2004 азы 19 августы цаутæ мысгæйæ

Къуырисæры  15 азы æххæст кæны Хуссар Ирыстоны хæстон историйы зæрдылдарæн бон – 2004 азы 19-æм августыл. Уыцы бон карз тохтæ æрцыдысты Тлиахъанайы бæрзæндты районы, кæцы адæмы мысынады баззад куыд «2004 азы хæст», афтæ.

Йæ ныгуылæйнаг уынаффæгæнджыты амындтытæм  хъусгæйæ,  Саакашвили  аскъуыддзаг кодта «гуманитарон штурмы» тактикæйæ спайда кæнын. Æвзонг республикæйæн сорганизаци кодта экономикон æмæ базарадон блокадæ, цæмæй фæныллæгдæр уыдаид цæрджыты цардуагон æмвæзад æмæ афтæмæй рацыдаиккой РХИ-йы легитимон хицауады ныхмæ.  Уый фæстæ та райдыдтой Саакашвилийы популистон сидтытæ «ирон æмæ абхазаг æфсымæртæм». Сæ телеканалты фæзындысты ирон æвзагыл алæвæрдтæ, уыцы нымæцы фæсивæдæн хиирхæфсæн проекттæ, кæцытæ здæхт уыдысты Хуссар Ирыстоны цæрджыты асайынмæ æмæ сæ йæхирдæм ракæнынмæ. Æнæхъæн 2004 азы дæргъы гуырдзиаг хицауад арæзта алыгъуызон «пиар-акцитæ». Ирон хъæутæм ластой хъацæнтæ æмæ сæ тыххæй хъардтой цæрджытæн. Уæд Саакашвилийы, æгæрыстæмæй, ирæттæ схуыдтой Сасукашвили дæр. Хуссарирыстойнаг цæрджытæн лæварæй дæттой балцæгæтæ Сау денджызы былмæ, лæвар сын кодтой компьютертæ, чингуытæ, хæлцадон продукттæ. Гуырдзыстоны хицауад сæрхъæн Саакашвилийы сæргълæудæй æнхъæлдта, зæгъгæ, афтæмæй Хуссар Ирыстоны «йæ сабырадон хъæбысы» ныххуыдуг кæндзæн. Уыцы аз ма Саакашвилийы цардæмбал Сандра Рулофс гуырдзиаг политиктимæ, куыд Гуры губернатор Михаил Карели, Гига Угулава, кæцы фæстдæр ссис Тбилисы мэр æмæ æндæртимæ бафæлвæрдта гуырдзиаг хъæутæм Цхинвалыл æрбацæуынмæ, фæлæ йын дзы ницы рауад.  Гуырдзиаг журналистты бирæнымæц камерæтимæ гуырдзиаг «æнæхонгæ уазджыты» горæтмæ æрбахизæны, ТЭК-ы районы æрурæдтой хуссар-ирыстойнаг барадхъахъхъæнæг органты кусджытæ. Дыууæ фарсы ‘рдыгæй дæр бирæнымæц гæрзифтонг адæм хынцгæйæ, уавæр гæнæн уыд æмæ рахызтаид ныхмæлæудмæ. Æвæццæгæн, сæ афтæ дæр фæндыд балцы организаторты. Инциденты районмæ ацыд Хуссар Ирыстоны Паддзахадон æдасдзинады комитеты уæды сæрдар Æлборты Олег, кæцы фæстдæр фæмард теракты. Уый уæзданæй бамбарын кодта «уазджытæн», зæгъгæ, сæ горæтмæ нæ бауадздзысты, цахæмфæнды спектаклтæ дæр ма сæвæрой, уæддæр. Фæлæ провокацион акцийы аразджытæ ууыл не ‘рлæууыдысты, æмæ Сандра Рулофс æмæ иннæтæ ветротолетыл бацыдысты оккупацигонд территоритæм. Уымæй дарддæр ма изæры уыдон бафæлвæрдтой фæстæмæ Цхинвалыл рацæуынмæ, фæлæ та сæ фæндæй ницы рауад. Хуссарирыстойнаг тыхон структурæты кусджытæ баурæдтой колоннæйы æмæ Паддзахадон Æдасдзинады комитеты хайадмæ бакодтой Карели æмæ Угулавайы, кæцыты бахъуыд æмбарынгæнæнтæ ныффыссын.

Саакашвили куы бамбæрста йæ «сабырадон акцитæй» ницы рауайдзæн, уæд æрæвнæлдта хæстон штурм цæттæ кæнынмæ. 2004 азы  31-æм майы  уавæр фæкарздæр. Саакашвилийы къухты æнцонтæй бафтыд Аслан Абашидзейы асургæйæ, Аджарийы байсын æмæ уымæ гæсгæ сфæнд кодта Хуссар Ирыстоны проблемæйæн дæр кæрон скæнын. Уыцы бон гуырдзиаг фарс æрбакодта йæ мидæггагон æфсæдты уæззау хæстон техни-кæимæ. Эргнеты цы базар уыд, уый июны æмбисы Гуырдзыстоны хицауад зæххимæ сæмвæз кодта, цыран базар кодтой гуырдзиаг æмæ ирон амалиуæггæнджытæ. Уыцы иурæстæджы провокацитæ райдыдтой уæрæсейаг æмæ ирон фидауынгæнджыты ныхмæ. Уавæр кæй фæкарздæр, уымæ гæсгæ Æмхæццæ контролон къамисы фæлгæтты уагъд цыдысты баныхæстæ, фæлæ сын фæстиуæг нæ уыд Тбилисы аххосæй.

8-æм июлы райсом раджы, Гуырдзыстоны мидхъуыддæгты министрады дæлхæйтты 39 адæймагæн, кæцытæ уыдысты Уанаты хъæуы, ирон лæппутæ сæ хæцæнгæрзтæ байстой, æркодтой сæ Цхинвалмæ æмæ сæ сæ зоныгуылтыл æрлæууын кодтой Театралон фæзуаты. Гуырдзиаг хæстонтæй дыууæйæ Нино Бурджанадземæ сарæзтой сидт, зæгъгæ, махимæ Хуссар Ирыстоны цæмæннæ сты дæ дыууæ фырты. Фæстæдæр куыд рабæрæг, афтæмæй уыцы дыууæ хæстоны амардтой. Гуырдзиæгтæн хæсгонд уыд, цæмæй æрæх-гæдтаиккой Джер æмæ Дменисы ‘хсæн фæндаг.

Растдæр 2004 азы 15 азы размæ дæр августы мæй хуссарирыстойнаг адæмæн уыд тынг æндыгъд рæстæг.  2004 азы 1-æм августы æхсæвы гуырдзиаг фидауынгæнджытæ, кæцытæ уыдысты Аргвисы хъæуы, æхстой Присы хъæуы цы ирон фидауынгæнджыты батальон уыд, уый. Уыцы æхстытæн къухдариуæгад кодта Гуырдзыстоны мидхъуыддæгты министр Иракли Окруашвили. Æмхæццæ контролон тыхтыл командæгæнæг инæлар-майор Святослав Набздоров фехъусын кодта, зæгъгæ, «уæвынад кæны цахæмдæр æртыккаг тых, кæцы спровокаци кæны æмæ уый фæстæ æхстытæ сытынг вæййынц».

2004 азы 4 августы Хуссар Ирыстонмæ гуырдзиаг-ирон конфликты зонæмæ æрцыд уæрæсейаг делегаци, УФ-йы Паддзахадон Думæйы ХПÆ-йы хъуыддæгты фæдыл комитеты сæрдар Андрей Кокошины сæргълæудæй. Делегацийы сконды ма фидауынгæнæг тыхты машинæтыл уыдысты Цæгат Ирыстон æмæ Гуырдзыстоны минæвæрттæ. Сарабукъы хъæуы цур, 16.35 сахатыл уыдон бахаудтой æхстыты бын. Делегацийы уæнгтæ иууылдæр рагæппытæ кодтой машинæтæй æмæ бамбæхстысты къутæрты. Уый фæдыл УФ-йы Фæсарæйнаг хъуыддæгты министрад Гуырдзыстонæн расидт протест æмæ æрдомдта гуырдзиаг фарсæй, цæмæй ауадзой фæдагурæн куыстытæ. 

  6 августы Гуырдзыстоны мидхъуыддæгты министр фехъусын кодта, зæгъгæ, Гуырдзыстон æхсдзæн уæрæсейаг хæстон хæдтæхджыты, кæд æмæ уыдон æрбатæхой йæ тыгъдадмæ, уæд. 10 августы Цхинвалы гуырдзиæгтæ æхстой минометтæй, æхстытæ нæ банцадысты фондз сахатæй фылдæры бæрц. 11 августы Мæскуыйы Гуырдзыстоны хъахъхъæнынады министр Георги Барамидзе æмæ Уæрæсейы Генштабы хистæр Юри Балуевский баныхæсты рæстæджы бадзырдтой, цæмæй Хуссар Ирыстонæй раконд æрцæуой æппæт хæстон тыхтæ æмæ ма дзы баззайа æрмæстдæр фидауынгæнæг контингент. Уыцы бон æнæхъæн æхсæв гуырдзиæгтæ интенсивон æгъдауæй æхстой Цхинвалы цæгаттаг районтæ.

12 августы æхсæвы гуырдзиаг хæстонтæ æхстой Цхинвалы районы хъæуты, кæцыйы фæстиуæгæн фæмард æртæ адæймаджы, 26 адæймаджы та фесты цæфтæ.  12 августы райсомæй гуырдзиаг хъæутæ Тамарашен æмæ Ачабетæй ногæй æхсын райдыдтой Цхинвалы егъаукалиброн хæцæнгæрзтæй. Уый фæстæ та фехстой уæрæсейаг фидауынгæнæг тыхты пост. Гуры танкон полк æрбацыд Хуссар Ирыстоны периметрмæ Цхинвалы ‘рдæм. Гуырдзиаг фарс аххосджын кæны уæрæсейаг фидауынгæнæг тыхты, зæгъгæ, уыдон хæцынц ирæтты æвварс.  Афтæ бонæй-бонмæ уавæр æндыгъддæр кодта, бонæй-бон тынгдæр кодтой æхстытæ. 12-æм августы Ныгуылæн Гуырдзыстоны уæлæмхас мидæггагон æфсæдты дæлхæйттæ сæ фæндаг ракодтой Хуссар Ирыстонмæ æмæ конфликты зонæйы уавæр тынг скарз. 13-æм августы Цхинвалы уагъд æрцыд Æмхæццæ-контролон къамисы рабадт, цыран бадзырдтой æхстытæ æруромыны тыххæй. Гуырдзыстоны парламент та уынаффæ рахаста, цæмæй конфликты зонæйæ раконд æрцæуой уæрæсейаг фидауынгæнджытæ æмæ дзы баконд æрцæуа дунеон фидауынгæнæг контингент.

19-æм августмæ æхсæвы горæты ныгуылæн арæнтæм æрбацыд колоннæ, цыран уыд 40 автомашинæ хæцæнгæрзтимæ. Уыцы бон райсомæй раджы гуырдзиаг спецназонтæ танкæты, уæззау артиллери æмæ РСЗО «Град»-ы æххуысы руаджы штурмæй систой Тлиахъаны районы стратегион бæрзæндтæ. Афтæ ма ацы операцийы хайад истой элитон гуырдзиаг дæлхæйтты хæстонтæ. Гуырдзыстоны мидхъуыддæгты министр Иракли Окруашвилийы ныхæстæм гæсгæ, хæстон операцийы рæстæджы амардтой аст хъазахъхъаджы – уæрæсейаг æмбæстаджы. Фæлæ кадрты фенын кодтой æрмæстдæр иу адæймаджы. Уый хъазахъхъаг нæ уыд, фæлæ – дзауаг ирон лæппу Санахъоты Геннади, кæцы гуырдзиæгтæм бахауд уацары, кæй фæцæф, уый фæстиуæгæн. Фыдмитæ фæкæныны фæстæ йæ амардтой æмæ йыл скодтой хъазахъхъаджы формæ сæ фыдракæнды фæдтæ бамбæхсыны нысанæн. Афтæмæй уыдон дунейæн фенын кодтой, зæгъгæ, ирæттæн æххуыс кæнынц хъазахъхъæгтæ. Мæнг ныхæстæ кæнын сын амонын нæ хъæуы, уый сæ туджы ис гуырдзиæгтæн.

 Тлиахъанайы бæрзæндтыл цыдысты карз тохтæ, уымæн æмæ йын уыд стратегион нысаниуæг. Ууылты цыд фæндаг Дзаумæ æмæ гуырдзиæгтæ сфæнд кодтой Дзауыл Транскамы фæндаг æрæхгæнынмæ, цæмæй Хуссар Ирыстонæн бастдзинад мауал уыдаид Уæрæсеимæ. Боны дыккаг хайы Тлиахъанайы бæрзæндтæ фæстæмæ байстой ирон хъæбатыр лæппутæ. Афтæ фæсыкк сты Гуырдзстоны къухдариуæгады фæндтæ. 19-æм августы Тбилисы телеканалы информацимæ гæсгæ, Тлиахъанайы бæрзæндтæ байсыныл тохты гуырдзиæгтæй фæмард 30 адæймаджы бæрц. Гуырдзиаг «сахъгуырдтæ» сæ фæстæ ныууагътой бирæ хæцæнгæрзтæ, фыртагъдæй сæ сæ бон ахæссын кæй нал бацис, уымæ гæсгæ. Гуырдзиаг лæгмартæ æгады лыгъд кодтой Хуссар Ирыстоны зæххæй. Банысан кæнын хъæуы уый дæр, æмæ гуырдзиаг фарсы кæй бафæдзæхста уæрæсейаг къухдариуæгад, зæгъгæ, уыдон нæ бауадздзысты конфликт хæстон æгъдауæй аскъуыддзаг кæнын. «Хуссар Ирыстоны хæстон операцийы нæ афицерты æнæнтыстдзинад ис уый мидæг æмæ уыдон æфсæддон ахуырад кæй райстой уæрæсейаг æфсæддон ахуыргæнæндæтты æмæ академиты. Уымæ гæсгæ мах хъуамæ æххæстæй рахизæм ныгуылæйнаг бæстæты æфсæддон ахуыргæнæндæттæм æмæ академитæм», – фехъусын кодта Саакашвили 28-æм августы. Æмбæлон хатдзæгтæ сарæзтой америкæйæгтæ дæр. 2005 азы уалдзæджы райдыдта ног америкæйаг программæ Гуырдзыстоны гарзджын тыхты бацæттæ кæныны тыххæй. Программæйæ дарддæр, 2004 азæй 2008 азы онг масштабонæй æлхæд цыдысты хæцæнгæрзтæ æмæ æфсæддон техникæ.

Уæдæ, йæ зонын хъæуы, 2004 азы 19-æм августы Гуырдзыстон кæй бахъавыд уæрæхмасштабон хæст расидынмæ, фæлæ уæд дæр Уæрæсейы руаджы йæ тугмондаг фæндтæ йæ хъуыры фæбадтысты.

Банысан кæнын ма хъæуы уый дæр, æмæ Гуырдзыстонæн нæдæр цæсгом ис æмæ нæдæр мораль, уымæн æмæ дыууæ уæрæхмасштабон бабырстытæ дæр уыдысты Олимпион хъæзтыты рæстæджы. 2004 азы августы – Афинты Олимпион хъæзтыты æмæ 2008 азы та – Пекины Олимипион хъæзтыты рæстæджы. Рагон традицимæ гæсгæ, Олимпион хъæзтыты рæстæджы хæстытæ æрлæууынц, нал фæхъуысы сармадзанты богъ-богъ, фæлæ гуырдзыйы разамынад уыйас тугмондаг сты æмæ ацы ахсджиаг традици дæр ницæмæ æрдардтой. Ирон адæммæ та æнхъæлмæ кастысты 2008 азы августы хæсты æбуалгъ цаутæ…

ДЖИОТЫ Екатеринæ