РХИ-йы информаци æмæ мыхуыры комитеты пресс центрмæ ацы хатт та фæуазæг Финансты министр Цæрыкъаты Хъазбег. Уый журналисттæн радзырдта йæ дæлбаруæвæг ведомствойы куысты тыххæй – куыд æххæст цæуы паддзахадон бюджет, цы фæрæзтæ йæм цæуы æмæ куыд хардз цæуынц, уыдæтты тыххæй.
ПАДДЗАХАДОН БЮДЖЕТЫ ТЫХХÆЙ
Министр куыд радзырдта, афтæмæй паддзахадон бюджеты бындур сты йæ æфтиæгтæ. Ацы аз бюджеты æфтиæгты хай уыдис 8 миллиард 801 милуан 498 мин сомы. Уыдонæн сæ 80 проценты уыдысты Уæрæсейы Федерацийы финансон æххуыс, 20 проценты та – республикæйæн йæхи æфтиæгтæ, ома 1 миллиард 694 милуан 251 мин сомы. Уый у пъланон бæрæггæнæн æмæ дзы 1 сентябрмæ ныридæгæн бацыд 1 миллиард 62 милуан 547 мин сомы. Уымæй бæлвырд у, план æххæст кæй æрцæудзæнис.
БЮДЖЕТЫ ДЕФИЦИТЫ ТЫХХÆЙ
Ведомствойы сæргълæууæг куыд банысан кодта, афтæмæй бюджеты дефицит у 817 милуан 799 мин сомы. Уыдонæй 488 милуан сомы сты ивгъуыд азы æнæспайдагонд фæрæзтæ. Иннæ хай – 284 милуан сомæй бюджет ифтонг æрцæудзæн Уæрæсейы финансон æххуысæй. Афтæмæй ацы азæн бюджеты реалон деффицит уыдзæн 45 милуан сомы æмæ уый та у афæдзон бюджетæн æрмæстдæр йæ 2,6 проценты.
Раздæры азты дæр уыдис бюджеты дефицит. Æмæ министр æрхаста раздæры азты зонæнтæ дæр. Цæвиттон, 2022 азы уыдис 749 милуан сомы, 2021 азы – 754 милуан сомы, 2018 азы та бюджеты дефицит схызт 1 миллиард 716 милуан соммæ.
ЦÆРДЖЫТЫ ТЫХСТДЗИНАДÆН БЫНДУР НÆЙ
Министр банысан кодта, зæгъгæ, ноябрь æмæ декабры мæйты куыстмыздтæ нæ бафидыны, кæнæ та сæ фæкъаддæр кæныны тыххæй цы дам-думтæ цæуы, уыдонæн ницы бындур ис. Бюджетон организациты кусджытæ нырмæ куыд истой сæ куыстмыздтæ, афтæ сæ исдзысты дарддæр Бюджеты дефицит ацы хъуыддагыл нæ зындзинæдтæ фæзындзæн. Фæлæ не `хсæн ис ахæм адæймæгтæ, кæцыты фæнды, нырыккон хицауады тыххæй æхсæнады хъуыдыйыл исты хуызы мæгуырауæрдæм бандавын. Фæлæ, сæ архайдæн ницы фæстиуæг уыдзæн. Уыдон адæмы æхсæн æрмæстдæр тауынц дам-думтæ.
ХЪÆУЫ КАССÆЙОН ПЪЛАН КÆНЫН
Цæрыкъайы фырт хъусдард аздæхта кассæйон пълан бакæныны хъуыддагмæ. Куыд загъта, афтæмæй ахæм пълан, ацы аз, хъыгагæн нæй, фæлæ йæ, зæгъгæ, 2024 азы æнæмæнгæй сараздзыстæм. Йæ хъуыдымæ гæсгæ бюджет пълан кæныны гъæд аразгæ у, бюджеты тыххæй закъонмæ цас ивддзинæдтæ бахастæуыд, уымæй дæр. Кæд æмæ закъонмæ ивддзинæдтæ бирæ хæттыты бахастæуыд, уæд уый нысан кæны бюджеты пъланкæнынады æмвæзад æмбæлон кæй нæу. Уыимæ ма загъта, зæгъгæ, республикæйы паддзахадон бюджетимæ баст проблемæтæ кæй сты, аскъуыддзагкæнæн кæмæн ис, ахæмтæ.
ПАДДЗАХАДОН УНИТАРОН КУЫСТУÆТТÆ ÆХХУЫС ИСЫНЦ, ФÆЛÆ БЮДЖЕТМÆ ÆФТИАГ НÆ ХÆССЫНЦ
Паддзахадон унитарон куыстуæттæн субсидитæ дæттыныл дзургæйæ министр фехъусын кодта, зæгъгæ, уыдон фæфылдæр кодтой 70 милуан сомы, цæмæй сæ хæрдзтæ бамбæрзой коммуналон фиддонты фæдыл. Уæлæмхас субсидитæ исынц 7 паддзахадон унитарон куыстуаты. «Ацы аз паддзахадон унитарон куыстуæттæн субсидитæ дæттæм 52 милуан сомы. Уый стыр суммæ у. Фактон æгъдауæй, уыдонæн мах радтам 39 милуан сомы. Субсидитæн сæ зынгæ хай цæуы куыстмыздтæ бафидынæн,”- загъта министр. Уый ма куыд загъта, афтæмæй куыстмызд рæстæгыл фыст куынæ æрцæуа, уæд уый уыдзæн къассæйон пъланы аххосæй. Фæрæзты, хъуагдзинады проблемæ нæй. Куыд ма радзырдта, афтæмæй паддзахадон унитарон куыстуæттæ Хицауад сарæзта, цæмæй уыдон æхсæнадæн кæной бæрæг лæггæдтæ. Ацы куыстуæттæ паддзахадон исадæй æххæст кæнынц хæдзарадон архайд, фидынц фиддонтæ, аразынц кусæгон бынæттæ. Алы унитарон куыстуат дæр йæ куысты рæстæджы паддзахадон исад эксплуатаци кæнгæйæ, хъуамæ паддзахадмæ ахынца йæ æфтиæгты иу хай. Хъыгагæн, бюджет уыцы æфтиæгтæ нæ исы, уый нæ, фæлæ ма сын ноджы лæвæрд цæуынц субсидитæ.
Министр хъусдард аздхæта паддзахадон унитарон куыстуæтты куыст æнтыстджындæр кæнынмæ.
ЦУХДЗИНÆДТÆ ИУВАРС КÆНГÆЙÆ
Бæрæг куыд у, афтæмæй Уæрæсейы Федерацийы казначейство цы басгæрстытæ ауагъта, уыдоны фæстиуæгæн рабæрæг сты бирæ финансон цухдзинæдтæ. Уый фæдыл министр банысан кодта, зæгъгæ, уыцы басгæрстытæ махæн æрхастой стыр пайда. Республикæйы хицауад УФ-йы казначействоимæ æмразыйæ сарæзта рабæрæггонд цухдзинæдтæ аиуварс кæныны мадзæлтты план æмæ æмбæлон куыст цæуы уый фæдыл.
Цæмæй бюджетон фæрæзтæ нысанмæ здæхтæй хардз цæуой, уый тыххæй министрад кæны æмбæлон контроль. Бюджет цæттæ кæныны рæстæджы, ведомствойы пълан кæныны хайад æххæст кæны развæлгъау контроль. Анализ арæзт цæуы алы бюджетон организацийы амынд хæрдзтæн. Дарддæр нæ казначейство контроль кæны, организацитæ бюджетæй рахицæнгонд фæрæзтæ, нысанмæ здæхтæй куыд хардз кæнынц, ууыл.
Уый фæстæ контроль æххæст кæнынц министрады контролон-ревизион хайады кусджытæ. Уый у уагдæтты финансон архайдыл ревизи, кæцыйы фæстиуджытæм гæсгæ саргъгæнæн ис йæ куыстæн. Ахæм басгæрстытæ æмбæлон æгъдауæй уагъд куы æрцæуой, уæд бюджетон фæрæзтæй нысанмæ здæхтæй нæ пайда кæныны цаутæ нал уыдзæн. Фæлæ министр куыд загъта, афтæмæй ахæм куыст кæныны æмбæлынц зындзинæдтыл. Цæвиттон, миинистрады контролон-ревизион хайады кусынц æрмæстдæр æртæ адæймаджы æмæ сын бирæ куыст кæй ис, уый мæгуырауæрдæм æндавы сæ куысты эффективондзинадыл.
ЦЫ АМÆЛТТÆЙ ФÆФЫЛДÆРГÆНÆН ИС ХИ ÆФТИÆГТЫ ХАЙ ПАДДЗАХАДОН БЮДЖЕТМÆ
Цæрыкъайы фырт куыд радзырдта, афтæмæй хи æфтиæгтæ фæфылдæр кæныны тыххæй ис бирæ амæлттæ æмæ сæйраг у, уыдонæй раст спайда кæнын. Фыццаджыдæр республикæйы хорз фадæттæ ис туризм рæзын кæнынæн. Дунеон практикæ куыд уынын кæны, афтæмæй туризм гæнæн ис æмæ цæхгæр фæива паддзахады экономикон уавæр. Ахсджиаг у аграрон секторы райрæзт дæр. Хъæууонхæдзарадон кондадæй эффективонæй пайда кæнгæйæ нæ бон суыдзæн экологион æгъдауæй сыгъдæг продукттæ уадзын æмæ афтæмæй хи æркæнгæ продукттæй цæрджыты ифтонг кæнын, уыимæ ма сæ республикæйæ æддæмæ ласын дæр. Хорз перспективæтæ ис, куыд æрдзы къахгæ хъæздыгдзинæдтæй, афтæ минералон æмæ суадоны дæттæй пайда кæнынæн дæр, кæцыты æхсызгонæй агурынц фæсарæнты дæр.
Бестауты Валя
