Ирон адæмон аивад æнусты дæргъы йæ рафæлдисæг адæмимæ æмдзу кæны. Кафт, зард æмæ ирон музыкæйы зæлтæ, æвæццæгæн алкæйы удрæбынмæ дæр бахæццæ вæййынц, зæрдæйы тæгтæ базмæлын кæнынц.
О, уарзæм аивад, фæлæ, хъыгагæн, æмхиц æм чи сты, йæ цард ын чи снывонд кæны æмæ сæууон стъалыйау аивады арвыл чи сæрттивы, уыдон бæрцыл адæймæгтæ вæййынц. Стæмтæн вæййы лæвæрд ахæм курдиат. Уымæ гæсгæ сын цымыдис кæнæм канд се сфæлдыстадмæ нæ, фæлæ сæ цардмæ æгасæй дæр. Стæй æрмæст цымыдис нæ кæнæм, фæлæ хæсджын дæр стæм, цæмæй сæм хæстæгдæр лæууæм æмæ сæ хуыздæр зонæм. Уымæн æмæ нын уыдон хæссынц нæ цардмæ аивдзинад, уарзондзинад, рæсугъддзинад.
Ирон кафты аивадмæ стыр æвæрæн чи бахаста, уыдонæй сæ иу уыдис Хуссар Ирыстоны зард æмæ кафты паддзахадон ансамбль “Симд»-ы зындгонд кафæг Куымæридтаты Эльзæ. Фидарæй зæгъæн ис, Эльзæйæн йæ уды рæбын кафты аивадмæ цы уарзондзинад æрбынат кодта, уый йын æрдзæй лæвæрд кæй у. Æмæ уыцы æвзыгъддзинад, уыцы курдиат та арфдæр æмæ мидисджындæр кодта йæ æнæрынцой æвæллайгæ куыстæй.
Куымæридтаты Эльзæ Хуссар Ирыстоны Къохаты хъæуы райгуырд 70 азы размæ. 6 азы йыл куы сæххæст, уæд йæ ныййарджытæ сæ царды уавæртæ фæхуыздæр кæныны тыххæй æрцардысты сæ сыхаг хъæу Дменисы. Йæ фыд Павел (Палуш) – афтæ йæ хуыдтой фырбуцæн дменисæгтæ), йæ хъæуæй Дменисмæ цы бахаста, уыдон сæйраджыдæр уыдысты ирон лæджы фарн, æгъдау, рæдау æмæ парахат зæрдæ. Æмæ уыцы хорз миниуджытыл сабыргай цайдагъ кодта канд йæхи кæстæрты нæ, фæлæ хъæубæсты иннæ фæсивæды дæр. Мæ зæрдыл æй хорз бадардтон: бæрзонд, бæзæрхыг, уæзбын, хиуылхæцгæ уыд Палуш. Нымад лæг уыд хъæубæсты, афтæмæй батыдта йæ царды бонтæ. Цы хъæбултæ хъомыл кодта йæ цардæмбалимæ, уыдон дæр сабыр, æгъдауджынæй рæзтысты. Цумахъом куы фесты, уæд сæ ныййарджыты æнцой лæууыдысты. Кодтой хæдзары алыгъуызон куыстытæ. Æххуыс сын кодтой колхозы алыгъуызон куыстыты. Уæд нæргæ колхозыл нымад уыд Дменис. Фыццаг социалистон куысты хъайтар Сагкаты Григол дæр сæ сыхы цард. Уыцы рæстæджытæ æрымысгæйæ, адæймаджы зæрдæ хурварс абады. Адæм уæд кæрæдзийыл цæрддзу кодтой. Иу адæймаджы цин æппæт хъæубæсты циндзинад уыд, иу адæймаджы рис та алкæйы рыст дæр. Гъе, ахæм хъæубæсты, сыхбæсты `хсæн хъомыл кодта Эльзæ. Æмæ абон уый дæр йæ удыхъæды рæсугъд миниуджытæй кæй хайджын кæны æндæрты, йæ уды хъармæй сæ кæй тавы, уым диссагæй ницы ис.
“Симд”-ы кафæг куыд ссис, уый тыххæй та Эльзæ афтæ зæгъы: “Бирæ уарзтон кафын чысылæй дæр. Ме `фсымæр скъолайы кафыдис хæдархайгæ ансамблы æмæ-иу хæдзары куы репитици кодта, уæд æм мæ хъус лæмбынæг дардтон. Архайдтон йемæ кафыныл. Æмæ Дменисы 8 азон скъола бакæсыны фæстæ мæ ахуыр Ксуисы астæуккаг скъолайы куы адарддæр кодтон, уæд сæххæст мæ бæллиц. Райстой мæ, скъолайы национ кæфтытæ кæм ахуыр кодтой, уыцы кружокмæ. Мæ ахуыргæнджытæ уыдысты, зындгонд кафджытæ, цардæмбæлттæ Тъехты Петр æмæ Хъотайты Кларæ. Мах арæх истам хайад алыгъуызон мадзæлтты æмæ-иу нын уыд стыр æнтыст.” – зæгъы Эльзæ.
Чызджы аив уæнгты айст, йæ рæсугъд гуырыскондмæ кæсгæйæ, стæй кафынмæ куыд тырныдта, уый уынгæйæ йын Петр бауынаффæ кодта, цæмæй горæтмæ ацыдаид, “Симд”-æн кадртæ кæм цæттæ кодтой, уырдæм. Кæнгæ дæр æй йæхæдæг бакодта уырдæм. Уайтагъд ыл сæ цæст æрывæрдтой. Бирæ рæстæг æй нæ бахъуыд уым ахуыр кæнынæн. Уайтагъд 17 аздзыд чызджы æрбахуыдтой “Симд”-мæ æмæ йæ æрлæууын кодтой кафтæххæстгæнджыты æппæты разæй – амонæгæй. Эльзæйы цинæн кæрон нæ уыд. Фæлæ йæ амонæг- кафæгæй кæй слæууын кодтой, уый йын чысыл йæ уæнгты тас уагъта. Хорз æмбæрста, разæй æрлæууын хуымæтæджы хъуыддаг кæй нæу. Æрмæст кафт зонын фаг нæу. Хъуамæ хорз æмбарай музыкæ дæр. Иу чысыл рæдыд фæкодтай, уæд дæ фæстæ чи лæууынц, уæд уыдонæн дæр сæ кафт схæццæ уыдзæн æмæ ныххудинаг уыдзысты сценæмæкæсæджы раз. Уыцы раззаг рæнхъæй нал рахызт Эльзæ, ничиуал æй раивта, уым лæууыд æмæ кафыд суанг пенсийы ацæуынмæ.
Æрдзæй курдиатджын, уæнгрог, куыстуарзаг æмæ хъæддых чызг йæ ном æмæ ансамблы кад дæр дæлæмæ никуы æруагъта. Эльзæ абон дæр сæрбæрзонд у сæ уæды къухдариуæггæнджытæ ГССР аивæдты сгуыхт архайæг Битеты Павел, балетмейстер – ГССР адæмон артист Къæбысты Аслан, репетитор – Цæгат Ирыстон-Аланийы адæмон артист Æрсойты Владимирæй. Уыцы рæстæджы, зæгъæн ис æмæ ансамбль схызт йæ дидинрафтыды æмвæзадмæ. Ансамбль “Симд” йæ диссаджы кафтæй æхцондзинад хаста канд нæхи сценæмæкæсджытæн нæ, фæлæ ма фæсарæнты аивадуарзджытæн дæр. Уыдон фæхуыдтой Йемен, Иордани, Кипр, ФРГ æмæ æндæр рæттæм дæр. Æрзылдысты Уæрæсейы бирæ бæстæты.
“Нæхи горæты та æрвылкъуырисæр дæр æвдыстам концерт. Диссаг уый уыд æмæ-иу залы алыхатт дæр къухбакæнæн нæ уыд. Сæ тыхджын къухæмдзæгъд ныл кæддæриддæр сагъта базыртæ. Иудзырдæй, уыдон махæн хастой æхцондзинад, мах та – уыдонæн. Уый нæ артисттæ нымадтой стыр æнтыстыл æмæ сæ зæрдæ радис сæ куыстæй. Уымæ гæсгæ мурмæ дæр нæ дардтам нæ разылæууæг проблемæты, кæд тынг зын уавæрты куыстам, уæддæр”, – зæгъы Эльзæ.
Бирæ азты дæргъы аивады йæ æнувыд куысты тыххæй Куымæридтаты Эльзæйæн йæ рæстæджы лæвæрд æрцыд Кады грамотæ.
Адæймаджы цардæн рæстæг æмæ адæм сты аргъгæнæг. Æмæ абон мах уынæм æмæ зонæм, Эльзæйæн ирон аивады культурæмæ кæй ис аккаг хайбавæрд.
70 азы сæххæст Куымæридтаты Эльзæйыл. Фæлæ раздæрау æрттивынц йæ цъæх цæстытæ, йæ цæсгомæй нæ сæфы йæ рæсугъд мидбылхудт, у уæнгрог. Куыд æмбал, афтæ та у æнæхин, æнæсайд. Æмбæлттыл, хиуæттыл – æнувыд. Адæм ын аргъ кæнынц йæ хуымæтæгдзинад æмæ хæдæфсардзинадæн æмæ уый та алкæйы къухты не `фты.
Амондджын уыдис Эльзæ йæхи сæрмагонд царды дæр. Фæлæ цы загъдæуа хъысмæтæн. Йæ цардæмбал Джиоты Нугзаримæ кæрæдзийы æмбаргæйæ цардысты. Баисты дыууæ чызджы æмæ иу фырты хицау. Фæлæ Нугзарыл йæ хъысмæт хинæй рацыд, сау мæлæт æй атыдта йæ хъарм бинонтæй. Фенкъард ис Эльзæ, фæлæ цы гæнæн ис. Адзалæн мадзал нæй. “Ахæм нæлгоймæгтæ стæмтæ сты, тызмæг ныхас не `хсæн никуы рауад. Дыгай-æртыгай мæйты иу гастролты уыдыстæм, фæлæ мæ никуы бакъуылымпы кодта, æндæр нæлгоймаг æй чизоны нæ фæбарстаид. Фæлæ мæ уый йæхæдæг разæнгард кодта, дæ зæрдæ ма æхсайæт, зæгъгæ, сывæллæттæм дæр. Райгонд уыдтæн мæ царды, Нугзарыл кæй сæмбæлдтæн, уымæй. Фæлæ, æвæццæгæн мæ хъысмæт ахæм у. Райгонд æмæ сæрыстыр дæн “Симд”-ы артисткæ кæй уыдтæн, уымæй дæр. Мæ дæсныйад мæхи сывæллæттæй ничи равзæрста, фæлæ мæ хъæбулы хъæбултæ дыууæйæ кафынц æмæ мæ зæрдæйæн уый уæлдай æхцондзинад хæссы” – загьта Эльзæ.
БЕСТАУТЫ Валя
