Гуырдзиаг гæрзифтонг абырджытæ æппæтæй дæр архайдтой ирон адæмы куыдфыддæр бафхæрыныл, нæ ауæрстой марыныл, алыгъуызон фыдмитæ кæныныл, лæбурдтой канд хæдзæрттæм нæ, фæлæ сæрвæттæм дæр. Гуырдзиаг-ирон ныхмæлæуды рæстæджы цыбыр æмгъуыдмæ иууыл фылдæр адæм кæм фæмард, уыдонæй иу уыд, 1991 азы 28 апрелы Ленингоры районы Гдулеты хъæумæ æввахс хъæды æрдузы цы стыр трагеди æрцыд, уый.
28-æм апрелы ацы æвирхъау трагедийыл æххæст кæны 30 азы. Кæд бирæ рæстæг рацыд, уæддæр уыцы уæззау уалдзыгон боны æнамонд хабæрттæ цъинагайрæгты зæрдыл лæууынц раст цыма знон уыдысты, афтæ. Уыцы бон гуырдзиаг лæгмарты къухæй иу уысммæ фæмард сты авд æнæаххос ирон нæлгоймаджы æмæ дзы цалдæрæй та фесты цæфтæ. Цыбыртæй уын уæ зæрдыл æрлæууын кæндзыстæм трагеди куыд æрцыд, уый тыххæй.
28-æм апрелы бершуеттаг гуырдзиаг тыхæйисджыты къорд балæбурдтой Гуыдиты хъæумæ, ныппырх кодтой хæсты инвалид Гуыдиты Ладийы хæдзар, йæхи йын фехстой, фæлæ куыддæрты йæ къæхты фæрцы аирвæзт мæлæтæй. Уырдыгæй фыдгæнджытæ сæ фæндаг ракодтой Цъинагары хъæуы сæрвæттыл, цæмæй цæрджыты фос атардтаиккой. Фехстой фыййæуттæй сæ иуы. Хабар фехъусгæйæ, Гдулет æмæ Цъинагары хъæубæсты цæрджытæ рафæдис кодтой, цалдæрæй бабадтысты уæзласæн машинæйы гуыффæйы, цалдæрæй та – тракторы лафеты æмæ араст сты сæрвæтмæ. Гуырдзиаг лæгсырдтæ уый базонгæйæ, сæ размæ къутæрты æрæмбæхстысты æмæ куыддæр фæдисæттæ æрбаввахс сты, афтæ сыл хъæдæй гуыффæтæм нæмыг нызгъæлстой. Цъинагайрæгтæ уый æнхъæл кæцæй уыдысты æмæ уый размæ сыхæгты цард кæимæ кодтой, дзуарыбонты сæм чи цыд, уыдон сыл гадзрахатæй афтæ рацæудзысты æмæ сыл се ‘лгъаг къухтæй нæмыг нызгъалдзысты. Фæмард сты авд бынтон æнæаххос ирон адæймаджы – Чертхъоты Славик, Бибылты Гиви уыдысты Гдулетæй æмæ Хуыбылты Отар, Зауыр, Дудайты Тенгиз (шофыр), Мæргъиты Тотыр æмæ Хуыбылты Таймураз та – Цъинагарæй. Хабар фехъуыст Гурмæ дæр æмæ цалынмæ уырдыгæй гуырдзиаг полици трагедийы бынатмæ цыд, уæдмæ фæдисонтæй иу – Хуриты Валодя нæ фæтыхст æмæ йæ тракторыл буксирæй абаста уæзласæн машинæйы æмæ мæрдты æмæ цæфты, полици кæуылты сцæйцыдысты, ууылты нæ, фæлæ æндæр, æдасдæр фæндагыл æрласта хъæумæ. Фæлæ уæддæр фæдисонтæй дыууæ – Хуыбылты Валодя æмæ Циукъаты Миша бахаудысты фыдгæнджыты къухмæ. Аластой сæ Гурмæ æмæ сæ тынг бафхæрдтой. Тас сын уыд марынæй дæр, фæлæ стыр диссагæн куыддæрты раирвæзтысты…
Цæфты нымæцы уыд Гдулеты хъæуы цæрæг Хуриты Валодяйы кæстæр æфсымæр Важа дæр, уымæн нæмыг сæмбæлд йæ хъуырыл æмæ ахызт йæ бæрзæйæ. Лæппуйы тыхст адæм хуыздæрæн аластой Ленингоры рынчындонмæ. Фæлæ хабар гуырдзиæгтæ куыддæр базыдтой, ома, цæф лæппу Ленингоры рынчындоны ис, уæд уайтагъд йæ уæлхъус февзæрдысты гуырдзиаг æнæформалтæ. Тыхст лæппуйы рафæрс-бафæрс кодтой алцæмæйдæр, уыцы нымæцы æхсæнадон змæлд «Адæмон ныхас»-ы лидертæй, ирæттæй хæцæнгæрзтæ кæмæ ис, уыдонæй. Æрдзæй дæр мадзура æмæ ныфсхаст лæппуйæ бæрæг дзуаппытæ куынæ истой, уæд æм бардхъирæн кодтой ноджы карздæрæй бафхæрынæй. Фæлæ хорз адæймæгтæ бирæ ис. Рынчындоны дохтыртæй иу сусæгæй хæрзгæнæг фæцис Важамæ, гуырдзиаг æнæформалтæ йæ райсом Тбилисмæ ласынмæ кæй хъавынц, уый тыххæй. Хабар æрцыд рынчынмæ сусæг-æргомæй йæ хъус чи дардта, уыцы бынæттон ирæтты къорды хъустыл дæр. Уыдон æй бафæдзæхстой, цæмæй цыфæндыйæ дæр йæхи ныффидар кæна æмæ йæхи æхсæвмæ бацæттæ кæна, алидзынмæ. Гуырдзиаг экстремисттæй ирон патриоттæ фæраздæр сты æмæ цæф лæппуйы æхсæвы раирвæзын кодтой знаджы дзæмбытæй æмæ йæ фæхæццæ кодтой Цхинвалы рынчындонмæ. Уым фыццаг медицинон æххуыс райсыны фæстæ æрвыст æрцыд Дзæуджыхъæуы рынчындонмæ, цыран ын хос кодтой дæргъвæтин рæстæджы дæргъы.
Ацы уæззау цæфы фæстæ лæппу йæ сæрæн нал ссис, кæд ма бинонты кой дæр бакодта æмæ йын дыууæ хъæбулы – чызг æмæ лæппу дæр фæзынд, уæддæр йе нæниздзинад тынг фæцудыдта æмæ… 2009 азы 31-æм декабры адæм сæхи Ног азы æрбалæудмæ куы цæттæ кодтой, уæд уымæн та митхæццæ сыджыт йе ‘взонг риуыл ныккалд. Кæугæйæ сæмбæлдысты сæ Ног азыл Важайы ныййарджытæ, хотæ, æфсымæртæ æмæ æввахс хиуæттæ. Æнæрæстæджы аивгъуыдта а-дунейæ, йæ бинонты кæугæ æмæ дзыназгæйæ, æмæ йæ æнахъом хъæбулты та сидзæрæй ныууадзгæйæ. Важайы чырыныл сыджыт калгæйæ, сæ хъæуккаг Хъуылымбегты Жора афтæ загъта: «Абон мах рухс кæнæм хъæубæсты уарзон кæстæрæн. Иры хуыздæр æмæ уæзбындæр хъæбултæй сæ иуы фидар риуыл уазал сыджыт калæм, фæлæ йæ рухс ном цæрдзæнис, чи йæ зыдта, уыдоны зæрдæты». Важайы хистæр хъæбул Дианæ ныр студенткæ у. Важа нæ бафсæст сæ фынæйыл дæр кæмæн нæ хъæцыд, уыцы хъæбулты уындæй. Бæргæ йæм бирæ плæнттæ уыд, фæлæ хъысмæтæн цы загъдæуа. Важайы бавæрдтой, бирæ кæй уарзта, йæ уыцы баба, нана æмæ фыды æфсымæры фарсмæ.
Фæмардуæвæг лæппутæй æртæйæн – Бибылты Гиви, Чертхъоты Славик æмæ Хуыбылты Таймуразæн нæ бантыст сæхицæн цардæмбæлттæ æркæнын, хъæбулы уарзт банкъарын, æртæ дæр æвæстаг фесты. Авд зынгхуыстæй сæ иу дæр нæ бахæццæ зæры бонмæ, иууыл кæстæрыл сæ цыд æрмæстдæр 23 азы æмæ иууыл хистæрыл та – æрмæстдæр 62 азы.
Мæнæ цы фыста РХИ-йы сгуыхт журналист Хуриты Гиви 1991 азы 1-æм июны йæ уац «Авд цæргæсы – авд зынгхуысты»-йы:
«Фæмард сты авд ирон сахъ лæппуйы!
Авд ирон уарзæгой уды!
Авд лæджы фæцух сты хъæубæстæй!
Авд уды æрбафтыд Цъинагар-Гдулеты уæлмæрдмæ!
Авдæн дæр иу фыдохы митинг!
Авдæн не скодтой авд хисты – авдæн сарæзтой иумиаг рухсы фынг!
Æмæ авд удыл авд сæфт æфсымæрау фæрыст Ирыстон!
Авдæй нал æрæздæхтысты сæ уарзон ныййарджытæм, бинонтæм! Фæлæ сæ фæстæ ныууагътой стыр тыхтæ – рæстдзинад, лæгдзинад! Æмæ сæ фæстæ ныууагътой æгæрон тых – Ирыстон, æмæ сын уый æнустæм мысдзæн сæ рухс ном!».
Æмæ æцæгæй дæр иу уысммæ хъæубæстæ фæцух сты авд ныфсы нæлгоймагæй, авд зиууонæй, цы ма уа уымæй стырдæр трагеди ацы хъæутæн. Уыдон нал федтой сæ радтæг æмæ уарзон Ирыстоны сæрибар æмæ хæдбарæй. Фæлæ хъæр мæрд-тæм дæр хъуысы æмæ уæм фехъуысæт Ирыстон абон хæдбар кæй у, уый.
Цъинагары æмæ Зары трагедитæ æнгæстæ сты, кæд Зары трагедийы уды зиæнттæ фылдæр уыд, уæддæр. Дыууæ трагедийы дæр уынгæджы адæймæгтыл нæмгуытæ машинæты гуыффæтæм ихуарæгау кодтой æлгъаг знаджы къухæй. Дыууæ трагедийы дæр тыхст адæймæгтæн алидзын, искуы æрæмбæхсыны фадат дæр нæ уыд. Уас сын Стыр Хуыцау ма ныббарæд сæ тæригъæд ацы æнæаххос адæймæгтæ кæй къухтæй рафтыдысты, уыдонæн.
Авд зынгуыхстæн Цъинагары совхозы къанторæйы размæ æвæрд æрцыд иумиаг цырт, авдæн дæр дзы сæ нывтæ бакæнгæйæ æмæ æрвылаз дæр 28-æм апрелы ардæм æрбамбырд вæййынц ацы комы адæм æмæ иу уысм æмырæй алæугæйæ ссарынц сæ зынгхуыст æмхъæуккæгты рухс нæмттæ. Афтæ та уыдзæн ныр дæр. Цæй æмæ сæ нæмттæ ирон адæмæй рох макуы уæд. Æмæ-иу сæркъулæй æрæмысæм Ирыстоны зынгхуыст хъæбулты рухс нæмттæ.
Ноджыдæр рухсаг ут!
ДЖИОТЫ Екатеринæ
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.