Ирыстоны Нарты эпосы азæй расидыны фæлгæтты Цхинвалы Галаты Барисы хæдзар-музейы фæхуындмæ гæсгæ ацы хæдзары дыууæбонон уазæг ссис оперæ æмæ балеты Пермы театры дирижер Тедеты Хетæг. Æвзонг, фæлæ ныридæгæн зындгонд дирижер у Галаты Барисы хæдзар-музейы æмæ Екатеринбургы Галати Аслан-Гирейы номыл свердловаг æхсæнады рагон хæлар. Екатеринбургмæ-иу арæх æрбацыд ацы горæты оперæ æмæ балеты театры Евгений Онегины оперæйыл бакусыны тыххæй.
Фембæлдмæ æрбацыдысты Абайты Вассойы хæдзар-музейы директор Остъаты Мадинæ, интеллигенцийы минæвæрттæ, афтæ ма мæскуыйаг уазæг, скрипкæйы къласы зынгæ педагог Хетæгкаты Русудан, кæцы бирæ азты дæргъы бакуыста Цхинвалы музыкалон ахуыргæнæндоны ахуыры хайы сæргълæууæгæй.
Хæдзар-музейы дыууæ боны дæргъы уагъд æрцыд цымыдисон хъæздыг программæ. Пресс-релизы программæмæ гæсгæ музеймæ æрбамбырдуæвджытæ байхъуыстой Галайы фырты оперон симфонион инструменталон музыкæмæ. Тедеты Хетæг бабæрæг кодта Галаты Барисы номыл Хуссар Ирыстоны зард æмæ кафты паддзахадон ансамбль «Симд». Бацыд Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон драмон театрмæ, цыран 1942 азы уыд Галайы фырты «Нарты Батрадзы» премьерæ. Уым хæстон азты уый уыд дирижер æмæ директор, ам сарæзта симфонион оркестр æмæ дзы уагъд цыдысты йæ саразгæ зард æмæ кафты паддзахадон ансамблы репетицитæ дæр. Базонгæ композиторы библиотекæйæ дирижир кæныны техникæйы фæдыл нотæтæ æмæ чингуытимæ, афтæ ма опереттæтæ «Усгур», «Бега» æмæ «Пастуший хутор»-ы музыкæйы партитуртимæ. Фембæлд музыканттимæ æмæ æхсæнадимæ.
Тедеты Хетæг банысан кодта, зæгъгæ, Галайы фырты хæдзары уæвгæйæ, цыран композитор фæлдыста йæ уацмыстæ, адæймаджы разæнгард кæны ног æнтыстытæ къухты бафтын кæнынмæ. «Дыууæ бонмæ базыдтон бирæ ног информаци. Æппæт ацы истори æнахуыр цымыдисон у. Æнæдызæрдыгæй, оперæ «Нарты Батрадз» у ирон адæмы исбон, мах кусдзыстæм, цæмæй ацы оперæйы тыххæй базонæм фылдæр æмæ лыстæггай. Ахуыр кæныс ирон культурæйы гуырæнтæ æмæ дæ дисы æппары Галаты Барисы сфæлдыстад. Йæ курдиат æгæрон у ацы стыр адæймагæн».
Æвзонг дирижерæн тынг йæ зæрдæмæ фæцыд драмон театры бæстыхай. «Уæ театр мын мæ зæрдæйы ныууагъта егъау тæлмæнтæ. Рæсугъд бæстыхай, тынг хорз акустикæ. Бæстыхайы ис æппæт уавæртæ дæр куыд сценæмкæсджытæн, афтæ актертæн дæр. Сценæ у уæрæх, уырны мæ тагъд рæстæджы уырдыгæй кæй райхъуысдзæн оперæ «Нарты Батрадз».
Радзырдта йе сфæлдыстадон карьерæйы, ног проектты тыххæй. Ауагъта мастер-къластæ вокалæй, пианинойыл сæххæст кодта зынгæ композиторты уацмыстæ, кæцытæм æрæмбырдуæвджытæ байхъуыстой стыр цымыдисимæ.
Галаты Барисы хæдзар-музейы директор Гаглойты Лианæ куыд банысан кодта, афтæмæй программæмæ гæсгæ фæхуыдтой стыр маэстро Гергиты Валерийы. Фæлæ æндыгъд графикмæ гæсгæ уымæн йæ бон не ссис Цхинвалмæ æрцæуын. Загъта, зæгъгæ, дам, фынæй кæны суткæйы иу кæнæ дыууæ сахаты. Фæлæ, дам, нын баныфс æвæрдта Дзæуджыхъæуы Мариинаг театры филиалы Галайы фырты оперæ «Нарты Бартадз»-ы сæвæрынæн баххуыс кæныны тыххæй.
Тедеты Хетæг йæ хæсыл банымадта æмæ бацыд Згъудеры Галаты Барис æмæ йæ цардæмбал Нинæйы уæлмæрдмæ.
ТЕДЕТЫ ХЕТÆГЫ БИОГРАФИЙÆ
Тедеты Хетæг нын куыд радзырдта, уымæ гæсгæ йæ ныййарджытæ сты Къахетæй рацæугæ. Йæ фыд Къоста у инженер, йæ мад Къæбысты Изæ та – математик. Ис ын иу хо. Йæхæдæг райгуырд 1996 азы Дзæуджыхъæуы. Ахуыр кодта ацы горæты 30-æм астæуккаг скъолайы. Каст фæцис Дзæуджыхъæуы Гергиты Валерийы номыл аивæдты ахуыргæнæндон æмæ уый фæстæ та – Санкт-Петербургы Н.А.Римскаг-Корсаковы номыл паддзахадон консерватори. Ахуыр кодта Советон Цæдисы адæмон артист, профессор Юрий Симоновы къласы.
Тедеты Хетæг у РХИ-йы сгуыхт артист, Ростроповичы æмæ Культурæйы уæрæсейаг фондты стипендиат. 2021 азæй ахуыргæнæгæй кусы Шниткейы номыл музыкалон институты. Уый дирижерæй ралæууыд Мариинаг театры, Мæскуыйаг филармонийы, Санкт-Петербургы консерваторийы, Ростоваг æмæ Алтайаг филармониты, афтæ ма «Геликон-оперæ»-йы спектаклты, Галина Вишневскаяйы центры, Екатеринбургы æмæ Красноярскы оперон театрты. Æвзонг музыкант 17-аздзыдæй зыдта æндæр зынгæ музыканттæй фылдæр.
«Иуæндæс азы мыл куы цыд, уæд тынг бауарзтон театр, архайдтон театралон студийы. Цыдтæн спектаклтæм. Кастæн Островский, Гоголь, Грибоедов, Шекспиры пьесæтæ. Уымæй дарддæр ма къуырийы дæргъы æртæ хатты зарыдтæн скъолайы хоры æмæ дзы истон стыр æхцондзинад. Музыкæ мæ йæхимæ кæй æлвасы, уый рахатыдтон бынтон чысылæй, уæлдайдæр та уарзтон зарын. Хоры заргæйæ, базонгæ дæн зынгæ зарæггæнæг, композитор æмæ хорз адæймаг Сечъынаты Альбинæимæ. Мах студийы ныффыстам цалдæр ирон зарæджы. Уый мын бауынаффæ кодта, цæмæй бацæуон аивæдты лицейы хормейстер æмæ ахуыргæнæг Дзанайты Ольгæмæ. Дзанайты чызг та мын срекомендаци кодта фортепианойы къласы фæдыл музыкалон скъоламæ бацæуын. Кæд мæ тынг нæ фæндыд, уæддæр сразы дæн йæ фæндыл. Фæлæ куыдфæстагмæ бауарзтон роялыл цæгъдын.
Фыццаг дыууæ азы архайдтон оперæйы, зарыдтæн Бах æмæ Шуберты аритæ, фæлæ мæ хъæлæс раджы райдыдта цъæл кæнын, ивын æмæ уымæ гæсгæ не сдæн вокалист. 16-аздзыдæй каст фæдæн фортепиано æмæ скрипкæйы къласы фæдыл хоры скъола. Номхуындæй, Дзæуджыхъæуы хоры скъолайы фæрцы мæнæн фадат уыд бирæ азты дæргъы дирижир кæнынæй архайынæн. Хоры скъола мын сарæзта æппæт уавæртæ дæр мæ музыкалон æмæ эстетикон рæзтæн. Гергиты Валерийы номыл аивæдты ахуыргæнæндоны ахуыр кодтон музыкæйы теори, цагътон альтыл. Дирижеры професси у вазыгджын, цалынмæ дирижер суай, уæдмæ хъуамæ суай хорз музыкант, хъуамæ æнкъарай оркестры алкæцы инструменты алы нотæйы дæр. Цæмæй хорз, æцæг дирижер уай, уый тыххæй хъæуы æртæ стыр курдиаты. Фыццаг – музыкалон курдиат. Дирижер зæрдæйæ хъуамæ уарза музыкæ. Дыккаг – хисæрмагонд курдиат, æвидигæ энерги, æндон фæндондзинад, тыхджын характер, харизма, организаторон курдиат. Æртыккаг – мануалон курдиат. Раст, ирд змæлдтытæ аразын. Идеалы дирижерæн йæ бон хъуамæ уа къухтæй алцы дæр – фæндтæ, æнкъарæнтæ равдисын. Фæлæ ма къухтæй дарддæр ис цæстытæ – оркестры æххæстгæнджытыл бандавыны фæдыл егъаудæр хæцæнгарз. Æгæрыстæмæй, зын зæгъæн у, къухтæ ахсджиагдæр сты æви цæстытæ. Дирижер хъуамæ лæууа куыд монолит, афтæ. Дирижеры сæйраг хæс у музыканттæн æххуыс кæнын. Раст фæндаг сын бацамонын. Уæд уыдон раргом вæййынц бирæ хуыздæр», – радзырдта Тедеты Хетæг.
«Цхинвалмæ фыццаг хатт æрцыдтæн, 12 азы мыл куы цыд, уæд. Дыккаг хатт та – уымæй æртæ азы фæстæ. Уæд та концерты хайад райстон нæ зынгæ оперон зарæггæнæг Амага Готтиимæ. Цагътон ын роялыл. 2014 азы та хайад истон хæдбардзинады боны цытæн егъау концерты. Уый фæстæ дæр Амага Готтиимæ концерт радтам Цхинвалы музыкалон ахуыргæнæндоны. Æрвылхатт дæр Цхинвалмæ æрцæуын стыр райзæрдæйæ. Куы бахъæуа, уæд кæдфæнды дæр цæттæ дæн Цхинвалмæ æрцæуынмæ», – радзырдта нын Тедеты Хетæг.
2022-2023 азты сезонæй у Петр Чайковскийы номыл оперæ æмæ балеты Пермы академион театры дирижер. Дирижир кæны ахæм спектаклтæн: Чайковскийы «Иоланта», «Лебединое озеро» æмæ «Щелкунчик»-æн, Асафьевы «Бахчисарайский фонтан», Пуччинийы «Мадам Баттерфлай», Барток-Вороновы «Замок герцога Синяя Борода», Поспеловы «Путешествие в Страну джамблей», Минковы «Приключения в Оперной стране» æмæ æндæртæн. Нæ зæрдæ йын зæгъы ноджы стырдæр æнтыстытæ йæ дарддæры царды.
ДЖИОТЫ Екатеринæ
