Гӕздӕнты Аврорӕйы райгуырдыл сӕххӕст 130 азы

Уый уӕды тармылазон дуджы уыд ирон сылыстӕджы фидауц, фӕлӕ йӕ сафгӕ дӕр уый фӕкодта, уымӕн ӕмӕ йын ирон ӕгъдау нӕ радта уыцы фидауцӕй, куыд ӕм ӕмбӕлд, афтӕ фидыцджын уӕвыны бар… Гӕздӕнты Аврорӕ уыд фыццаг ирон профессионалон балеринӕ. Чысылӕй йӕ ахуыр кӕнынмӕ гимназмӕ радтой, фӕлӕ фыццаг хатт балет куы федта, уӕд фесӕфт йӕ уды ӕнцойад, ницыуал ӕй ӕндӕвта а-дунейыл, сценӕйыл йӕ къахфындзтӕ ӕрсадзыны йедтӕмӕ. Уыцы бӕллиц ыл сагъта базыртӕ, йӕ зӕрдӕ бынтондӕр нал ради ахуырмӕ, ӕмӕ аскъуыддзаг кодта йӕ цард кафты уӕлтӕмӕны аивадӕн снывонд кӕнын.

Фӕлӕ куыд, чи йын ратдзӕн уый бар? Йӕ бинонтӕ, йӕ хиуӕттӕн балет нысан кодта цавӕрдӕр ӕнӕгъдаудзинады гакк. Æмӕ куыд хъуамӕ бакодтаид, куыд сӕм бадзырдтаид ахӕм ӕнӕрцӕугӕ цыдӕр? Тызмӕг ирон ӕгъдӕуттыл хӕст ныййарджытӕ дзы уый куы базыдтаиккой, уӕд ын гимназы ахуыр кӕныны бар дӕр нал радтаиккой. Фӕлӕ йӕ уды тасыл фӕуӕлахиз йе стыр бӕллиц ӕмӕ йӕ ныййарджыты сусӕгӕй цыд хореографион сусӕгдзи-нӕдтӕ ахуыр кӕнынмӕ.

Иуӕй-иу информацион ӕмӕ историон ӕрмӕджыты Аврорӕйы райгуырды аз нысан цӕуы рӕдыдӕй. Иуӕй-иу рӕтты у 1890 азы гуырд, ӕндӕр рӕтты та – 1894 азы. Æцӕгӕй та Гӕздӕнты легендарон чызг райгуырд 1892 азы, 27 январы, сахар Дзӕуджыхъӕуы Данел ӕмӕ Уӕлгъайы хӕдзары. Ноггуырдыл сӕвӕрдтой, уӕды онг Ирыстоны хъусгӕ дӕр кӕй никуы фӕкодтой, ахӕм ӕнахуыр ном – Аврорӕ. Æввахс хиуӕттӕ ӕмӕ сыхӕгтӕй уыцы ном кӕй зӕрдӕмӕ нӕ цыд, уыдон та йӕ хуыдтой Алоккӕ. Йӕ фыд Данел уыд милицийы юнкеры фырт, номдзыд мыггаг Гӕздӕнтӕй, йӕ мад Уӕлгъа та Цӕголты уӕздан мыггагӕй, Дӕргъӕвсы приходон скъолайы ахуыргӕнӕг Захары чызг. Ав-рорӕйӕн ма уыд ӕртӕ ӕфсымӕры ӕмӕ иу хо Нинӕ, фӕлӕ ӕфсымӕртӕй Виктор ӕмӕ Барисӕн цӕрын нӕ бантыст, карз низ сӕ атыдта бынтон цӕрынхъуӕгтӕй.

Иуӕй-иу гуырӕнтӕм гӕсгӕ цыма Данел уыд цӕрдхъом, хъӕздыг лӕг, цыма йӕм уыд юридикон ахуырад, фӕлӕ уыдон дӕр раст не сты. Данел каст фӕцис Дзӕуджыхъӕуы Николаевскон ӕртӕклассон горӕтон ахуыргӕнӕндон, ӕмӕ хӕрзчысыл мыздыл куыста Дзӕуджыхъӕуы округон тӕрхондоны хуымӕтӕджы къанцыларон кусӕгӕй. 1909 азы Данелы фӕхуыдтой Георгиевскмӕ нотариусӕй ӕмӕ уыцы бынаты фӕкуыста суанг ӕмбӕстагон хӕст райдайыны онг. Иугӕр бинонтӕ сӕ цӕрӕн бынат аивтой, уӕд Аврорӕйы дӕр бахъуыд йӕ ахуыр ныууадзыны сӕр. Уыцы рӕстӕджы ахуыр кодта Олгинскӕйы сылгоймӕгты гимназы фӕндзӕм къласы. Уӕды рӕстӕгӕй цы архивон ӕрмӕджытӕ баззад, уыдонмӕ гӕсгӕ Гӕздӕнты чызджы бафӕндыд Кисловодскы гим-назы ахуыр кӕнын. Уыцы архивон ӕрмӕджытӕ ӕмӕ бӕрӕг-бӕлвырд факттӕм гӕсгӕ гӕнӕн нӕ уыд ӕмӕ уыдаид, Аврорӕйы гастрольты тыххӕй кӕй фыстой, уыцы хабар, цыма 1910 азы Аврорӕ Стыр театры балеринӕ уӕвгӕйӕ йӕ цардӕмбалимӕ гастрольты ӕрцыд Дзӕуджыхъӕумӕ.  Нӕ дӕр уыцы рӕсугъдафыст хабар уыдаид – Аврорӕйы, дам, йӕ хӕстӕджытӕ куыддӕр сценӕйыл балеринӕйы дарӕсы федтой, афтӕ иууылдӕр сыстадысты ӕмӕ залӕй ацыдысты. Æмӕ дзырд ӕрмӕст ууыл нӕ цӕуы, уыцы гастрольтӕ 1910 азы уыдаиккой ӕви ӕндӕр рӕстӕджы – ахӕм гастрольтӕ Дзӕуджыхъӕуы никуы уыд бынтондӕр. Хъыгагӕн, раст, сбӕлвырдгонд информацийы бӕсты алы ӕмӕ алы ӕмвӕзадтыл фыссынц, бынтондӕр бындур кӕмӕн нӕй, ахӕм ӕрымысгӕ мифон хабӕрттӕ. Хъуамӕ йыл басӕттӕм, балеринӕйы официалон биографи фылдӕрбӕрцӕй фыст ӕрцыд мысӕггаг зонӕнтӕм гӕсгӕ.

Аврорӕ Мӕскуымӕ куы афтыд, уӕд, уыцы заманы барӕнтӕм гӕсгӕ, йӕ чындздзон карӕй хызт уыди. Уыцы кары йӕ Стыр театры балеты труппӕмӕ айстаиккой, уымӕйдӕр ӕнӕ сӕрмагонд ахуырдзинад райсгӕйӕ? Фидӕны балеринӕтӕн стыр сценӕмӕ сӕ фӕндаг алы хатт дӕр райдайы бынтон суинаг кары. Цӕмӕй Аврорӕ Стыр театры кафыдаид, уый тыххӕй сӕрмагонд цӕттӕдзинад хъуамӕ райстаид Петырбухы, кӕнӕ Мӕскуыйы императорон ахуыргӕнӕндӕтты, фӕлӕ уырдӕм чызджыты истой ӕрмӕстдӕр астаздзыды онг. Гӕздӕнты Аврорӕйы тыххӕй абоны онг нӕ къухы цы зонӕнтӕ ис, уыдонмӕ гӕсгӕ, гӕнӕн ис ӕмӕ ахуыр кодтаид Мӕскуыйы искӕцы хисӕрмагонд балетон аивады скъолайы. Мариинаг театры солист Уанеты Владимир куыд фыссы, уымӕ гӕсгӕ, 1910 азы Аврорӕ Дзӕуджыхъӕумӕ гастрольты «куыд ӕрцыд», уыцы хабарау ӕрымысӕггаг у уый дӕр, цыма Гӕздӕнты Аврорӕ уыд Стыр театры сӕйраг балетмейстер Максимовы цардӕмбал. Фӕлӕ ис, сӕ сӕрты ахизӕн кӕмӕн нӕй, ахӕм факттӕ. Хъуыддаг уый мидӕг ис, ӕмӕ Стыр театры историйы ахӕм балетмейстерӕн йӕ кой дӕр никуы ис. Цӕгат Ирыстон-Ала-нийы Национ библиотекӕйы сайтыл цы ӕрмӕг уыд, уымӕ гӕсгӕ та Гӕздӕнты Аврорӕйӕн йӕ цардӕмбал уыд бынтон ӕндӕр адӕймаг –  Александр Горский, кӕ-цы куыста Стыр театры балетмейстерӕй. Æцӕгӕй та Аврорӕйӕн йӕ цардӕмбал уыд хъубайнаг хъазахъаг Семен Головченко. Семен ахуыр кодта Мӕскуыйы коммер-цион институты. Аврорӕимӕ базонгӕ сты Кисловодскы, йе ‘фсымӕрмӕ уазӕгуаты уӕвгӕйӕ. Фӕстӕмӕ Мӕскуымӕ аздӕхгӕйӕ Семен дӕр Аврорӕйы тыххӕй йе ‘ргом аздӕхта балетмӕ. Сӕ цард баиу кодтой Георгиевскы, 1916 азы январы мӕ-йы. Уыцы аз куадзӕны бӕрӕгбоны ӕрцыдысты Дзӕуджыхъӕумӕ, цӕмӕй Семен ӕввахсмӕ базонгӕ уыдаид Аврорӕйы хӕстӕджытимӕ.

Революцийы тӕккӕ тӕмӕны, суанг ӕмбӕстагон хӕст райдайыны онг Аврорӕ йӕ цардӕмбалимӕ цард Кисловодскы, йӕ ныййарджытӕм, стӕй ӕмбӕстагон хӕст куы скарз, уӕд ныййарджытимӕ иу-мӕ рацыдысты Дзӕуджыхъӕумӕ. Цӕмӕн, цы аххосагмӕ гӕсгӕ, уый тыххӕй ницы зонӕнтӕ баззад, фӕлӕ 1919 азы Семен сфӕнд кодта цӕрынмӕ фӕсарӕнтӕм ацӕуын. Аврорӕйӕн бынтондӕр ницы ӕфсон уыд йӕ бӕстӕ ныууадзынӕн, фӕлӕ ацыд йӕ цардӕмбалы фӕдыл. Æмӕ цӕрӕнбонтӕм фӕхицӕн йӕ бинонтӕ ӕмӕ ӕввахс хиуӕттӕй, Ирыстонӕй.

Кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, уыцы ӕмтъеры дуджы иунӕг эмигрантӕн дӕр йӕ бон нӕ бауыдаид иу цалдӕр азы фӕстӕ Ирыстонмӕ сӕрибарӕй уазӕгуаты ӕрцӕуын. Уымӕ гӕсгӕ зын бауырнӕн у ахӕм верси дӕр, цыма Гӕздӕнты Аврорӕ Парижӕй ӕрцыд Ирыстонмӕ ӕмӕ йын йе ‘рцыды тыххӕй Олгинскӕйы скодтой стыр куывд. Тынг нӕ куы бафӕнда, уӕддӕр зын ууыл баууӕндын, уымӕй дӕр ахӕм уӕлӕнгай факты бындурыл –  кӕддӕр, дам, чидӕр дзырдта…

1920 азы Аврорӕ ӕмӕ Семен хӕрз чысыл рӕстӕг фесты Грецийы, стӕй ацыдысты Константинополмӕ (ныры Стамбул). Уым сын бантыст Аврорӕйӕн ӕрмӕст йӕ мадызӕнӕг Георгийы нӕ, кӕцы уыдонӕй раздӕр афтыд фӕсарӕнтӕм ӕмӕ службӕ кодта Турчы регулярон ӕфсады, фӕлӕ ма йӕ фыдыфсымӕры лӕппу, зындгонд фыссӕг Гӕздӕнты Гайтойы ссарын дӕр. 1922 азы Аврорӕ ӕмӕ Семен Гайтоимӕ ацыдысты Парижмӕ, семӕ Георгийы дӕр акӕнгӕйӕ. Æмӕ фондз азы дӕргъы Париж Аврорӕйӕн ссис йӕ дыккаг райгуырӕн хӕдзары хуызӕн. Уым дӕр йӕ къух нӕ систа балетон аивадыл. Уӕды рӕстӕджы барӕнтӕ ӕмӕ цӕстӕнгасмӕ кӕсгӕ йӕ кӕлӕнгӕнӕг рӕсугъддзинад ӕмӕ уӕнгты кондӕй цӕстӕвӕрӕн уыд йӕ цыбыр царды, кӕд ын бирӕ нӕ бантыст, уӕддӕр йе ‘мфыдыбӕстӕйонтӕн баззад цӕвиттойнагӕй ӕмӕ сӕм гуырын кодта уӕлтӕмӕны бӕллицтӕ аивады тыгъдадмӕ цӕуынӕн.

Аврорӕ хӕдзары зылдтыты уӕлдай кафыд алыгъуызон клубтӕ ӕмӕ казиноты, театрты ӕмӕ концертты. Уӕдӕ цы бакодтаид, цӕрын сӕ хъуыд, стӕй, куыд йӕ кӕстӕр ӕфсымӕрӕн, афтӕ Гайтойӕн дӕр ӕххуыс кӕнын. Æндӕр артисттӕ куыд кодтой, афтӕ, традицимӕ гӕсгӕ Аврорӕ ӕмӕ Семен дӕр сӕхицӕн ӕрхъуыды кодтой ӕндӕр мыггӕгтӕ, Аврорӕ ссис Горская, Семен –  Троянов. Афтӕмӕй кодтой сӕ аивадон архайд. Фӕлӕ, Аврорӕйӕн никуы уыд, «Уӕрӕсемӕ кӕй фӕстӕ нал ӕрбаздӕхт, ахӕм фӕсарӕйнаг гастрольтӕ», сайгӕ нӕ кӕнынц иуӕй-иу тыхахуыргӕндтӕ ӕмӕ энциклопедист-тӕ. Табуафси, ӕркӕсӕм, Аврорӕйы рӕстӕджы уырыссаг балеты историмӕ чи бацыд, уыцы стъалыты номхыгъдмӕ: Карсавина, Кшесинская, Ваганова, Павлова, Рубинштейн, Каралли, Нижинская, Трефилова… Сӕ ранымады никуы зыны Гӕздӕнты Аврорӕйы ном. Иууыл диссаг та уый у, чидӕртӕ йӕ хонынц Ирыстоны аивады стыр архайӕг, афтӕмӕй та Ирыс-тоны аивадмӕ бынтондӕр ницы бар дардта. О, уыдис рӕсугъд ӕмӕ курдиатджын, уыдис фыццаг ирон балеринӕ, табу йын кодтой йӕ уӕлтӕмӕны аивадӕн, ӕмӕ махӕн зынаргъ у йӕ ном дӕр, уымӕн ӕмӕ нӕ туг, не стӕг у, фӕлӕ цы нӕ уыд, уыдӕттӕ мысыны сӕр нӕ цӕмӕн хъӕуы?.. Ис ӕрмӕстдӕр иунӕг бӕлвырдгӕнӕн Горская-Трояновы дуэты тыххӕй А.А. Бахрушины номыл Мӕскуыйы Паддзахадон централон театралон музейы. Уым ис, Аврорӕйы къам сценӕйон костюмы, 1916 азы ист.

Аврорӕ йӕ царды фӕстаг бонтӕ батыдта рӕуджыты низимӕ тох кӕнгӕйӕ, фӕлӕ йыл карз низ фӕтых йӕхӕдӕг. Йӕ цуры ӕппынӕдзух уыд, сӕрмагондӕй йын кӕй баххуырстой, ахӕм сылгоймаг, изӕрыгӕтты-иу ӕй абӕрӕг кодта Гайто дӕр. Йӕ амӕлӕты тыххӕй дӕр уадиссаг ницы ӕрмӕджытӕ баззад, ӕрмӕст… Поэтессӕ Мирей Авейӕн Парижы цы боныг рацыд, уым ис ахӕм кадавар рӕн-хъытӕ: «Хуыцаубон, 1927 аз, 6 март. Иуӕндӕс сахатыл мын Эдя фехъусын кодта, Трояновы цардӕмбал кӕй амард, уыцы хабар».

Кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, кӕмӕндӕрты ӕхсызгон нӕ уыдзӕн номдзыд ирон балеринӕйы тыххӕй сӕ тыхарӕзт аргъӕутты-легендӕты мӕнгдзинад, фӕлӕ факттӕ ӕгоммӕгӕс сты ӕмӕ сын цы бакӕнӕм? Гӕнӕн ис Аврорӕ суыдаид балеты аивады иууыл ӕрттивагдӕр стъалы, фӕлӕ йын хъысмӕтӕй ахӕм ныхыфыст нӕ уыди… Дзырд дӕр ыл нӕй, хъуамӕ уарзӕм нӕхи, нӕ фыдыбӕстӕ, нӕ ирондзинад, сӕрыстыр уӕм нӕ номхӕссӕны курдиаттӕй. Фӕлӕ ӕгӕр ницӕмӕй бӕззы. Махыл, ӕндӕр адӕмтау, бынтондӕр ницы уынгӕнджы бон ныккодта, цӕмӕй нӕхи хъӕздыг кӕнӕм тыхарӕзт ӕппӕ-лӕнтӕ-стауӕнтӕй, ӕрымысгӕ хъайтартӕй –  цы нын ис, ӕмӕ нын чи ис, уыдонӕн куы уаиккам ӕмбӕлон аргъ кӕнынхъом!..

 

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.