирыстон-Аланийы спорт ӕмӕ культурӕйы министр Хуыгаты Алан æмæ æндæртæ.

«Нӕ республикӕйӕн Битараты Вячеслав кӕй къухдариуӕг кӕны, уымӕй ӕз стыр райгонд дӕн. Ноджы ма сӕрыстыр дӕн, мӕхӕдӕг дӕр йӕ командӕйы кӕй дӕн ӕмӕ мӕхи цӕстӕй кӕй уынын республикӕйы размӕцыд. Арӕзт цӕуынц бирӕ спортивон объекттӕ, скъолатӕ, сывӕллӕтты рӕвдауӕндӕттӕ, фӕндӕгтӕ, заводтӕ, улæфæндæттӕ. Ӕппӕт ацы хъуыддӕгтӕ Битарты Вячеславы размӕ нӕ цыдысты арӕзт, фӕлӕ йӕ профессионалон архайды фӕрцы размӕ цӕуӕм. Кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, ис нырма бирӕ скъуыддзаггӕнинаг проблемӕтӕ ӕмӕ сыл ныридӕгӕн дӕр куыст цӕуы. Нӕй гӕнӕн ӕмӕ ӕппӕт проблемон фарстатӕ цыбыр рӕстӕгмӕ иуварс ӕрцӕуой. Абоны бон нӕхи цӕстытӕй цы уынӕм, уымӕй хъуамӕ аразӕм хатдзӕгтӕ ӕмӕ ӕнгом ӕрбалӕууӕм нӕ сӕргълӕууӕджы фарсмӕ, цӕмӕй нын но-джы фылдӕр бантыса», – банысан кодта Хуыгаты Алан.

ДЖИОТЫ Александр