Иу æнус æмæ иу азы фæстæ

Иу афæдзы размæ банысан кодтам, гуырдзы нын дыууынæм азы кæй сарæзтой, уыцы геноциды сæдæ азы. Иу азы размæ махмæ афтæ каст, цыма уый уыдаид раджы, тынг раджы, уымæн æмæ йæ махæй ничи æрæййæфта, йæхи удыл æй ничи бавзæрста. Фæлæ рацыд иу аз, кæцы аз аивгъуыдта цæстыныкъуылдау, æмæ нæ ныр бауырныдта, афтæ раджы кæй нæ уыд уыцы æнæмсæр хæст, уыцы æвирхъау тугуарæн…

 

Дзырд кæуыл цæуы, æрæджы презентаци кæмæн уыд, уыцы чингуытæ дæр ахæм зæгъинæгтимæ байгом вæййынц цæстыты раз:

«Рæстæг нæ фæуæлахиз, йæ царды чиныг рыст æмæ тугæрхæм сыфтæй конд кæмæн у, уыцы адæмы стыр мастыл… Мысæн чиныджы фæрстыл ис дзæвгар рыст, маст æмæ ныфссастæвдисæг рæнхъытæ…

Ирон адæмы геноцид. Мингай адæймæгты трагикон хъысмæт, хохаг лæджы саст ныфс, мады судзгæ цæссыгтæ, сабиты кæуын, æдзæллаг уавæр æмæ тæссаг, фæлæ царды ныфсы фæндаг. Ныфсы фæндаг, тасæфтауæг талынгæй рухсмæ кæнæг фæндаг».

Ацы рæнхъытæ ист сты Республикæ Хуссар Ирыстоны Ахуырад æмæ зонады министрад ирон адæмы геноцидыл сæдæ азы сæххæсты бонмæ мыхуыры кæй рауагъта, уыцы чингуытæй сæ иу «Мысæн альбомы фæрстæ»-йы разныхасæй.

Ахæм ссадвæдыл нывæст у министрады иннæ бацæттæгонд чиныг «Цæмæй ивгъуыд ма уа рохы»-йы разныхасы бацæуæн дæр:

«Ирон адæмы геноцид… Растдæр афтæ схонæн ис, ирон адæмы быныскъуыд скæ-нынмæ куы æрхъавыдысты нæ сыхæгтæ, уыцы фыдæвзарæнтæн. 1920 азæй ныр сæдæ азы рацыд… Цал æмæ сыл цал хатты ратылд царды уæззау цалх?! Цал хатты сæ бахъуыд Цæгат Ирыстонмæ царды фæндагыл лидзыны сæр, цæмæй ирон уидæгтæ рæбыныл ма сыскъуыйой, цæмæй ма дзы исчи удæгасæй уæддæр аирвæза. Фæлæ уæддæр сæ ныфс нæ саст, уæддæр сæ уырныдта, Ирыстон кæй цæрдзæн, цард та дзы ногæй  цæдджинагау кæй æхсиддзæн, æмæ сын уый тых лæвæрдта. Уый руаджы-иу сфæрæзтой уыцы фыдæвзарæнтæ æмæ та-иу ногæй самадтой сæ царды бындур, æрмæст ирон адæмы зæрдæты бирæнымæц хъæдгæмттæ абон дæр нæма байгас сты».

Æмæ ма ноджы иу чиныг, уый дæр Ахуырады министрады хъæппæрисæй федта рухс – Къостайыхъæуы ахуырдзау фæсивæды хуызфыссынады аивады студийы куыстыты фотоальбом. Ацы æртæ чиныгæн Ахуырад æмæ зонады министрад сарæзта иумæйаг презентаци Анахарсисы номыл республикон библиотекæйы актон залы.

Презентацийы хайад райстой Республикæ Хуссар Ирыстоны Президент Бибылты Анатоли, Хицауады Сæрдар Бекъойты Геннади, Ахуырад æмæ зонады министр Гасситы Натали, Культурæйы министр Зассеты Жаннæ æмæ æндæртæ, зонад, ахуырад æмæ сфæлдыстадон интеллигенцийы минæвæрттæ.

Чиныг конд у Бекъойты Иринæйы ра-дзырдты цикл «Хъазæн чындзытæ» æмæ Гаглойты Елисайы радзырд «Ирвæзынгæ-нæг зиллакк»-æй. Бæрцæй дыууæ уацмысы, фæлæ сæ ирдæй разынд ирон адæмы геноцид, ис сæ ногдзинæдтæ, ног аивадон ахорæнтæй сты фæлыст æмæ агайынц зæрдæйы рæбынтæм, цæстыты раз сыстын кæнынц æнусы дæргъы кæй æвзарæм, уыцы хъизæмæртты.

«Цæмæй ивгъуыд ма уа рохы»… Ацы чиныг аивадон уацмыстæй конд нæу, нæ республикæйы ахуырдзау фæсивæд гено-циды тыххæй цы риссаг хъуыдытæ ныффыстой, уыдон æм æрцыдысты хаст. Æмæ уый ноджы риссагдæр æвнæлдæй æвналы зæрдæмæ. Нæ сабиты, нæ рæзгæ хурты тæригъæдæй. Уыдоны ахæм кары ма хъуамæ бахъуыдаид геноцидыл фыссыны сæр, уыдон хъуамæ фыссиккой æмæ хъуыды кæниккой, æрмæстдæр, сæ рæсугъд сомбоныл, сæ бæллицты фæндæгтыл, цард аразыныл. Хъуамæ ма бавзæрстаиккой æстæм азы судзаг рыст æмæ æвирхъау тас, сæ дадатæ æмæ нанатæй ахæм риссаг цыдæртæ ма хъуамæ хъуыстаиккой, фæлæ сæ хуыздæр цæрынмæ, рæсугъддæр фæндагыл ныллæууынмæ чи разæнгард кодтаид, ахæм хабæрттæ.

Фæлæ нæ Хуыцауæй ахæм амонд нæ фæцис, нæ нын схай кодта не сфæлдисæг адæмы хуызæн сыхæгтæ, цæмæй нæ цард адæн рацардаиккам, цæрæнбонты не сæфтмæ мачи бæллыдаид, нæ истори тугæй ма фыстаиккам…

Ахæм уыд йæ раныхасы мидис нæ республикæйы сæргълæууæг Бибылты Анатолийæн дæр. Президент æрсидт презентацийы хайадисджытæм, уæлдайдæр та рæз-гæ фæлтæрмæ, цæмæй нæ хъуыдыйæ макуы фæиппæрд  кæнæм, знаг æмæ нын хæлар чи у, уый. Гуырдзы цæрæнбонты ирон адæмæн цы хъизæмæрттæ æвзарын кæ-нынц, уыдон тыххæй æргом дзурæн куынæ уыд, уыцы рæстæджытæ аивгъуыдтой.

«Мах рагæй фæстæмæ кæнæм æртын-дæс коммунары кой. Фæлæ лæмбынæг куы ахъуыды кæнæм, уæд æвзæры фарст: цæй коммунартæ уыдысты уыдон? Зæронд лæгтæ æмæ æвзонг лæппутæ коммунартæ уыдысты? Фæлæ нын сæ хуыдтой афтæ, цæмæй бамбæхстаиккой геноциды фæдтæ. Ома, хæст цыдис ирон адæмы ныхмæ нæ, фæлæ большевикты ныхмæ…»

Президенты хъуыдымæ гæсгæ, иугæр ныр нæ хъысмæт нæхи къухы ис, уæд хъуамæ нæхи позици æмæ цæстæнгасмæ гæсгæ хъуыды кæнæм нæ тугæрхæм истори æмæ фæстиуджытыл дæр. Советон дуджы уыдæттыл дзурыны бар кæй нæ уыд, уый фæстиуæгæн стыр рæдыд æрцыд ирон адæмыл, уымæн æмæ цæттæ нæ уыдысты нæуæдзæм азты геноцидмæ.

«Бирæ хæттыты йæ загътон, æмæ йæ ноджыдæр фæлхатт кæнын: цалынмæ гуыр-дзы æппæт дунейы раз æргомæй басæттой, цалдæр геноциды нын кæй сарæзтой, ууыл, хатыр нæ ракурой, нæ хæдбардзинад нын банымайой, уæдмæ махæн семæ ницы ныха-саг ис, нæдæр политикон, нæдæр – экономикон», – загъта Президент.

Бибылты Анатоли уавæрæй спайда кæнгæйæ радон хатт æрсидт, алыгъуызон æнæхицауадон организациты фæлгæтты гуырдзыимæ алыгъуызон бастдзинæдтæ аразыныл чи архайы, ахæмтæм, цæмæй сæ фыдыбæстæйы ма кæной се знæгты фæндиаг, ма худинаг кæной, Ирыстоны сæрвæлтау чи бацарæфтыд, уыцы хъæбатыр лæппуты.

Æмæ раст у Президент. Алы æмæ алы телехидты, æнæмсæр дискусситы гуырдзыимæ контакт чи кæны, уыдон сты Ирыстон æмæ ирон адæмы сæрибары сæрыл тохы нысаниуæг дæлдзиныггæнджытæ. Уыцы телехидтæ чи организаци кæны, уыцы фæсарæйнаг организацитæ æмæ æнæхъæн институтты фæрцы ирон æмæ абхазаг адæмы зæрдæтæ балхæныныл уæхскуæзæй чи кусы, уыцы гуырдзы се хца доны нæ калынц. Уыдон дæр æй зонынц, уыцы диалогтæн бынтондæр кæй ницы фæстиуæг уыдзæн, фæлæ уыдонæн сæйраг у, семæ исчи ныхас кæна, уый. Цæмæй æнæхъæн дунейыл фæдис ныхъæр кæной, кæсут, ирæтты фæнды немæ ныхас кæнын, фæлæ сæ Уæрæсе нæ уадзы, зæгъгæ.

Ахуырад æмæ зонады министр Гасситы Натали лæмбынæг æрдзырдта, банысангонд чингуыты нысаниуæг æмæ ахадындзинады тыххæй, зæрдиаг арфæ ракодта презентацимæ æрцæуджытæн дæр æмæ презентацимæ хастæрцæуæг чингуытæ рухс кæй фæрцы федтой, уыдонæн дæр, сæ æвæллайгæ æмæ ахадæн куысты тыххæй. Уæлдай бузныджы ныхæстæ загъдæуыд, чингуытæн иллюстрацитæ чи скодта, уыцы суинаг ныв-гæнджытæ æмæ сæ ахуыргæнджытæн.

Презентацийы ма раныхас кодтой Ахуырад æмæ зонады министры хæдивæг Гаглойты Элиса, газет «Хурзæрин»-ы сæйраг редактор Гæбæраты Юри, профессор Плиты Гацыр, Республикæ Хуссар Ирыстоны адæмон нывгæнæг Гæбæраты Барис, Аивæдты лицейы хуызфыссынады хайады сæргълæууæг Дзæгъиаты Альбинæ, ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæг Дыгъуызты Лианæ æмæ æндæртæ.

Кæронбæттæны Бибылты Анатоли æмæ Гасситы Натали кады грамотæтæй схорзæхджын кодтой чингуытæн иллюстрацитæ чи скодта, уыцы ахуыргæнинæгтæй цалдæры.

«Рацæудзæн ноджы æнустæ… Ирыстон рæздзæн æмæ дидин æфтаудзæн, йæ цæфтæ, йæ рыст, йе стыр маст нæ ферох кæндзæн. Уыдонæн рохгæнæн нæй!» – ахæм ныхæстæй фæуд кæны чингуытæй сæ иуы разныхас.

Хуыцауы бафæндæд, цæмæй афтæ уа!