Кӕддӕр, дам, нӕ зонады бардуаг Абайты Васомӕ куы бахатыдысты, дӕ биографи нын ныффысс, зӕгъгӕ, уӕд, дам, ныффыста ӕрмӕстдӕр ӕртӕ дзырды: «Райгуырдтӕн. Цардтӕн. Куыстон». Номдзыд Васо афтӕ бакодтаид йӕ фырхӕдӕфсармӕй, йӕхи стауын, йӕхи ӕндӕртӕй уӕлдӕр ӕвӕрын кӕй нӕ уарзта, уый тыххӕй. Æмӕ кӕд ацы ӕртӕ дзырдӕй ӕндӕр искӕй тыххӕй спайда кӕнӕн ис, уӕд, хӕдӕфсармдзинад ӕмӕ уды уӕздандзинады барӕнты цӕстӕй кӕсгӕйӕ, иууыл хуыздӕр кӕуыл сфидаудзысты, уыдонӕй иу уыдзӕн Пухаты Къоста.

Кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, Къостайӕн нӕ бантыст зонадон тыгъдады Васойы ӕмвӕзадмӕ схизын, фӕлӕ цы сарӕзта, йӕ къухы цы фӕрныг хъуыддӕгтӕ бакӕнын бафтыд, куыд зонадон дунейы, афтӕ ирон адӕмы ӕхсӕндзарды дӕр, уыдоны тыххӕй, кӕйдӕртау, иудадзыг йӕ риу нӕ хоста, йӕхицӕн уӕлдай цыт ӕмӕ кады митӕ кӕнын нӕ домдта. Райгуырди, царди ӕмӕ куыста. Кӕмфӕнды ма куыстаид – кӕмдӕриддӕр ӕнкъардта бӕрндзинад, кӕмдӕриддӕр йӕ царды сӕйраг хӕсыл нымадта кусын, ӕнӕзӕрдӕхудтӕй, намысджынӕй, удуӕлдайӕ.

Бирӕтӕ йӕ зонгӕ дӕр нӕ кӕнынц, нӕ фыдбоны сыхӕгтӕ нын ӕнӕмсӕр хӕст куы расидтысты, уӕд Къоста хӕсты фыццаг бонтӕй фӕстӕмӕ кӕй хъахъхъӕдта йӕ фыды-бӕстӕ: бон – зонадон куысты, ӕхсӕв – хӕцӕнгарзимӕ. Бирӕ бӕрнон бынӕтты фӕкуыста. Уыд нӕ республикӕйы Культурӕйы министр, горӕт Цхинвалы Администрацийы сӕргълӕууӕг, Республикӕ Хуссар Ирыстоны Президенты Администрацийы къухдариуӕггӕнӕджы фыццаг хӕдивӕг, Президенты Паддзахадон уынаффӕгӕнӕг ӕмӕ афтӕ дарддӕр, фӕлӕ цыфӕнды бынаты кусгӕйӕ дӕр никуы феввӕрсыд йӕхиуыл, кӕддӕриддӕр йӕ разӕй цыд йӕ уды хӕдӕфсарм ӕмӕ уӕздан ахаст.

Уымӕн загъта йӕ мӕлӕты хӕдфӕстӕ йе ‘мном ӕмӕ йӕ коллегӕ, зынгӕ ахуыргонд, Президенты Паддзахадон уынаффӕгӕнӕг Коцты Къоста йӕ иу интервьюйы:

«Хуссар Ирыстонӕн, ӕмткӕй нӕ зонадӕн уый уӕззау цӕф у, бирӕтӕн уый нысан кӕны ныфсы ӕмбал ӕмӕ зӕрдӕхӕлар ӕмгар фесафын. Къоста бирӕ сарӕзта йӕ Райгуырӕн бӕстӕйӕн, куыд ахуыргонд, афтӕ дӕр, ӕмӕ куыд ӕхсӕнадон архайӕг, афтӕ дӕр. Уый уыд, ныфс-бавӕрӕн кӕмӕй уыд, ахӕм ӕмхъуыдыгӕнӕг, цӕсгом-джын ӕмӕ фӕндвидар адӕймаг, Хуссар Ирыстоны ӕмӕ йӕ райгуырӕн горӕты ӕнувыд патриот, кӕцы йӕ цард ӕппӕтӕй дӕр снывонд кодта иу ӕндонвидар принципӕн – адӕймаг хъуамӕ уа, йӕ сӕр кӕм хъӕуы, уым. Нӕуӕдзӕм азты райдайӕны уый, ӕрыгон курдиатджын ахуыргонд-историк, слӕууыд фыдыбӕстӕ хъахъхъӕнджыты рӕнхъы-ты ӕмӕ йӕ хӕцӕнгарз нал ӕрӕвӕрдта суанг 1992 азы июлы мӕйы онг, цалынмӕ хӕст фӕцис, уӕдмӕ. Республикӕйы къухдариуӕгад ыл, йӕ компетентондзинад, йӕ бӕрныуӕвӕг хӕсмӕ бӕрнон ахаст кӕй дары, уый зонгӕйӕ, баууӕндыд цалдӕр бӕрнон бынаты, ӕмӕ дзы иу ран дӕр зӕрдӕхудтӕй нӕ баззад».

Мӕхӕдӕг дӕр арӕх ӕмбӕлдтӕн йемӕ. Мӕ куысты фӕдыл дӕр ӕмӕ мӕ депутатон архайды фӕдыл дӕр, фӕ-лӕ никуы хъуыды кӕнын ӕмӕ йыл искуы мӕ зӕрдӕ истӕ-мӕй бахудт, искуы мӕ фӕсайдта, кӕнӕ, йӕ бон уӕвгӕйӕ, иумӕйаг хъуыддагӕн йӕ цӕст исты нӕ бауарзта. Куысты фӕдыл йемӕ арӕхдӕр ӕмбӕлдтӕн, Культурӕйы министр куы уыд, уӕд, депутат уӕвгӕйӕ та, афтӕ, зӕгъӕн ис, ӕмӕ мӕ «уынгӕджы» уыд, горӕты администрацийы сӕргълӕууӕджы бынаты кусгӕйӕ. Никуы мӕ ферох уыдзӕн – нӕ горӕты «7 скъолайы район» мӕм хъаст хъасты фӕдыл хастой, мӕйгӕйтты сӕм дон кӕй нӕ цыд, уый тыххӕй. Ӕз уыдонӕй фӕдӕн уынгӕджы, мӕнӕй та – Пухаты Къоста. Афтӕмӕй та нӕ дыууӕйы дӕр бӕргӕ фӕндыд, цӕмӕй адӕм мацы цух уой, мадӕр нуазыны доны хъуагдзинад ӕййафой, мадӕр – ӕндӕр исты. Фӕлӕ цы нӕ бон уыд уыцы ихсыд заманы, горӕты хицауадӕн нӕ техникӕ уыд, нӕ – кусӕгдых. Цалдӕргай мӕйты куыстмызд кӕмӕн нӕ бафидай, уый цъаймӕ куыд ныххизын кӕндзынӕ ӕмӕ йын афтид къухӕй уӕззау ӕмӕ чъизи куыстытӕ куыд бакӕнын кӕндзынӕ! Æмӕ уӕд Къоста дӕр бавдӕлд, ӕмӕ ма йӕм цы иунӕг техникон фӕрӕз уыд, уый та цалдӕр кусӕгимӕ ӕндӕр ранмӕ куы арвыста, уӕд йӕхӕдӕг йӕ дӕлбар кусджытӕй дыууӕ лӕппуйы йемӕ ракодта, хӕдзарӕй доны хӕтӕлы лыггӕгтӕ, цыдӕр ивӕн хӕйттӕ рахаста ӕмӕ нӕхӕдӕг ныббырыдыстӕм дондихгӕнӕн цъайы Цоцийы-фырты уынгыл… Æмӕ ӕнӕхъӕн боны фыдӕбоны фӕстиуӕгӕн цалдӕр уынджы цӕрджыты крӕнттӕй дон ратагъд… Ныр, куы схъал стӕм, уӕд нӕ ферох сты уыцы дудгӕбӕттӕ. Æмӕ, уӕды заманы чи куыста, уыдоны тыххӕй ныхас куы ‘рхауы, уӕд бирӕтӕ сӕ былтӕ ӕнӕввӕрсоны счъилтӕ акӕнынц – «алӕ, ӕмӕ цы са-рӕзта?..». Æмӕ цы хъуамӕ сарӕзтаиккой, стонг мыст йӕхи кӕм нӕ бафсӕстаид, йӕ къуди кӕм ницӕуыл сныдзӕвдаид, уыцы цардихсыд горӕты, республикӕйы?.. Уыцы дывыдон дуджы Пухаты Къоста раивта дыууӕ бӕрнон бынаты, дыууӕ ран дӕр фӕкуыста ӕнӕзӕрдӕхудтӕй, йӕхиуыл дзы ницы бафтыд маст ӕмӕ фыдӕбонӕй дарддӕр. Æмӕ ахӕмты тыххӕй ма хъуамӕ рох кӕнӕм, сӕ архайд, сӕ цӕвиттойнаг удфӕразондзинадыл сын хъуамӕ дзурӕм, цӕмӕй сӕ зоной суинаг фӕлтӕр, цӕвиттон сӕ исой.

Пухаты Къоста райгуырд горӕт Сталиниры 1952 азы хӕстон-поэт Пухаты Петройы хӕдзары. Къоста уыд цыппӕрӕм саби. Каст фӕцис дыккӕгӕм астӕуккаг скъола, уый фӕстӕ Хуссар Ирыстоны паддзахадон педагогон институт. Активон хайад иста спорты, уыдис ын цӕстӕвӕрӕн ӕнтыстытӕ, фӕлӕ йӕ йӕ сонт зӕрдӕ фылдӕр зонадон куыстмӕ ардыдта. Уӕлдӕр ахуырад райсыны фӕстӕ йӕ хӕс бафыста ӕфсады рӕнхъыты – службӕ кодта, Советон Цӕдисӕн Венгрийы цы ‘фсад уыд, уым. Йӕхиау йӕ хотӕ дӕр арф фӕд ныууагътой ӕмӕ уадзынц Ирыстоны ӕхсӕндзарды. Фатимӕ дӕр, йӕхийау, бирӕ бӕрнон бынӕтты фӕкуыста, фӕлӕ уый дӕр адӕмы ‘хсӕн ныууагъта рӕсугъд ӕмӕ риссаг фӕд йӕ адӕмуарзондзинад ӕмӕ адӕммӕ йӕ хуымӕтӕг ахасты фӕрцы, йӕ кой кӕнгӕйӕ, нӕ хъуыд йӕ мыггаг ӕмӕ йӕ ном зӕгъын дӕр – «Петровна» загътай, уӕд фаг уыд, алчи дӕр бамбӕрстаид, дзырд кӕуыл цӕуы, уый. Афтӕ Галинӕ дӕр, адӕмӕн уарзон, кадджын адӕймагӕй фӕцард. Аллӕйӕн Хуыцау бирӕ цӕрӕнбон радтӕд, уый дӕр йӕ цард зонад ӕмӕ Иры рӕзгӕ фӕлтӕры царды растдӕр фӕндӕгтыл ӕфтауынӕн снывонд кодта, уымӕн у нӕ фӕсивӕды ‘хсӕн иууыл кадджындӕр ӕмӕ уарзондӕр адӕймӕгтӕй сӕ иу.

Къостайы раздӕры ӕмкусӕг, Президенты Администрацийы къухдариуӕггӕнӕджы ӕххуысгӕнӕг Плиты Инал куыд зӕгъы, афтӕмӕй Пухаты Къоста кӕддӕриддӕр бӕрӕг дардта йӕ хиуылхӕцындзинад ӕмӕ уӕздан ахастӕй. 2008 азы августы хӕсты тӕккӕ карзы, милмӕ кӕй систой ӕмӕ цалдӕр стыркалиброн сармадзаны нӕмыг кӕуыл сӕмбӕлд, уыцы астуӕладзыгон хӕдзары ма уӕды къухдариуӕгадӕй цы ӕртӕ адӕймаджы баззад, уыдонӕй иу уыд Къоста. Æмӕ, ӕгӕрыстӕмӕй, уыцы трагикон уавӕры дӕр Къостамӕ разынд алкӕмӕн дӕр ныфсы ныхӕстӕ ссарыны хъару.

Къоста, куыд ахуыргонд, афтӕ дӕр ӕмӕ куыд паддзахадон архайӕг, афтӕ дӕр цӕвиттойнаг уыд, алы ран дӕр бӕрӕг дардта йӕ куыстуарзондзинад ӕмӕ куыстфӕразондзинадӕй. Уыцы уӕззау рӕстӕджыты, ахӕм бӕрнон бынӕтты бӕрндзинад хӕссыны уӕлдай йӕ къух нӕ иста йӕ сӕйраг профессийыл дӕр – зонадон куыстыл. Йӕ уд хъардта Хуссар Ирыстоны истори иртасыныл. Æрнымайӕг, ӕрдзурӕг сыл нӕй, уый йедтӕмӕ йӕ зонадон ӕнтыстытӕ бирӕ сты. Уыдоны ‘хсӕн уӕлдай ахсджиаг бынат ӕрцахсдзысты Бургъустаны трагеди ӕмӕ ирон адӕмы дыууынӕм азы геноциды фӕдыл иртасӕн куыстытӕ. Уыцы куыст кӕронмӕ бакӕныны нысанӕн историон документтӕ ӕмӕ факттӕ ӕмбырд кӕныны тыххӕй хъуыдис удуӕлдай куыст бакӕнын, уымӕн ӕмӕ ам, нӕхимӕ, нӕ раздӕры сӕрбостӕ ӕмӕ политикон элитӕйы «ӕвӕндондзинады» аххосӕй ӕфснайд ницы ӕрцыд – уый бар сын нӕ лӕвӕрдта коммунистон Гуырдзыстон ӕмӕ советон идеологи, Гуырдзыйы архивты цы баззад, уырдӕм та махӕрдыгон лӕгыл аргъӕутты авд-авд дуары ӕхгӕд уыдис. Фӕлӕ уӕддӕр, стыр диссагӕн, Къостайӕн бантыст, нӕ сомбоны фӕлтӕртӕ ӕмӕ историктӕ стыр сгуыхтдзинадыл кӕй банымайой, ахӕм зонадон ӕнтыст къухы бафтын кӕнын. Фӕлӕ… Æвӕццӕгӕн, йе ‘нафоны мӕлӕт зыдта… Æвӕццӕгӕн, ӕндӕра йын ахӕм цыбыр рӕстӕгмӕ куыд бантыст уый бӕрц…

Цыфӕнды историон документ ӕмӕ фактмӕ ахасты дӕр Пухайы-фырт никуы цыдис ӕнӕхъуаджы эмоцитӕ ӕмӕ схъӕл патриотикон монцты фӕдыл. Уый алы хатт дӕр бӕрзонд ӕвӕрдта историон рӕстдзинад, уыцы рӕстдзинад ын ӕхсызгондзинад куынӕ хастаид, уӕддӕр. Стӕй йын кӕддӕриддӕр уыд йӕхи уынынад ӕмӕ йӕхи позици. Кӕдӕйнырмӕ дзырдта ӕртындӕс коммунары хъысмӕты тыххӕй, кӕдӕйнырмӕ домдта, цӕмӕй сӕ коммунартӕ ма хонӕм ӕмӕ сын уымӕй дӕлӕмӕ ма кӕнӕм сӕ тохы историон нысаниуӕг дӕр ӕмӕ сӕ хъӕбатырдзинад дӕр. Пухаты Къоста алы амӕлттӕй дӕр сбӕлвырд кодта, Згъу-деры къуылдымыл кӕй фехстой ӕмӕ иумӕйаг ингӕны кӕй баныгӕдтой, уыцы ӕртындӕс хъӕбатыр ирон лӕппуйы коммунар цы нысан кӕны, уый зонгӕ дӕр кӕй нӕ кодтой. Пухайы-фырты ӕндонвидар хатдзӕгмӕ гӕсгӕ уыдон уыдысты хуымӕтӕджы патриот лӕппутӕ, Ирыстоныл ӕнувыд хъайтартӕ. Коммунартӕ сӕ схуыдтой советон идеологийы принциптӕм гӕсгӕ – ома, ирӕттӕ нӕ, коммунартӕ кӕй уыдысты, уый тыххӕй сӕ амардтой, цӕмӕй геноциды тӕф тагъддӕр ацыдаид, цӕмӕй,  иумӕйаг хъӕццулы бын кӕй хуыссын кодтой, уыцы адӕмтӕ кӕрӕдзимӕ фыдӕх цӕстӕй ма кастаиккой…

Гуырдзы дыууынӕм азы ирон адӕмӕн цы геноцид расид-тысты, уыцы геноцидӕн йӕ сӕдӕ азы бонмӕ сӕрмагонд чиныг рауадзыны тыххӕй ныхас куы ӕрхауд, уӕд Пухаты Къоста загъта, зӕгъгӕ, кӕд нӕ фӕнды, цӕмӕй ӕндӕр чингуыты хал ма ахӕра ӕмӕ та рохуаты ма баззайа, уӕд ӕй иу адӕймаджы бӕрны бакӕнут ӕмӕ иу адӕймаг хӕсса бӕрндзинад, цӕмӕй иу иннӕмӕ ма ӕнхъӕлмӕ кӕса, иу иннӕйы ‘фсон мацы кӕна. Æмӕ йын ӕй бакодтой йӕ бӕрны. Æмӕ, ӕнӕдызӕрдыгӕй, зӕгъӕн ис, афтӕ бакӕ-нын кӕй уыд иууыл растдӕр ӕмӕ иууыл хуыздӕр.

«Фӕстаг рӕстӕджы Ирыстоныл бирӕ уӕззау зиӕнттӕ ӕрцыд. Не ‘хсӕнӕй цӕуынц ахӕмтӕ, кӕцытӕ бирӕ азты дӕргъы лӕггад кодтой сӕ Райгуырӕн бӕстӕйӕн. Абон фӕстаг хӕрзбон зӕгъӕм, Ирыстон ӕмӕ йӕ размӕцыдӕн нырма бирӕ саразын кӕй бон уыд, ахӕм адӕймагӕн», – загъта Къостайы табӕты уӕлхъус нӕ республикӕйы Мидхъуыддӕгты министры хӕдивӕг Кокойты Тарзан.

«Æз стӕм хатт раныхас кӕнын фыдохы митингты, фӕлӕ абон афтӕ бакӕнын мӕхицӕн банымадтон хӕсыл. Уый куыста алы президентимӕ дӕр, ӕмӕ дзы алчи дӕр уыд райгонд. Политикон архайды уӕлдай уый кодта зонадон куыст дӕр, ӕмӕ бирӕ фундаменталон куыстытӕ бакӕнын бафтыд йӕ къухы, – загъта йӕ раныхасы Республикӕ Хуссар Ирыстоны Президент Бибылты Анатоли. Паддзахады сӕргълӕууӕг куыд загъта, афтӕмӕй се ‘хсӕн цы хӕлардзинад уыд, уый ӕрмӕст иумӕ кусыны фӕрцы нӕ уыд. – Мӕ хо авд сывӕллонимӕ куы баззад, уӕд ӕм Къостайы хо Фатимӕ фӕдаргъ кодта ӕххуысы къух, уымӕ гӕсгӕ ацы бинонтӕн сӕ рыстӕй мӕхимӕ исын…».

Ацыд Къоста дӕр йе ‘нусон фӕндагыл. Ацыд, кӕм райгуырд, кӕм цард, кӕм куыста, уыцы Ирыстоны зӕххӕй, фӕлӕ йӕ фӕстӕ ныууагъта рӕсугъд фӕд, мидисджын хъуыддӕгтӕ ӕмӕ ирон лӕджы фӕрнджын ном.

ГÆБÆРАТЫ Юри

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.