28 февралы Приднестровьейы столицæ Тирасполы республикон галуаны ауагътой сæрмагонд съезд æппæт депутаттæн, ома дзы хайад райстой ныры æмæ раздæры депутаттæ иууылдæр. Ахæм съездмæ ма фæстаг хатт æрæмбырд сты 2006 азы хæдбар республикæ расидыны æмæ Уæрæсеимæ баиу уæвыны фæдыл референдум ауадзыны фарста аскъуыддзаг кæныны тыххæй. Уæд референдумы Приднестровьейы цæрджыты 97% схъæлæс кодтой, цæмæй Уæрæсеимæ баиу уой. Приднестровьейы цæры 450 минæй фылдæр адæймаджы æмæ дзы 220 минæн ис уæрæсейаг æмбæстагдзинад. Социологтæ куыд сбæрæг кодтой, афтæмæй иннæ цæрджытæ дæр разы сты уæрæсейаг æмбæстагдзинад райсыныл, фæлæ сын ныридæгæн уавæртæ нæй æмбæлон гæххæттытæ бацæттæ кæнынæн.
Съезды хайад райстой 620 делегатæй фылдæр æмæ æрдзырдтой республикæйы политикон æмæ социалон-экономикон уавæрыл. Приднестровьейы президент Вадим Красносельский йæ раныхасы Молдавийы разамынады фæаххосджын кодта геноцид аразыны хъуыддаджы. Ома 30 азы дæргъы Приднестровьейæн аразынц экономикон блокадæ, сусæгæй-æргомæй йын йæ цæрджыты куынæг кæнынц, ницы бартæ сын дæттынц, тыхæй сæ æцæгæлон æвзагыл дзурын кæнынц.
Съезды делегаттæ райстой дыууæ документы – резолюци æмæ деклараци. Резолюцийы банысан кодтой Молдавийы разамынады æнæзакъонон къахдзæфтæ æмæ делегаттæ æрцыдысты иу хъуыдымæ, ома ныридæгæн уавæр рараст кæнынæн ницы саразæн ис. Комкоммæ зæгъгæйæ та, цалынмæ Молдавийы сæргъ уæйгæнджытæ æмæ националисттæ лæууой, уæдмæ Приднестровьейæн семæ ницы иудзинад уыдзæн. Зæгъæм, 2023 азы Молдавийы парламенты сфидар кодтой ног закъон сепаратизмы тыххæй, æмæ ныр уымæ гæсгæ Приднестровьейы цæрджытæ иууылдæр нымад сты сепаратисттыл. Уымæй уæлдай ма 2024 азы 1 январæй Молдави айста æппæт льготæтæ приднестроваг товарты импорт æмæ экспортæн, æмæ ма сыл ноджы сæвæрдта ног таможнæйон фиддонтæ. Ахæм уавæр схонæн ис блокадæ, ома дæ товар нæ ауæй кæндзынæ фæсарæнтæм æмæ дæхæдæг та хъæугæ товар æлхæндзынæ дывæр аргъæй.
Делегаттæ сæ декларацийы сидынц Уæрæсейы парламентмæ, цæмæй сын исты баххуыс кæной æмæ сæ ма бауадзой скуынæг кæнын. Ахæм сидт ма арвыстой ИНО-йы генералон секретарь Антониу Гутерришмæ, Æппæтдунеон Сырх Дзуары комитетмæ, ЕÆÆО-мæ, Европæйаг парламентмæ æмæ ХПÆ-мæ. Приднестровье фыццаг рады домы, цæмæй Молдавийы разамынад Майя Сандуйы сæргълæудæй ныууадзой сæ провокацитæ æмæ исты компромиссон къахдзæфтæ саразой уавæр фæхуыздæр кæнынæн.
Уæрæсейы Фæсарæйнаг хъуыддæгты министрады банысан кодтой, зæгъгæ Приднестровьейы цæрджыты интерестæ Мæскуыйæн кæддæриддæр сты приоритетон æмæ архайдзысты, цæмæй сын сæ домæнтæ сæххæст кæной.
Молдавийы разамынад архайы уавæр ноджы æндыгъддæр кæныныл. Афтæ сæм кæсы, ома тынг куы стыхсын кæной Приднестровьейы цæрджыты, уæд сын алцæуылдæр сразы уыдзысты. Æцæг, Приднестровьейæн йæ уавæр мæгуырау у – 2022 азы Украинæ йæ арæнтæ сæхгæдта æмæ сын ныр ис æрмæстдæр иу фæндаг – Молдавимæ. Уымæ гæсгæ ацы дыууæ азы сæ активондзинад бæрæг фæтынгдæр кодтой æмæ сæ домæнтæ æртхъирæнтæм хизын райдыдтой. Зæгъæм, домынц, цæмæй сæ алкæмæндæр уа молдаваг паспорттæ, кæннод – депортаци. Сæ политиктæй кæнæ амалиуæггæнджытæй фæсарæнтæм исчи куы ацæуы, уæд æй фæстæмæ йæ райгуырæн бæстæмæ нал фæуадзынц.
Экспертты хъуыдымæ гæсгæ, кæд Приднестровье æййафы экономикон зиæнттæ, уæддæр сфæраздзæн ацы зындзинæдтæн. Сæхи фаг сæм ис хæлцадон товартæ, энергоресурстæ æмæ алыгъуызон кондадтæ. Бирæтæ тæрсынц, ома сæм Молдави балæбурдзæн æмæ дзы хæстон архæйдтытæ райдайдзысты. Фæлæ ахæм къахдзæф схонæн ис авантюрæ, уымæн æмæ Молдавийы тагъд рæстæджы уыдзысты президентон æвзæрстытæ æмæ Майя Санду ахæм уавæрты æнæмæнг фембылды уыдзæн. Стæй ма Приднестровьейы гарзджын тыхтæ дæр лæмæгъ не сты æмæ Молдавийæн цыбыр рæстæгмæ нæ бантысдзæн сæ басæттын. Æмæ хæстон архæйдтытæ та дзæвгар рæстæг куы ахæссой, уæд сæм æнæмæнг æххуысмæ фæзындзысты.
Приднестровьейы цæры æртæ нацийы – 34% уырыссæгтæ, 33% молдавæгтæ æмæ 27% та украинæгтæ. Ис ма дзы æндæр нациты минæвæрттæ дæр, фæлæ чысылнымæц сты. 90-æм азты агрессивон пропагандæйы фæстиуæгæн Приднестровьейы цæрæг молдавæгты дæр бауырныдта, зæгъгæ, нын Румынимæ баиуы фæстæ хорз цард уыдзæн. Уымæ гæсгæ рацыдысты сæ сыхæгты æмæ, æфсымæры цард кæимæ кодтой, уыдоны ныхмæ. Фæстæдæр æй бамбæрстой, раст кæй нæ уыдысты, Молдавийæн Румыны сконды уæвгæйæ фидæн кæй нæй, стæй ма сæ Евроцæдисы скондмæ дæр кæй никуы айсдзысты, уый. Абоны бон Приднестровьейы цæрæг молдавæгтæ дæр се ргом раздæхтой Мæскуымæ æмæ сæ фидæн бæттынц æрмæстдæр Уæрæсеимæ.
Майя Сандуйæн йæ политикон къахдзæфтæ иууылдæр сты Молдавийы паддзахад скуынæг кæнынмæ. Æгæрыстæмæй сын райсын кодта ахæм закъон дæр, кæцымæ гæсгæ, молдаваг æвзаг нæ уæвынад кæны, фæлæ сæм ис æрмæстдæр румынаг æвзагыл дзурджытæ. Комкоммæ зæгъгæйæ сын сæ мадæлон æвзагыл дзурыны бар нал дæтты.
Ис ма афтæ хъуыдыгæнджытæ, ома АИШ-ы фæнды ног фронт бакæнын æмæ украинаг фашисттæн ратдзысты бардзырд Приднестровьемæ бабырсыны тыххæй. Стæй Майя Санду дæр сæхи адæймаг у æмæ сæ ныхмæ ницы сдзурдзæн. Æгæрыстæмæй ма цин дæр бакæндзæн, сæ бæсты украинæгтæ Приднестровьейы территори куы асыгъдæг кæной «сепаратисттæй», уæд. Ахæм сæвзæргæ уавæрты Уæрæсейы æфсæддонты бахъæудзæн Одессæйы область байсын, цæмæй сурзæххыл бацæуой Приднестровьемæ æмæ сын баххуыс кæной.
Фактон æгъдауæй Приднестровье у уæрæсейаг регион, сæ дыккаг тырысайыл дæр нымайынц уæрæсейаг триколор. Цæмæй официалонæй бахиза Уæрæсейы скондмæ, уый тыххæй йæ хъæуы æрмæстдæр сурзæххыл арæнтæ Уæрæсеимæ. Ныгуылæн бæстæтæ йæ хорз зонынц, Приднестровьейы Уæрæсе кæй никæмæн ратдзæн æмæ йæм чи бабырса, уыдоны та карзæй кæй бафхæрдзæн.
ДЖИОТЫ Алыксандр
