Ирон адæмы рухсмæ ракæныныл иууыл зæрдиагдæрæй чи архайдта, уыцы разагъды лæгтæй иу Джиоты Пора (Христофор) уыдис – æнудæсæм æнусы кæрон æмæ дыууынæм æнусы райдианы зындгонд æхсæнадон-культурон архайæг. Райгуырд Дзауы хъæуы. Нырма каст фæцис Дзауы райдиан скъола, фæстæдæр та Тифлисы духовон семинар. Фæстæдæр Порамæ æрхауд Киевы духовон академи каст фæуыны амонд. Академийы фæстæ кусынмæ æрвыст æрцыд Эриваны нæлгоймæгты гимназмæ, фæстæдæр фæстæмæ æрвыст æрцыд Тифлисмæ æмæ кусын райдыдта Фыццаг нæлгоймæгты гимназы. Уый æмрæстæджы уырыссаг æвзагыл аргъуанон службæ æххæст кодта Сионы аргъуаны. Порайы тыххæй бирæ зындгонд факттæ баззад. Зæгъæм, 1913 азы Никъала II Тифлисмæ куы æрцыд, уæд ыл фыццаг сæмбæлд Джиоты Пора, Никъала паддзах алкæмæй раздæр Порайы къух райста.
Нæй саргъгæнæн Джиойы-фырт ирон фысджыты чингуытæ рухсмæ уадзыны сæраппонд цы стыр куыст бакодта, уымæн. Уый уыд Хетæгкаты Къостайы «Ирон фæндыр»-ы рецензент, æмæ йын кæд стыр поэты знæгтæ йæ разы цæлхдуртæ æвæрдтой, уæддæр бацархайдта чыныгæн рухс фенын кæныныл. Ногæй кæй сфæлхат кодта, уыцы рапорты карзæй ныффыста Цензурон комитетмæ: «По Вашему предложению я вновь пересмотрел рукопись самым тщательнейшим образом и пришел к непоколебимому убеждению, что сведения, дошедшие до начальника Терской области, представляют из себя не что иное, как самую бесцеремонную по своей неосновательности клевету, ложный донос, учиненный лицом, не имеющим ни малейшего представления не только о внутреннем содержании, но и даже о внешнем составе сборника стихотворений К.Хетагурова».
Пора уыд Тифлисы Ирон рауагъдадон æхсæнад бакæныны активон хайадисæг, йæ фыццаг сæрдар. Уыд газет «Ног цард», журналтæ «Æфсир», «Хуры тын», æмæ ирон драмкъорды цыдæриддæр пьесæтæ æвæрд цыдис, уыдоны цензор. Советон дуджы уый Хуссар Ирыстоны бакодта бæстæзонæн музей, бындур æрæвæрдта Цхинвалы педагогон ахуыргæнæндонæн, уыд йæ фыццаг директор. Пора амард 1935 азы.
Фæлæ ныртæккæ нæ ныхасы сæр Порайæн йæхиуыл нæу – йæ фæстæ кæй ныууагъта, цахæм фæдонтæ йын баззад, уыдæттæм а-фæстаг рæстæджы арæх равзæры цымыдисдзинад ирон æхсæнады активондæр минæвæртты хсæн. Æмæ йæ цæрæнбон бирæ историк, Уæрæсейы æфсæддон-историон æхсæнады уæнг Къарданты Тимурæн, æрæджы газет «Северная Осетия»-йы цы уац «Последний бой майора Джиоева» ныммыхуыр кодта, уый тыххæй.
Фыццаг дунеон хæст, уый фæстæ та Дыккаг дунеон хæст æрдомдтой æфсæддон техникæйы рæзт, гарзджын тыхты æлыгъуызон æфсæдты ног хæцæнгæрзтæ, куыд æфсæддон-уæлдæфон тыхтæ æмæ танкон æфсæдтæ. Уæлдай тынгдæр сырæзтысты Дыккаг дунеон хæсты, цы ран ахсджиаг ролы ахъазыдысты нацистон Германыл советон адæмы фæуæлахизы хъуыддаджы. Танкон æфсæдтæ басгуыхтысты Сырх Æфсады бæрзондхъомысадон размæбырсæн операциты символæн. Уый хынцгæйæ мах рæстæджы дæр, суанг советон дугæй абоны онг нысан цæуы, Танкисты бон, кæцы ацы аз æрхауд 12 сентябрмæ.
Стыр Фыдыбæстæйон хæсты танкон æфсæдты службæ кæнгæйæ не мзæххонтæй уæлдай ирддæр фæд чи ныуагъта, уыдонæй иу уыдис Джиоты Дмитри, кæцы йæ фæстаг хæсты тыххæй бавдыст æрцыд Советон Цæдисы Хъайтары ном райсынмæ.
Джиоты Дмитри райгуырд 1916 азы горæт Тифлисы сауджын Джиоты Пора (Христофор) æмæ Софья Уардиашвилийы хæдзары. 1933 азы Дмитри каст фæцис астæуккаг скъола, куыста автобустæ цалцæггæнæн заводы техникæй, фæстæдæр фæлхасадон базæйы, уый фæстæ та нысангонд æрцыд Гуырдзыстоны ССР Наркомземы автобазæйы хистæрæй.
1936 азы йæм æрсидтысты Сырх Æфсады рæнхъыты службæ кæнынмæ. цалдæр мæйы уыд 1-аг Саратовон (Приволжскы æфсæддон округ) танкон училищейы курсант, стæй йæ снысан кодтой Мæскуыйы æфсæддон округы №6041 танкон полкы взводы командирæй. 1939 азы сентябры мæйæ 1940 азмæ уыд 39 танкон бригадæйы (Мæскуыйы æфсæддон округ) ротæйы командир. Хайад иста советон-финаг хæсты (1939-1940). 1940 азы майæ 1941 азы августмæ уыд 25-æм хицæн танкон полкы (Ленинграды æфсæддон округ) ротæйы командир.
Стыр Фыдыбæстæйон хæсты хайадисгæйæ уый 1941 азы уыд 163-æм мотоæхсæн дивизийы 25-æм полкы танкон ротæйы командир. Хæцыд Цæгатаг æмæ Цæгат-Ныгуылæн фронтты. Хайад иста Лужскмæ бацæуæнтæ хъахъхъæныны. 1941 азы августы мæйы фæцæф æмæ йын хос кодтой Казаны госпиталы. Госпиталæй йæ куы рафыстой, уæд, 1942 азы июлы мæймæ уыд Приволжскы æфсæддон округы горæт Сызраны 21-æм хицæн полкы командиры хæдивæг, уыцы азы, июлы мæйæ та уыд 80-æм танкон бригадæйы 174 хицæн батальоны командир. Хæцыд Ныгуылæн фронты. Хайад иста Гжатскы здæхты хъахъхъæнæн тохты. 1942 азы 25 ноябры та уæззау цæф фæцис æмæ ногæй бахауд госпиталмæ. Уыцы аз æй айстой партийы рæнхъытæм, лæвæрд ын æрцыд капитаны цин.
80-æм танкон бригадæйы 174-æм танкон батальонæн командæ кæнгæйæ Джиоты Дмитри йæхи равдыста цæвиттойнагæй хæстон операцитæ æххæст кæнгæйæ, нымад æрцыд иууыл хуыздæр æмæ курдиатджындæр командир-танкисттæй сæ иуыл. Йæ командæкæны-надæй батальон сæххæст кодта цыппар æнтыстджын танкон абырсты, знаджы арты хай бакæнгæйæ æмæ танктæй бассæндгæйæ. Йæ командирон танк Т-34 йæ Джиоты Дмитри йæхæдæг иунæгæй скуынæг кодта: 6 алыкалиброн сармадзаны, 7 нæмыгзгъалы, 3 минææхсæны, æртæ хæстон машинæйы хæстон æрмæджытимæ, 1 хæстон æрмæджыты æфтауцдон, ныппырх кодта 6 дзоты æмæ скуынæг кодта 150 бæрц салдат æмæ офицеры.
1942 азы июлы мæйы Джиоты Дмитри 33-æм армийы командæгæнæг инæлар-лейтенант Васили Гордовы бардзырдæй хорзæхджын æрцыд Фыдыбæстæйон хæсты I къæпхæны орденæй.
Джиоты Дмитри 1943 азы июлы мæйы каст фæцис Мæскуыйы И. Сталины номыл бронетанкон æмæ механизацигонд æфсæдты Академийы командон сконды уæлдæр курсытæ. Æмæ 1943 азы июлы мæйы нысан æрцыд 160-æм хицæн полчы командирæй. Тох кодта Централон фронты, хайад иста Украинæйы иу хай ссæрибар кæныны тохты.
Черниговы кавалерион дивизийы 160-æм хицæн полкы командир, майор Джиоты Дмитри уæлдай тынгдæр фесгуыхт Украинæйы ССР Черниговы облæсты территорийыл цæуæг карз тохты.
Джиоты Дмитрийы хорзæхмæ бавдысты сыфæй:
…1943 азы 22 сентябры «Фыццæгæм майы» номыл колхозы районы æмæ хъæу Ивашковойы немыцæгтæ, не фсæдды ныхмæ бирæ æхсæн фæрæзтæ æмæ фистæг æфсад сæвæргæйæ, рæстæгмæ æрурæдтой бæхджын æфсады размæбырст.
Танкон полчы командир æмбал Джиойы-фырт райста хæстон бардзырд, цæмæй танктимæ абырса, йæхи чи æрфидар кодта, уыцы знаджы ныхмæ æмæ йын скуынæг кæна йæ хъавæн позицитæ.
Æмбал Джиойы-фырт йæ командон танкыл иннæ размæбырсæг танкон экипажимæ алæгæрста знæгтыл. Йæхæдæг цыдис разæй, цæмæй, хæстон операцитæ чи нæма бавзæрста, уыцы æрыгон танкисттæн фенын кодтаид, немыцæгты куыд дæрæн кæнын хъæуы, уый.
Йæхæдæг хъæбатырæй тох кæнгæйæ æмæ танкон къордæн арæхстджынæй разамынд кæнгæйæ, æмбал Джиойы-фырт йæ экипажимæ скуынæг кодта 2 «Фердинанды», танкты ныхмæ хæцæн сармадзан æмæ ныцъист кодта æвдайы бæрц удаистæй лидзæг немыцаджы. Йæ хъæбатыр размæбырсты фæрцы уый атыдта фидар ныхмæлæууынады æлхынцъ æмæ ныппырх кодта ныхмæлæууæджы хъахъхъæнынад, баххуыс кодта бæхджынтæн 1 майы номыл колхоз æмæ хъæу Ивашково бацахсын æмæ дарддæр абырсынæн.
Æмбал Джиойы-фыртмæ æмбæлы бæрзонд хицауадон хорзæх – «Советон Цæдисы Хъайтар»-ы номæй йæ схорзæхджын кæнын, Ленины орден æмæ йын «Сырх Стъалы»-йы медал ратгæйæ.
Черниговы 16-æм гвардион бæхджын дивизийы командир, гвардийы булкон Григори Белов.
1943 азы 7 октябрь.
Джиоты Дмитрийæн Советон Цæдисы Хъайтары ном радтыны фарс рахæцыд 7-æм гвардион бæхджын æфсады корпусы командир гвардийы инæлар-майор Михаил Константинов дæр.
Фæлæ… 1943 азы 15 декабры 1-аг Белорусаг фронты бронетанкон æмæ механизацигонд æфсæдтыл командæгæнæг, танкон æфсæдты инæлар-лейтенант Григори Орел Джиойы-фырты тыххæй бавдисгæ хорзæх æркодта Ленины ордены онг. 1943 азы декабры мæйы уыцы уынаффæйы фарс рахæцыдысты 1-аг Белорусаг фронты командæгæнæг армийы инæлар Константин Рокоссовский æмæ 1-аг Белорусаг фронты Æфсæддон советы уæнг инæлар-лейтенант Константин Телегин.
ССР Цæдисы Уæлдæр Советы уынаффæмæ гæсгæ 1944 азы 3 июны Централон фронты 7-æм гвардион бæхджын дивизийы 160-æм Сырхтырысаджын хицæн танкон полчы командир Джиоты Христофоры фырт Дмитри (йæ мæлæты фæстæ) хорзæхджын æрцыд Ленины орденæй.
Джиоты Дмитрийæн Советон Цæдисы Хъайтары ном кæй нæ радтой, æрмæст æй Ленины орденæй кæй схорзæхджын кодтой, уымæн йæ ахоссаг уыдис, сауджыны фырт кæй уыд уый, уымæн æмæ уый Советон дуджы тынг ахсджиаг уыд. Уæлдайдæр та уымæн, æмæ 1913 азы паддзах Никала II Тифлисмæ куы ныццыд, уæд ыл Джиоты Пора сæмбæлд…
Уыцы фæстаг хæсты – 1943 азы Джи-оты Дмитри уæззау цæф фæцис æмæ йæ арвыстой 7-æм гвардион бæхджын корпусы медсанэскадронмæ. Вазыгджын операцийы фæстæ йæ арвыстой госпиталмæ, фæлæ фæндагыл ахицæн йæ цар-дæй æмæ йæ баныгæдтой Украинæйы ССР Черниговы облæсты станицæ Бах-мачы.
Стыр хъыгагæн, бирæ азты дæргъы агурыны фæстиуæгæн дæр къухты нæ бафтыд Джиоты Дмитрийы æввахс хиуæттæй искæй ссарын, афтæмæй та Джиоты Порайы зæнæг бирæ уыдысты – фараст сывæллоны, æмæ номдзыд революционер Цæголты Георги та уыд ацы бинонтæн сæ комкоммæ хæрæфырт. Æгæрстæмæй йын йæ къам дæр нæма ссардæуыд, мæнæ йын йæ партион хыгъды карточкæйыл цы къам уынæм, уымæй дарддæр. Чизоны ацы æрмæгы фæрцы нæ къухы бафта фылдæр зонæнтæ майор Джиойы-фырты къабæзты, бæлвырддæр зæгъгæйæ, зынгæ рухстауæг Джиоты Порайы фæдонты тыххæй…
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.