25 апрелы 45 азы æххæст кæны, атомон ихсæттæг нау «Арктика» эксплуатацимæ лæвæрд куы æрцыд, уыцы боныл. 1977 азы уый  ссис дунейы фыццаг нау, кæцы басаста Цæгат полюс. 10520 проекты серийы сæйраг науæн бындур æвæрд æрцыд 1971 азы 3-æм июлы Ленинграды  Балтийы заводы.

Ихсæттæг нау арæзт æрцыд 400 йæ фылдæр баиугæнды æмæ куыстуæтты, зонад-иртасæн институты æмæ проектон-конструкторон организаци, уыцы нымæцы кондадон баиугæнд «Маяк», централон конструкторон бюро «Айсберг», Курчатовы номыл зонадон-иртасæн институтты коллективты иумиаг тыхтæй. Балц организаци æрцыд Стыр Октябры 60 азы цытæн. Ихсæттæгæн йæ дæргъ уыд 148 метры, йæ уæрх та – 30 метры, борты бæрзæнд та уыд 17 метры бæрц.

«Арктика»-йы фыццаг капитанæй нысан æрцыд фæлтæрд капитан, ихсæттæг нау «Ленин»-ы капитан Кучиты Юри. 1974-1977 азты ихсæттæг сæххæст кодта къорд рейсы Цæгат денджызон фæндаджы маршрутыл æмæ цæттæ уыд вазыгджын балцмæ. Полюсмæ балцы тыххæй уынаффæ ист æрцыд 1977 азы 13-æм июлы. Уæд Советон Цæдисы денджызон флоты министр Т. Гуженко йæ къух æрфыста рейсмæ бацæттæ кæныны фæдыл организацион-техникон мадзæлтты планыл. Гуженко ссис рейсы къухдариуæггæнæг. Ихсæттæджы капитан Кучиты Юрийы хъуыдымæ гæсгæ ахæм ихты ленк кæнын уыд тынг тæссаг мадзал. Экспедицийы тыххæй науы экипаж баххæст æрцыд зонадон æмæ техникон специалисттæй. Ацы рейсы науы бортыл уыд 207 адæймаджы. Балц сифтонг кæныны тыххæй донбылгæрон арæзт æрцыдысты дыууæ специалон дæлхайы, кæцытæн фадат уыд балцы тыххæй алыгъуызон информаци исынæн. Хæслæвæрд æгæр вазыгджын кæй уыд, уымæ гæсгæ экспедицийы организатортæ райстой æдасдзинады къорд мадзалы. Науы бортмæ ист æрцыд аст мæйæн хæлцадон продуктты аварион фæсауæрц. Ихсæттæг комплектгонд æрцыд ихын аэродром саразыны тыххæй æрмæджытæй. Балцы рæстæджы ихсæттæг нау ацыд 3852 милы, уыцы нымæцы 1200 милы бирæазон ихтыл.

1977 азы 9-æм августы министр æрбацыд науы бортмæ æмæ «Арктика» рацыд Мурманскы портæй. Нау цыд Карскы денджызыл Лапевты денджызмæ, Вилькицкы донкъубалыл рацæугæйæ. 130 меридианы къухты бафтгæйæ, экспедици разылд цæгатмæ æмæ ацы здæхты цыд, цалынмæ Цæгат полюсмæ нæ бахæццæ, уæдмæ. 14-æм августæй ихсæттæг нау бацыд бирæазон ихтæм æмæ райдыдта ихын æмбæрзтыл хизын. Капитан Кучиты Юри рейсы ацы хайы æппынæдзух пайда кодта ихын развæдсгæрсты бæрæггæнæнтæй æмæ гæнæн уæвгæйæ хызт уæлдай тыхджындæр ихын ныхдурты сæрты. Уымæ нæкæсгæйæ, ихсæттæг æвзæрста бирæнымæц зындзинæдтæ. Рейсы къухдариуæггæнæг Тимофей Гуженко фæстæдæр балцы ацы хайы схуыдта «камнедробилка», уымæн æмæ ацы ихты «Арктика» цыд размæ-фæстæмæ. Цыдæр рæстæджы-иу егъау атомон ихсæттæг æвиппайды йæ цыд æрныллæг кодта æмæ-иу йæ бортыл сырæзт æмæ алы секунды  дæргъмæ æмæ уæрхмæ стырдæр кодта митын «зачъе», кæцы-иу фæстæмæ ивæзта науы. «Арктика» саста ихтæ, арæзта диссæгтæ, лæгæрста размæ. Операцийы хайадисджыты ныхæстæм гæсгæ, уæд, ома, 1977 азы уым ныхаудаид  кæцыфæнды æндæр ихсæттæг нау дæр.  1977 азы 17-æм августы мæскуыйаг рæстæгмæ гæсгæ райсомы 4 сахатыл атомон ихсæттæг дунейы фыццаг хатт  бацыд Цæгат полюсы географион тæппмæ. Фыццаг полюсы ихмæ рахызтысты хистæр мастер Фидус Асхадуллин æмæ мастер-цалцæггæнæг А. Шпринг æмæ 9 сахат æмæ 40 минутыл Цæгат полюсы хæрдмæ систæуыд Советон Цæдисы тырыса. Капитан Кучиты Юри флагштокыл æрсагъта уыцы тырысайы хъæд, кæцыйы 1914 азы Цæгат полюсыл æрсадзын фæндыд Арктикæйы зынгæ иртасæг Георгий Седовы, фæлæ Рудольфы сакъадахы ахуыргонд фæрынчын цингæйæ æмæ амард.

«Арктика» Зæххы æмвæзадыл арвыста 15 сахаты, уыцы рæстæджы экспедицийы зонадон кусджытæ сарæзтой плангонд иртасæнтæ. Цæгат полюсæй фæстæмæ рацæуыны размæ фæстаг мадзал ссис ацы бынаты сæрмагонд зæрдылдарæн нысан ныууадзын. Йе сконды уыдысты: Мысæн згъæрæй арæзт плитæ, цыран уыд Советон Цæдисы Паддзахадон герб. Советон Цæдисы конституцийы проект æмæ гимны текстимæ капсулæ, афтæ ма балцы сувенирон  мыхуыр (штемпель). Капсулæйы халдих ис Арктикæ æмæ Антарктидæйы музейты фондты. Экспедицийы фæстиуæгæн практиконæй бæлвырд æрцыд Цæгат Ихджын  океаны цыбырдæр маршруты фæдыл æнæхъæназон навигаци сæххæст кæныны, афтæ ма Цæгат денджызон фæндагыл транзитон æгъдауæй цæуыны фадат кæй ис, уый. Фæстæмæ цыдысты Мурманскмæйы маршрутыл. Маршруты ацы хайы иртæст цыдысты бæрзонд уæрхады ихсæттæджы куысты гæнæнтæ.

 Балцы хайадисджытæ хорзæхджын æрцыдысты ордентæ æмæ майдантæй. Социалистон куысты хъайтары нæмттæ аккаг æрцыдысты капитн Кучиты Юри, сæйраг механик Олег Пашнин, хистæр мастер Фидус Асхадуллин æмæ экспедицийы къухдариуæггæнæг, денджызон флоты министр Тимофей Гуженкойæн. Ихсæттæг нау «Арктика» хорзæхджын æрцыд Октябры Революцийы орденæй. Афтæмæй Уæрæсейы æнусон историон бæллиц сæххæст кодта ирон лæг Кучиты Юри.

Æрмæгыл бакуыстаДЖИОТЫ Екатеринæ

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.