Куыд Уæрæсейы Федерацийы адæмтæ, афтæ Хуссар Ирыстоны дзыллæйад дæр нæ горæты Пушкины уынджы йæ цырты раз мысыдысты генийы рухс ном, уыимæ иумæ банысан кодтой Уырыссаг æвзаджы бон дæр. Ацы хъуыддаг нæ республикæйы ссис традицион, уымæн æмæ Пушкинæн йæ ном у æнусон, егъау лæггад бакодта уырыссаг æвзагæн, йе нæмæлгæ уацмыстыл хъомыл кæнынц фæлтæрæй-фæлтæрмæ, сабитæ сæ ахуыр кæнынц сабидæттæй райдайгæйæ, суанг зæрыбонтæм.
Хуссарирыстойнæгтæн уырыссаг æвзаг у тынг æввахс æмæ уарзон. Махæн гениалон поэты æмдзæвгæты руаджы уырыссаг культурæ æмæ уырыссаг дунейы фæрцы байгом кæнæм уæрæх фæндæгтæ. Александр Пушкины поэзи растдæр у куыд удæгас æрдз, хæххон суадонау адджын æмæ æнæмæнгхъæуæг.
Уырыссаг æвзаг ирон мадæлон æвзаджы æмрæнхъ нæ республикæйы у паддзахадон. Уæрæсе æмæ уырыссаг æвзаг зонын у Александр Пушкинмæ гом фæндаг, уый у стыр поэтимæ ныхас кæнынмæ фæндаг, уый у ирон æмæ уырыссаг культурæты диалогы райдиан. Пушкин канд уырыссаг адæмæн нæ, фæлæ дунейы æндæр адæмты дæр бафтыдта уырыссаг æвзагыл æмæ сæ сахуыр кодта уарзондзинад, куырыхондзинад æмæ рæсугъддзинадыл. Дуне, адæймаджы уд æмæ нæ алыварс цы æрдз ис, уый мах сабийы бонтæй базонæм Пушкины дзырдтæй. Пушкины æвзаг у рæсугъд, хъæздыг æмæ тыхджын. Уый афтæ кæй у, уымæ гæсгæ йын дунейы алы адæмтæ дæр сæхи æвзæгтæм ратæлмац кодтой йæ диссаджы поэзи, æмткæй йæ уацмыстæ иууылдæр. Александр Пушкины роман «Евгений Онегин» йæ рæстæджы куыд популярон уыд, афтæ у ныр дæр æмæ йæ ирон æвзагмæ ратæлмац кодта дзæнæттаг Джусойты Нафи. «Евгений Онегин»-ы хонынц уырыссаг царды энциклопеди. Автор æй фыста 7 азы 4 мæйы æмæ 17 боны дæргъы. Уæды рæстæджы романы гонорар слæууыдис 12 мин сомы бæрц (ныры æхцатæм гæсгæ йæ нымайынц 10,5 милуан сомы бæрц).
Зынаргъ газеткæсджытæ, Александр Пушкины юбилейы цытæн уын уæ размæ хæссæм «Евгений Онегин»-æй Джусойты Нафийы тæлмацæй скъуыддзæгтæ.
Роман «ЕВГЕНИЙ ОНЕГИН»-æй
«…Мы все учились понемногу
Чему-нибудь и как-нибудь,
Так воспитаньем, слава богу,
У нас немудрено блеснуть…»
Max не ‘ппæт дæр уæд кодтам ахуыр —
Цыдæртæ, сай-майты, тæсмæ.
Уыд афтæ рагæй дæр нæ ахуыр:
Нæ тыхсæм сабийыл рæстмæ.
—————
«Что вам дано, то не влечет
Вас непрестанно змий зовет
К себе, к таинственному древу.
Запретный плод вам подавай,
А без того вам рай — не рай.»
Цы уын вæййы, нæй уымæн аргъ,
Фæлæ уæ арм фæкæнут даргъ,
Уæ къухæй ц’ аивгъуыйы, уымæ.
Æвæджиаг фæткъуыйæ хай
Кæй нæ фæуа, кæны тæргай.
—————
Куда, куда вы удалились,
Весны моей златые дни?
Что день грядущий мне готовит?
Его мой взор напрасно ловит,
В глубокой мгле таится он.
Нет нужды; прав судьбы закон.
«Кæдæм, кæдæм цæуыс æвæндæй,
Мæ царды райгæ уалдзæг, ды?
Цымæ цы бауыдзынæн райсом?
Мæ бон нæу тар æхсæвæй байсын
Мæнæн мæ райсомы хъысмæт;
Æниу дзæгъæлы y мæ мæт.
—————
Чем меньше женщину мы любим,
Тем легче нравимся мы ей,
И тем ее вернее губим
Средь обольстительных сетей.
Сылгоймаджы цас уарзай къаддæр,
Фылдæр дæ бауарздзæни уас;
Уæд ыл фылдæр æрцæуы сайд дæр,
Уæд æм хуыздæр хъары ныхас.
—————
«А счастье было так возможно,
Так близко!.. Но судьба моя
Уж решена. Неосторожно,
Быть может, поступила я…
Уæууай, куыд æввахс нæм уыд амонд,
Куыд хæстæг!.. Йе фæлæ ма цы…
Мæ хъысмæт — лыг. Æрцыдтæн амынд,
Æмæ кæд раст нæ уыд мæ цыд…
—
Я вас люблю (к чему лукавить?),
Но я другому отдана;
Я буду век ему верна.»
Ныр дæр дæ, раст зæгъгæйæ, уарзын,
Фæлæ фæци æндæр мæ хай,
Мæрдтæм ыл не ‘руадздзынæн сайд».
—————
Любви все возрасты покорны;
Но юным, девственным сердцам
Ее порывы благотворны,
Как бури вешние полям:
В дожде страстей они свежеют,
И обновляются, и зреют —
И жизнь могущая дает
И пышный цвет и сладкий плод.
Но в возраст поздний и бесплодный,
На повороте наших лет,
Печален страсти мертвый след:
Так бури осени холодной
В болото обращают луг
И обнажают лес вокруг.
Лæджы йæ карæй уарзт нæ фæрсы,
Фæлæ йын баззадис æгъдау:
Уый амонд сонт удтæн æрхæссы,
Куыд уалдзæг конд хуымтæн къæвда.
Рæвдыд сæ уарзтæй, арвмæ рæзынц,—
Ыстæй сæ афоныл ысбæззынц,—
Сæ цард вæййы тыхджын, рæдау,
Адджын — сæ дыргъ, бæзджын — сæ тау.
Фæлæ куы фæцудæм нæ карæй,
Ныгуылдмæ ку’ аввахс вæййæм, уæд
Æрмæст фыдбылыз æмæ мæт
Нæ царды уарзты фæдыл арæм.
Фæззыгон уарын, уыйау раст,
Ыскæны конд хуымтæй цъыфдзаст.
—————
Как часто в горестной разлуке,
В моей блуждающей судьбе,
Москва, я думал о тебе!
Москва… как много в этом звуке
Для сердца русского слилось!
Как много в нем отозвалось!
Мæскуы, куы уыдтæн хаст фæстæдæр,
Куы фæдæн cap æмæ фыды,
Уæд-иу дæуыл кодтон хъуыды,
Мæскуы… Цы ма уыдзæн хæстæгдæр
Уырыссаджы зæрдæмæ, цы у —
Йæ цард, йæ удыл ын хæцы!
—————
Но дружбы нет и той меж нами.
Все предрассудки истребя,
Мы почитаем всех нулями,
А единицами — себя.
Мы все глядим в Наполеоны;
Двуногих тварей миллионы
Для нас орудие одно;
Нам чувство дико и смешно.
Лымæнад! — чи ма ‘ввæрсы ууыл:
Ныр не ‘ппæт дæр ысистæм хин —
Max алкæй дæр нымайæм нулыл,
Лæгау-лæгыл — æрмæст нæхи.
Max не ‘ппæт дæр — Наполеонтæ
Æмæ нын адæм, миллионтæ
Ысты æрмæст дыкъахыг фос, —
Зæрдæйæ ‘рдыст ыстæм, цъæлхост.
—————
Кто жил и мыслил, тот не может
В душе не презирать людей…
Дзыллæты чи бавзары зондæй,
Уый ce ‘хсæн нал фæнды цæрын.
—————
Рвалась и плакала сначала,
С супругом чуть не развелась;
Потом хозяйством занялась,
Привыкла и довольна стала.
Привычка свыше нам дана:
Замена счастию она.
Фыццаг куыдта, йæхи æргæвста,
Йæ лæгæй уарынмæ æрцыд,
Ыстæй фæцайдагъ и, хъæцыд,
Фидыдмæ расайдта сæ фæстаг;
Фæцайдагъ та хуыцау дæтты
Лæгæн йæ амонды бæсты.
—————
Быть можно дельным человеком
И думать о красе ногтей:
К чему бесплодно спорить с веком?
Обычай деспот меж людей.
Пайда нæй дугимæ быцæуæй,—
Паддзахæй уæлдай нæу æгъдау.
Лæгау лæгыл дæр хатт æрцæуы:
Йæ мæт — йæ ныхтæ уой æвау.
—————
Но жалок тот, кто все предвидит,
Чья не кружится голова,
Кто все движенья, все слова
В их переводе ненавидит,
Чье сердце опыт остудил
И забываться запретил!
Тæригъæд та кæнын æз уымæн,
Кæмæн нал y æппын йæ бон
Æнæ бæрæг-бæлвырд æфсон
Хуымæтæг цардимæ ыслымæн;
Кæмæн y й’ алы къахдзæф барст,
Йæ зæрдæ — дур, йæ цард та — маст!
Джусойты Нафийы тæлмац
