Цард – хæххон донау, куы – абухгæ, куы – сабыр у. Адæймаг дзы æвзары цинтæ æмæ мæстытæ, фæлæ уыцы равджы дæр хъуамæ хъысмæты зынтæн сæттын ма комæм. Ахæм хъуыдыйыл цардцæрæнбонты хæст уыд номдзыд ирон хореограф, Фыдыбæстæйы Стыр хæсты архайæг, Ирыстоны адæмон артист Дзаттиаты Уакка. Уый уыд, нæ ирон зæххыл рæстагæй чи цард, адæммæ фыдæлтыккон кафты рæсугъддзинад хæссынæй чи нæ фæллад, ахæм уæздан хистæр.
Хуссар Ирыстоны Сыбайы хъæуы. Ирон кафты рæсугъд аивад æнкъарын æмæ йын лæггад кæнын райдыдта цыппараздзыдæй. Ууыл æй ахуыр кодта йæ мадыфсымæр Цхуырбаты Филус. Уый разамынд лæвæрдта сæ хъæуы хихъæппæрисадон къордæн. Раджы рахатыдта йæ хæрæфырты арæхстдзинад æмæ курдиат. Уакка кафты аивады фыццаг къахдзæфтæ акодта ацы аивадон артдзæсты. 1934 азы та рацыд профессион сценæмæ, куыд облæсты аивадон æркасты архайæг. Уымæй афæдз раздæр та сæ хъæумæ ныццыд зындгонд ирон композитор Кокойты Тæтæрхъан. Йемæ та ма уыд Гуырдзыстоны киностудийы оператор дæр. Чидæр ын курдиатджын лæппуйы тыххæй радзырдта. Уый йæ æвæстиатæй ссардта.
Уакка йын цъæх нæууыл йæ къахфындзтæ куы ‘рсагъта, уæд уазджыты цинæн кæрон нал уыд. Суанг ма йæ цыбыр аивадон киномæ дæр систой.
Ралæууыд 1936 аз. Хуссар Ирыстоны арæзт æрцыд кафт æмæ зарды паддзахадон ансамбл. Уырдæм æвæстиатæй ист æрцыд Дзаттиаты сæрæнгуырд дæр. Аивады йæм стыр фидæн кæй æнхъæлмæ кæсы, ууыл æууæндыд ансамблы бындурæвæрæг Бирæгъты Зауырбег. Хи фыдау ыл зæрдиагæй узæлыд, амыдта йын кафты сусæгдзинæдтæ, зонгæ йæ кодта иннæ адæмты хореографийы хæзнатимæ. Уакка дæр ын йæ узæлдæн дзуапп лæвæрдта зæрдиаг архайдæй. Йемæ ма ансамблы кафыдысты Гæбæраты Гриша, Гаглойты Тауырбег, Сланты Къоста æмæ Гаджиты Хъазыбег. Цыбыр рæстæгмæ ацы аивадон къорды хорзы кой айхъуыст æгас республикæйыл.
Уакка ансамблы цас фылдæр кафыд, хореографийы алæмæты дунейы цас фылдæр ныгъуылд, уый бæрц йæ арæхстдзинад кодта тыхджындæр, йæ курдиат – аивдæр. Æвзонг цæхæрцæст лæппуйыл тынг йæ зæрдæ дардта Бирæгъты Зауырбег æмæ йæ 1938 азы снысан кодта ансамблы кæстæр къорды разамонæгæй. Куыд ахуыргæнæг дæр, афтæ Уакка йæхи равдыста иттæг арæхстджынæй. Фæсивæдимæ æвæрдта ирон æмæ кавказаг адæмыхæттыты кæфтытæ. Йæ зæрдиаг узæлдæй кæй фæхайджын кодта, уыцы лæппутæ фæстæдæр систы зындгонд кафджытæ æмæ хореографтæ: Саулохты Мэлс (Хуссар Ирыстоны адæмон артист, Цхинвалы хореографион скъолайы аивадон разамонæг), Гаглойты Хазби, Дзæгъойты Хетæг, Кокойты Къоста, Къæбысты Аслан, Бæгъиаты Никъала…
Нæ бæстæмæ немыцаг лæгсырдтæ куы æрбабырстой, уæддæр Уакка æмæ йæ бæрны уæвæг фæсивæд сæ курдиатæй лæггад кодтой, госпиталты цы цæф æфсæддонтæ хуыссыд, уыдонæн, лæвæрдтой сын концерттæ. Куыд фæсфронты хъазуатон фæллойгæнæг, афтæ Уаккайæн саккаг кодтой цалдæр хæрзиуæджы.
Хæсты фæстæ (1948 азы) йæ снысан кодтой Хуссар Ирыстоны кафт æмæ зарды паддзахадон ансамблы балетмейстерæй. Ацы бæрнон бынаты Уакка ноджы зæрдиагдæрæй бавнæлдта йæ хæстæ æххæст кæнынмæ. Фæхъæздыгдæр кодта аивадон къорды репертуар рагон ирон кæфтытæй, зарджытæй, агуырдта курдиатджын кæстæрты æмæ сæ иста ансамблмæ, амыдта сын хореографийы сусæгдзинæдтæ. Йæхæдæг цы кæфтытæ сæвæрдта, уыдонæн хорз аргъ скодтой нæ бæстæйы горæтты аивадуарзджытæ. Гастролон балцыты та уыдысты Мæскуыйы, Ленинграды, Абхазы, Гуырдзыстоны, Дагестаны, Кæсæг-Балхъары, хæстæг æмæ дард фæсарæнты.
Ивгъуыд æнусы 80-æм азты Цхинвалы Уакка сарæзта ног аивадон къорд – фольклорон-этнографион ансамбл “Фарн”. Ам дæр бирæ кæстæрты сарæзта раст фæндагыл. Ацы къорды архайджытæ профессион кафджытæ нæ уыдысты, фæлæ уæддæр зæрдæйæ уарзтой аивад æмæ зæрдиагæй куыстой сæхиуыл. Уакка ам дæр сæйрагдæр хæсыл нымадта фыдæлтыккон хореографийы хæзнатæн ног цард дæттын, сæфын сæ ма бауадзын. Ансамблы сæвæрдта рагон кæфтытæ: “СимдСандрахъ”, “Дыууæуæладзыгон гуыпп-симд”, “Сыбайаг хъазтизæр” (хореографион композици), “Æрсыты кафт”, “Цуанæтты кафт” æмæ бирæ æндæртæ.
Аивадон къорд “Фарн” бирæ хæттыты лæвæрдта концерттæ республикæйы хъæуты, Мæскуыйы, Бетъырбухы, Цæгат Ирыстоны… Уыцы фембæлдтытæйиу рауад æцæг аивадон изæртæ.
90-æм азты Дзаттиаты Уакка æрцард Дзæуджыхъæуы. Æмæ ам дæр æнцад бадын йæ сæрмæ нæ хаста. Ирон кафты тыххæй йæм цы арф æмæ бирæвæрсыг зонындзинæдтæ уыд, уыдон æрыгон кафджытæ æмæ хореографтæн цæстуарзонæй амыдта. Уыд Черменыхъæуы Культурæйы хæдзары аивадон разамонæг, уыциу рæстæг ма дзы разамынд лæвæрдта кафджыты къордæн дæр.
Уакка ирон аивадæн цы стыр хæрзты бацыд, ууыл ма дзурæг у уый дæр, æмæ, йæ ном хаст кæй æрцыд “Ирон этнографион энциклопеди”-мæ. Уый мыхуыры рацыд 2013 азы рауагъдад “Проект-пресс”-ы. Чиныджы наукон редактор у историон наукæты доктор, профессор Цыбырты Людвиг. Ис дзы уац дæсны кафæг, хореограф æмæ хъæбатыр хæстон, курдиатджын публицист æмæ буц хистæр Дзаттиаты Уаккайы тыххæй.
Зындгонд ирон кафæг, дæсны хореограф, газет “Рæстдзинад”-ы иузæрдион æхсæнадон уацхæссæг, Фыдыбæстæйы Стыр хæсты архайæг Дзаттиаты Уакка нæ дзыллæйæн ирон кафты аивады цы лæггæдтæ бакодта, уыдоны уаз мыггæгты рухс таутæ йын йæ номыл рохуаты тæлм абадын нæ бауадздзысты…
ГАСАНТЫ Валери
Газет «Рæстдзинад»
