«Республикæ Хуссар Ирыстоны æддагэкономикон политикæйы арæзты концептуалон бындуртæ æмæ приоритеттæ»

Не ‘мзæххон, экономикон зонæдты кандидат Дзабиты Александры ном хорз зындгонд у Ирыстоны. Уый у дунеон экономикон ахастыты, æддагэкономикон архайды, таможнæйон хъуыддаджы фæдыл 90 зонадон куысты, уыцы нымæцы æхсæз монографийы автор.

Уый кæд бирæ азты дæргъы Мæскуыйы цæры, уæддæр зæрдæйы фидар тæгтæй баст у йæ райгуырæн Ирыстонимæ. Уый афтæ кæй у, уый бæрæг у уымæй дæр, æмæ æрæджы мæскуыйаг рауагъдад «Первое экономическое издательство»-йы рухс кæй федта Дзабиты Александры монографи «Республикæ Хуссар Ирыстоны æддагполитикон арæзты концептуалон бындуртæ æмæ приоритеттæ», зæгъгæ. Йæ рецензенттæ сты экономикон зонæдты доктор И.Губкина æмæ юридикон зонæдты кандидат Т. Кудрявцева. Ацы монографийы актуалондзинад ис уый мидæг, æмæ уый у Хуссар Ирыстоны æддагэкономикон политикæйы арæзты æмæ рæзты темæйыл фыдыбæстæйон иртасæн литературæйы чысылнымæц зонадон рауагъдтæй сæ иу. Монографийы æвдыст æрцыд авторы ахаст  теоретикон иртасæн принциптæм æддагэкономикон стратегийы ног концепци бакусыны фæдыл, национ экономикæйы динамикон æмæ балансгонд рæзты арæзты фæдыл.

Монографийы конд у 4 сæргондæй. Иртæст дзы цæуынц Хуссар Ирыстоны æддагэкономикон политикæйы рæзты нырыккон уавæр æмæ перспективæтæ.  Иртасæн куысты автор саргъ кодта фæстаг азты Хуссар Ирыстоны æд-дагон базарады рæзты хатдзæгтæ æмæ тенденцитæн. Æвдыст цæуынц бындурон проблемæтæ, кæцытæ баст сты республикæйы æддагэкономикон политикæйы арæзт æмæ рæзтимæ. Уыцы нымæцы национ экономикæйы рæзты темптæ фæтагъддæр кæныны тыххæй æддагэкономикон факторы нысаниуæг, экспортон – ориентацигонд куыстуæттæ саразыны сæйраг трендты реализаци. Кæрæдзиимæ баст концептуалон идеяты фæдыл авторы фæндæттæ бæрæг кæнынц Хуссар Ирыстоны æддагэкономикон специализацийы рæзты стратеги æмæ эффективон агросæудæджерадон комплекс саразыны нысанæн хъæууонхæдзарадон продукцийы экспортæн паддзахадон æххуысы системæ саразын. Анализ кæны фæсарæйнаг инвестицитæ æрбакæныны фадæтты æмæ Уæрæсейы Федерациимæ арф интеграцион æмархайды актуалон проблемæтæн. Монографийы авторы хъуыдымæ гæсгæ, Хуссар Ирыстонæн, кæцы æвзары социалон-экономикон æмæ æддагполитикон арæнгæндтæ дунеон æмæхсæнад ын йæ хæдбардзинад кæй нæ банымадта, уымæ гæсгæ республикæйæн зын у хисæрмагонд тыхтæй экономикон рæзт среализаци кæнын. Ацы вазыгджындæр уавæрты Хуссар Ирыстоны раз карздæрæй лæууы фарст кризисон уавæрæй фыдыбæстæйон экономикæйы ракæныны фæдыл дæргъвæтин перспективæйы æддагэкономикон рæзты  оптималон стратеги равзарыны тыххæй.

Æддагэкономикон стратеги хъуамæ суа фидар бындур, кæцыйæн йæ бон суыдзæн химæуæвæг æппæт ресурстæ æмæ нырыккон технологитæй конструктивонæй спайда кæныны фæрцы рæзты инновацион моделмæ республикæйы фæзылд æрдомын. Ахæм мобилизацион проект среализаци кæныны тыххæй, æнæмæнгхъæуæг у стратегион планкæнынады комплексон документ бакусын, кæцы сбæрæг кæндзæн нысанон ориентиртæ, приоритетон здæхтытæ æмæ бирææмгъуыдон рæстæгмæ æддагэкономикон бастдзинæдты рæзты хæстæ. Дырысæй саразгæ стратеги хъуамæ объективон аргъ скæна бакуыстгонд нысæнттæ, хæстæ сæххæст кæныны тыххæй æмæ сæ реализацийы æмгъуыдтæн. Авторы хъуыдымæ гæсгæ, национ интерестæ сифтонг кæнын æмæ стратегион национ приоритеттæ реализацийы тыххæй æнæмæнгхъæуæг у, республикæйы цы кондадон дæлхæйттæ уæвынад кæнынц, уыдонæн хъомысджын реформæ саразын, афтæ ма экспортон-ориентацигонд кондадтæ саразын, кæцытæ сифтонг кæниккой æддагэкономикон бастдзинæдты рæзт. Ахæм æддагэкономикон политикæ æнæауадзгæйæ хус-сарирыстойнаг кондады кусджытæ баззайдзысты сæудæджерадон æмæ инвестицион дунеон æмгуыстады фадыджы æддейæ, уымæн æмæ уыдон не сты товарты, лæггæдты, капиталы æмæ технологиты зылды активон хызæгон структурæйы, кæцытæ цæуынц национ арæнтыл.

Зонадон иртасæн куысты банысанчындæуыд, зæгъгæ, Хуссар Ирыстоны экономикæмæ æнæ серьезон финансон бахастытæй экспортон политикæ саразын у вазыгджын æмæ зын, сæудæджерадон объекттæ кæй нал функци кæнынц, уый хынцгæйæ. Уымæ гæсгæ хъæуы райсын æнæаргъæвгæ мадзæлттæ экспортон политикæ среализаци кæныны тыххæй, ацы фадыджы æддагэкономикон позицитæ кæй февзæрдæр сты, уый хъусдардмæ райсгæйæ. Монографийы нысан æрцыд, зæгъгæ, Хуссар Ирыстоны экономикæйы рæзты ахсджиагдæр стратегион вектор у уæрæсейаг экономикæмæ планонбæрцон интеграци. Географион æввахсдзинад хынцгæйæ, магистралон здæхт суыдзæн Хуссар Ирыстон æмæ УФ-йы Хуссар федералон зылдимæ æнгом интеграцион процесстæ саразыны бындур, кæцыйы сконды сты 13 субъекты. Уыцы субъекттимæ æнгом экономикон æмгуыстад у химæлвас куыд экономикон, афтæ политикон позицитæй дæр. Уыдонимæ арф интеграци ахъаз кæндзæн ног бæрзондквалификациджын зонадон æмæ инженерон кадртæ æрцагурыны рæзт. Авторы хъуыдымæ гæсгæ, Хуссар Ирыстоны экономикæйы сæвзæрд ахæм уавæр, кæцы домы куыд теоретикон иртасæнты интенсификаци, афтæ æддагэкономикон политикæйы эффективондзиад фæбæрзонддæр кæныны фæдыл практикон фæндæттæ бакусын дæр.

Автор зæгъы, зæгъгæ, æддагэкономикон архайдæн ис куысты архайды специализацийы бæрзонд къæпхæн, кæцы домы сæрмагонд зонындзинæдтæ,  куысты профессионалон, практикон фæлтæрддзинад æмæ специалон ахуырад. Æддагэкономикон ахуырад хъуамæ суа паддзахадон политикæйы æнæфæхицæнгæнгæ хай. Уымæ гæсгæ принципиалон æгъдауæй ахсджиаг у республикæйы ахуырадон уагдæтты специалисттæ бацæттæ кæнын ахæм дæсныйæдтыл: «Дунеон экономикæ», Дунеон экономикон ахастытæ», «Дунеон базарад» æмæ «Æддагэкономикон архайд». Автор нысан кæны, зæгъгæ, хорз уаид æмæ РХИ-йы Экономикæйы рæзты министрады цур арæзт куы æрцæуид специализацигонд хайад æмбæлон координцион функцитимæ кæнæ та вице-премьеры сæргълæудæй республикæйы хицауады цур æхсæнведомствойон къамис саразын. Дзабиты Александр банысан кодта, зæгъгæ, республикæйы политикон партитæн, змæлдтæн, æхсæнады æндæр социалон къордтæн сæ бон у Хуссар Ирыстоны рæзты фидæны фæдыл сæ цæстæнгас равдисын. Уыцы иурæстæджы æнæмæнгхъæуæг у мидполитикон быцæудзинæдты æндыгъддзинад фæкъаддæр æмæ бынтондæр аиуварс кæнын, республикæйы социалон-экономикон рæзты фæдыл æххæстгæнæг хицауады органтимæ депутатон корпусы инициативондзинад æмæ æмархайды æмвæзад фæбæрзонддæр кæнын. Хъæуы стыр куыст бакæнын æххæстæй кæрæдзи бамбарын æмæ æууæнкдзинады фæдыл, цæмæй иумиаг тыхтæй ахъаз кæнæм экономикон рæзтæн. Æрмæстдæр иумиаг тыхтæй суыдзæн нæ бон  сифтонг кæнын Хуссар Ирыстоны экономикон рæзт æмæ дидинæфтыд.

Чиныг фæахъаз уыдзæн Хуссар Ирыстоны æддагэкономикон бастдзинæдты фарстытыл чи архайы, уыцы специалисттæн, афтæ ма ахуыргæнджытæн, зонадон кусджытæн, экономикон уæлдæр ахуырадон уагдæттæ æмæ факультетты аспиранттæ æмæ студенттæн.

ДЖИОТЫ Екатеринæ