Чингуыты тæрхæгыл

«ХОРЗ АДÆЙМАГ»

Ивгъуыд азы декабры мæйы  мыхуыры рацыд чиныг «Хорз адæй-маг», зæгъгæ. Ацы чиныгмæ бацыдысты зынгæ ирон фыссæг æмæ литературæзонæг, филологон зонæдты доктор, профессор, Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон премийы лауреат Джусойты Нафийы уацтæ æмæ рецензитæ, кæцытæ фыст æрцыдысты иннæ зындгонд фыссæг, литературæзонæг, Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон премийы лауреат Хъазиты Мелитоны сфæлдыстады тыххæй. Авторæн йæ къухты бафтыд  Хъазийы фырты уацмыстæн анализ саразын. Чиныг сарæзта Тототы Ленæ.

«Хорз адæймаг, курдиатджын фыссæг. Ахæм у Хъазиты Резойы фырт Мелитон. Райгуырд æмæ схъомыл Хуссар Ирыстоны иу рæсугъд хъæуы. Уæлдæр ахуырмæ та бацыд нæхи институтмæ, ныр университеты ном кæмæн ис, уырдæм. Уыдис тынг рæвдз студент. Фæстæ-дæр ссис институты ахуыргæнæг, фæци аспирантурæ фæсаууонмæ æмæ бахъахъхъæдта диссертаци, райста филологон зонæдты кандидаты ном. Ныртæккæ кусы университеты дæр æмæ зонад-иртасæн институты дæр ирон литературæйы хайады.

Мелитон мæнæй бирæ кæстæр у, фæлæ йæ зонгæ рагæй кæнын. Фыццаджыдæр – хорз кусæгæй, курдиатджын фыссæгæй æмæ æгъдауджын ирон адæймагæй. Куысты у цæвиттойнаг… Иумæ кусæм æмæ йæ куыстæй æз дæн тынг разы æмæ зæрдæрухс. Мелитоны курдиат нывæфтыд литературæйы арæхсы æппæтмæ – æмдзæвгæтæ, ра-дзырдтæ, уацаутæ фыссынмæ, литературон критикæ æмæ ирта-сæн куыстмæ, публицистикæ æмæ ирон æвзагмæ уацмыстæ ивынмæ, драмон уацмыстæ фæлдисынмæ. Иудзырдæй, арæхсы æппæтмæ дæр.

Æмæ ма йæм ис ноджы иу ахсджиаг миниуæг – арæхстгай иу кæ-ны иу организацийы Хуссар Ирыстоны фысджыты æмæ уыдон æмзиууонты Цæгат Ирыстоны. Иу дзырдæй, Мелитон у æхсæны царды дæр курдиатджын архайæг. Нæ кæстæртыл æмбæлы уымæн йæ аивадон æмæ зонадон уацмыстæ зонын, уымæн йæ адæймаджы рæсугъд миниуджытыл æнувыд уæвын æрвылбоны хъуыддæгты æмæ æхсæнады царды», – фыста Нафи.

Нæ горæты 9-æм астæуккаг скъолайы директор Зассеты Зарæ куыд зæгъы, афтæмæй ацы уац Нафи ныффыста, Зассеты чызг ма ирон литературæйы ахуыргæнæгæй куы куыста, уæд фыссæг æмæ ахуыргондæн ахуырдзаутимæ цы фембæлд цæттæ кодта, уый охыл: «2014 азы Хъазиты Мелитоны 65 азы юбилейы цытæн скъола «Альбион»-ы ахуыргæнинæгтимæ бацæттæ кодтон поэты уацмысты бындурыл сфæлдыстадон изæр (уæд «Альбион»-ы куыстон). Мадзалмæ хуынд æрцыд автор йæхæдæг дæр. Уыцы изæрмæ скъоладзаутæн хæсгонд æрцыд Мелитоны цард æмæ сфæлдыстадыл æрмæг æрæмбырд кæнын. Уыдон хъуамæ аныхас кодтаиккой зонад-иртасæн институты кусджытимæ. Сывæллæттæ фарстытæ лæвæрдтой æмæ дзуаппытæ сæхимæ фыстой сæхæдæг. Æрмæст сын Нафи æмгъуыд скодта дыккаг бонмæ. Куы йæм бацыдысты, уæд сæм радта иу сыф. Сыфыл уый ныффыста йæ хъуыдытæ Мелитоны тыххæй. Уыцы фыстæй спайда кодтон мадзалы, уый фæстæ йæ бафснайдтон. Мæ гæххæттыты ‘хсæн уыд абоны онг, фæлæ растдæр уыдзæн, кæй тых-хæй фыст у, уый къухмæ йæ раттын. Уымæ гæсгæ йæ радтон Мелитон Резойы фыртмæ». Чиныгаразæг фыссы: Радтой йæм æй, аив фæлгæт ын сарæзтой, афтæмæй йæ балæвар кодтой Мелитонæн. Уымæй та мæнмæ æрбафтыдис.

Чиныгмæ хаст æрцыдысты, Мелитоны тыххæй зынгæ адæймæгтæ, куыд, зæгъæм, Ходы Камал, Кокайты Тотрадз,  поэт М.Синельников, Къусраты Анатоли, Цыбырты Людвиг, Букуылты Алыкси, Бибылты Анатоли, Дзасохты Музафер, Тыджыты Юри, Булкъаты Михал, Гуыцмæзты Алеш, Хозиты Барис, Плиты Гацыр æмæ æндæртæ цы бирæ хорз ныхæстæ загътой, уыдон. Фылдæр дзы сты Нафийы рецензитæ æмæ фыстæджытæ. Фыссæг Гæбæраты Юри та Мелитоны тыххæй загъта: «Мах æнæхъуаджы нæ фæдзурæм, Хъазиты Мелитонæн бафæстаг рæстæджы монографийы жанры цас бантыст, уый йæхæдæг у иу зонадон институты фаг куыст».

Ходы Камал та фыссæджы тыххæй загъта: «…Мелитонмæ æз хæлæг кæнын… Мæнæ «белая зависть» кæй хонынц, афтæ йæм хæлæг кæнын, уыйбæрц хорз хъуыддæгтæ аразын æмæ йын æппынæдзух кусын кæй æнтысы, уый тыххæй…». Иудзырдæй, Хъазиты, Мелитоны сфæлдыстад цымыдисон кæмæн у, уый бирæ ногдзинæдтæ ссардзæн чиныджы.

«КЪОСТА»

Афоризмтæ

2019 азы ма мыхуыры рацыд зынгæ фыссæг Хъазиты Мелитоны арæзт чиныг «Къоста», кæцымæ бацыдысты Хетæгкаты Къостайы афоризмтæ. «Ирон фысджытæй ацы стыр аивадон амал æцæг дзырдвидыцы сæрмæ ныфсджынæй чи систа, кады аккаг æй чи скодта, уый уыдис нæхи Къоста.  Цæй тыххæй, уый Нигер райхæлдта афтæ: «Къоста тырныдта цыбыр дзырдмæ æмæ афтæмæй хъуыды арфæй æвдисынмæ. Уымæ гæсгæ йæм арæх ис афоризмтæ». Æмæ хъæуæгыл банымадтон, нæ сæрхъуызой йе сфæлдыстад кæмæй срæсугъд кодта, йæ уыцы цæстæвæрæн аивадон амал ын, ома, йæ афоризмтæ йын, гæнæн цас ис, уыйбæрц, йæхæдæг сæ куыд пайда кодта, афтæмæй сæ чиныгкæсджыты рæгъмæ рахæссыныл, цæмæй сæ пайда кæнæм мах дæр», – фыссы чиныгаразæг.

Чиныг у хъæуæг, уымæн æмæ Къостайы афоризмтæй спайдагæнæн ис сфæлдыстадон куысты. Стæй дæр, алы ирон адæймаг дæр хæсджын у, цæмæй зона Къостайы сфæлдыстад æххæстæй. Хорз уаид алы ирон хæдзары дæр куы уаид ацы чиныг.

ДЖИОТЫ Екатеринæ