Национ музейы хайадтæй сæ иуы сæргълæууæг у æрыгон нывгæнæг Дыгъуызты Мария
Марияйы аивадон арæхстдзинад бæрæг у, музейы цы хайадтæ ис, уыдонмæ бахизгæйæ. Зæгъæм, геноциды хайады цæст фыццаг аныдзæвы Марияйы конд ныв «Хъынцъымгæнæг мад»-ыл. Ныййарæджы зæрдæйы маст, геноциды рæстæджы ирон адæмы трагеди, фыдбонтæ æмæ зындзинæдты бавзарæг – иу фæлгондзы баиу сты Марияйы дæсныйады фæрцы адæмы æнкъарæнтæ. Таргъуыз ахорæнтæй дарддæр йæ куысты фылдæр спайда кодта æвзалыйæ.
Мария каст фæцис Цхинвалы 12-æм скъола. Йæхæдæг куыд загъта, афтæмæй йæм нæ уыдис йæ цардвæндæгтæ аивадимæ баиу кæныны хъуыды, фæлæ æрдзæй ратгæ курдиат æмæ чысыл фæндондзинад куыстуарзондзинадимæ иумæ фæтых сты æрыгон чызджы зæрдæйыл æмæ йæ асайдтой сæ фæдыл. Астæуккаг скъолайы куы ахуыр кодта, уæд йæ хорз æмбалы фæндонæй бацыд нæ горæты аивадон ахуыргæнæндонмæ. Фæцыд йæ зæрдæмæ, уыдис ын æнтыстытæ дæр. Йæ ахуыргæнджытæ аргъ кодтой йæ куыстытæн æмæ йæ бафæндыд йæ ахуыр адарддæр кæнын. Бацыд Краснодары Культурæйы паддзахадон институты аивадон факультетмæ. Ам æнгомдæр базонгæ æмæ йæ тыхтæ æвзарын райдыдта аивады алы жанрты. Дипломон куыстæн равзæрста Чеселтгомы хæххон лыжæтыл бырæн курорты проект саразын. Ныртæккæ дæр уыцы проект ис ахуыргæнæндоны хуыздæр куыстыты равдысты. Фæлæ Марияйы йæ зæрдæ ивæзта портрет нывкæныны жанрмæ.
«Институты ахуыр кодтам аивады алы æмæ алы жанрты – хуызфыссынад, пейзаж, реставраци, портрет, архитектурæ, скульптурæ, графикæ, декоративон-прикладон жанр æмæ æндæртæ. Се ‘ппæт дæр цыдысты мæ зæрдæмæ, хорз сæ ахуыр кодтон, æвзæр нысæнттæ мын никуы уыд, фæлæ мæ зæрдæ тынгдæр айста портреттæ ныв кæнын. Нываивады уый æппæты зындæр жанрыл нымад у, уымæн æмæ хъуамæ радæдтай адæймаджы характер, йæ зæрдæйы уаг. Буары алы счъилыл дæр хъæуы сæрмагонд куыст, алы хъуыны хал дæр хъуамæ æвæрд уа йæхи бынаты. Нæй фæрæдийæн ахорæнты хуызты равзæрсты æмæ ма уыимæ портрет хъуамæ хæрзæнгæс уа йæ оригиналимæ. Цæмæй дæ куыстæн уа æнтыстджын фæстиуæг, уый тыххæй домдæуы тынг бирæ рæстæг, фæразондзинад æмæ куыстуарзондзинад», – загъта Мария.
Марияйы сисы бынæй рацыдис тынг бирæ портреттæ куыд сæрмагонд заказæй, афтæ йæхи сæрибар фæндонмæ гæсгæ дæр.
Дыгъуызон аивадон курдиат нæ хæлæг кæны музейы аивадон фæлындзынадæн дæр. Йæ коллегæтæ куыд загътой, афтæмæй фæлындзæн экспонатты равæрд æмæ рæсугъддзинадыл бæрндзинад æвæрд ис Марияйыл. Советон дуджы (1920, 1989) æмæ 2008 азты геноциды къуым у музейы ахсджиагдæртæй сæ иу. Ам фæткыл æвæрд сты алы æмæ алы дугты уæззау царды бæлвырдгæнæнтæ. Аивадон фæлындзæг сæ афтæ равæрдта æмæ адæймаджы йæ хъуыдытæ ахæссынц арф историйы бонтæм. Астæуæй хус бæлæсты къалиутæй Мария снывæста мидисджын деталь – геноциды æвдисæн иунæг «удæгас» бæлас, йæхи къухтæй сныв кодта геноцидты рæстæджыты æрцæугæ цаутæ. Уыдон йæхи цæстæй чи федта, ахæмтæй йæ коллегæтимæ æрæмбырд кодтой сæ мысинæгтæ къухфыстæй, бакуыстой сыл ног технологиты руаджы æмæ сæ авгын скъаппыты афтæ равæрдтой, цæмæй æрбацæуæгæн йæ бон суа сæ бакæсын. Мария ирон адæмы фыццаг геноцидты рæстæджы гуырд дæр нæма уыдис, 2008 азы та йыл æдæппæтæй 10 азы цыдис, нæ федта уыцы зындзинæдтæ йæхи цæстытæй, фæлæ йæ миддунейы курдиат æмæ æнкъараг зæрдæйы руаджы базыдта дугты зындзинæдтæ йæ бирæ куыстыты равдисын. Æрыгон чызг ма музейы фæлгæтты цы хæрзгъæд куыстытæ бакодта, уый тыххæй ис тынг бирæ радзурæн, кæддæриддæр райсы активон хайад, æгæрыстæмæй, йæхимæ цы куыст нæ хауы, уыдоны дæр æмæ йæ хæлар ахастæй рухс кæны йе ‘мкусджыты æмæ æрбацæуджыты зæрдæтæ дæр.
Курдиатджын чызг арæх хайад райсы республикæйы æмæ Уæрæсейы алыгъуызон равдыстыты. 2017 азы республикон библиоте-кæйы фыццаг хатт уыд йæ равдыст «Лица и судьбы». Уым фыццаг хатт адæмы размæ рахаста йæ ахæм куыстытæ, куыд: «Лица и судьбы», «Хъынцъымгæнæг мад», «Последний танец» æмæ бирæ æндæртæ. Уæдæй нырмæ Марияйы куыстытæн стыр аргъ кæнынц аивадуарзджытæ.
«Æз тынг уарзын Марияйы нывтæ, сæйраджыдæр уымæн æмæ сты мидисджын. Сæ иуæй дæр афтæ зæгъæн нæй æмæ ницæуыл дзурæг у. Йæ фыццаг равдыст ын куы федтон, уæд мæ тынг бафæндыд нывты авторы фенын, æнхъæлдтон, уыдзæнис кардзыд, царды уæззау уæз чи банкъардта, хæсты зындзинæдтæ йæхи цæстæй чи федта. Афтæмæй та Марияйыл уæд æрмæст 21 азы сæххæст. Дызæрдыггаг нæу, Мария æнкъараг æмæ арфхъуыдыгæнаг у, æмæ афтæ ирд æмæ зæрдæмæдзæугæ сты йæ куыстытæ», – загъта Марияйы аивадæн кадгæнæг Хуыгаты Ларисæ.
Дыгъуызты чызг у Уæрæсейы Федерацийы æмæ Хуссар Ирыстоны Нывгæнджыты цæдисты уæнг, аивадон коллектив «Цхинвал-5»-ы уæнг. Æрæджы ацы аивадон коллективы уæнгтæн Санкт-Петербургы уыд равдыст. Марияйы конд нывтæ дæр уым æвдыст цыдысты. Йæхи цæттæ кæны ацы сæрды нæ горæты равдыстыты залы сæрмагонд равдыстмæ. Уырдæм аивадуарзджыты размæ рахæсдзæн йæ ног куыстытæ.
ХУЫГАТЫ Миленæ
