Дыууынæм æнусы кæрон – дугивæны уæззау азтæ бирæ æнамонддзинæдтæ æрхастой адæмæн. Хæстæй дарддæр нæм сарæх сты алыгъуызон фыдракæндтæ, наркотиктæ, нозтгæнджытæ… Æппæт уыдæттæ мæгуырауæрдæм уæлдай тынгдæр æндавынц рæзгæ фæлтæрыл. Афтæ кæй у, уымæ гæсгæ ахуырадон уагдæтты бæрæг куыст цæуы ахæм фæзындтæй ахуырдзауты бахизыны фæдыл æмæ ауадзынц алыгъуызон мадзæлттæ.
Наркотиктæ æмæ æндæр фæзындтæ дæр адæймаджы, уæлдайдæр та, æрыгон лæппуйы, чызджы уды деградаци кæнынц æмæ сæ сомбон катайаг рауайы, бирæтæн дзы сæ цард байсынц, сæхиуæтты та зæрдæрыстæй ныууадзынц. Сусæггаг нæу, фæцудыдта рæзгæ фæлтæры удыхъæд. Дæлæмæ хауынц, фæлтæрæй-фæлтæрмæ нæм цы æргъадтæ æрхæццæ сты, уыдон – ирон æфсарм, æгъдау, фарн, кæд сыл бирæ дзырд цæуы, уæддæр.
Ацы хъуыдытæ рагæй фæстæмæ дæр æнцой нæ дæттынц 5-æм скъолайы директор Туаты Мадинæйæн æмæ 8-9 10-11 кълæсты ахуырдзаутæн сорганизаци кодта æмæ ауагъта акци ахæм темæйыл: «Не `хсæн бынат нæй наркотиктæ, нозт, тамакойæн». Акцийы активон хайад райстой ахуыргæнинæгтæ сæ ахуыргæнджытимæ дæр. Ацы темæйы фæдыл ахуыргæнинæгтæ сæ къласгæстимæ рауагътой къулын газеттæ, брошюрæтæ. Наркотиктæ зианхæссæг кæй сты, уый фæдыл бакастысты видео роликтæм. Ахуыргæнинæгты раз ныхас кæнгæйæ, Туаты Мадинæ банысан кодта, ацы æлгъаг фæзындтæ тынг тæссаг кæй сты. «Историйæ бæрæг у, хæст адæмы цардмæ кæй æрхæссы алыгъуызон æнамонддзинæдтæ. Уыдон та алы адæймаджы цардыл дæр бандавынц йæхирдыгонау. Хистæр кары адæймæгтæй алчидæр хорз хъуыды кæны, цалынмæ нæм хæст нæ райдыдта, уæдмæ нæ горæты цæрджыты цард кæй уыд тынг цымыдисон. Нæ фæсивæд та, уыдысты уæлдай æгъдауджын, тырныдтой ахуырмæ. Ничи фехъуыстаид уынгты æнæгъдау ныхас, нæ уыд фенæн нозтджынæй искæйы хъæргæнгæ, æлгъитгæ цæугæ. Нозтджынæй уынгты цæуын уыдис стыр худинаг, æмæ иу кæд ахæм адæймаг фенæн уыдис, уæд иу æй балластой æрвонггæнæндонмæ. Ныр зæрдæ баризы, нæ фæсивæдæй бирæтæ кæй фæцайдагъ вæййынц нозтыл, наркотиктыл, тамакойыл, уый тыххæй. Мах хъуамæ нæ зæрдыл дарæм чысылнымæц адæм уæвгæйæ нæ знаг кæй нæ басаста. Æппæт зындзинæдты сæрты дæр ахызтыстæм, ныр та нæ кусын æмæ ахуыр кæнын йеддæмæ куы ницыуал хъæуы, уæд нæ фæсивæдæй бирæтæ ныххæцыдысты, уыцы æнæхайыры наркотиктыл, нозтыл, тамако дымыныл. Ахæмты та нал фендавы бинонты цард, цас зындзинад сын æрхæссынц уый. Æмæ иууыл тæссагдæр уавæры та бахауынц сæхæдæг – хъыгагæн, иуæй иуты æркæны æнафоны мæлæтмæ. Наркотиктæ зианхæссæг кæй сты, уый хорз æмбары алчи дæр. Фæлæ йæ иу хатт куы бафæлварай, уæд бахаудзынæ йæ уацары, загъта», – скъолайы директор.
Уый ма куыд загъта, афтæмæй кæд наркотиктæ стыр зиан хæссынц адæймаджы æнæниздзинадæн æмæ йæ алчидæр зоны, уæддæр ыл бирæтæ фæцайдагъ вæййынц, уæлдайдæр та æрыгон адæймæгтæ. Уымæн та йæ аххосæгтæ сæйраджыдæр сты наркоманийы тыххæй сæм информаци кæй нæ хæццæ кæны, афтæ ма сын сæ проблемæтæм се `ввахс хиуæттæ æмбæлон хъусдард кæй не здахынц. Наркотикон буарадтæ адæймагмæ сæвзæрын кæнынц хорз зæрдæйы уаг, фæисынц æхцондзинад, фæлæ уый æцæгæй нæ вæййы, уыимæ сæ наркотиктæ сæхимæ æрбалвасынц æмæ сыл уайтагъд фæцайдагъ вæййынц, арæх фыццаг дозæйы фæстæ дæр æмæ афтæмæй сæ дæлбар бахауынц. Æнæ уыдонæй сæ бон цæрын нал вæййы. Наркомани нымад цæуы уæззау низыл. Уыдонæй пайда кæнын закъон бар нæ дæтты.
Цахæмфæнды наркотик дæр у марг, кæцы пырх кæны æгас организмы æмæ йын схос кæнæн дæр нал вæййы. Наркотиктæ фыццаджыдæр æндавынц нуæртты системæйыл æмæ сæры магъзыл. Уый фæстиуæгæн фæныллæгдæр вæййынц адæймаджы интеллектуалон æвзыгъддзинæдтæ æмæ æнæхъола митæ кæнын дæр райдайы. Сæрымагъзы цы ивындзинæдтæ æрцæуы, уыдонæн абарæн ис шизофрениимæ. Уымæ гæсгæ ис ахæм хъуыды, зæгъгæ, наркомани у бархийæ хи æдылы кæнын. Фæивы адæймагæн йæ характер дæр, свæййы онгуагъд, мадзура. Уый ницыуал цымыдис кæны, æмгæрттæ дзы сæхи хизын райдайынц æмæ дзы фæстагмæ сæхи ахибар кæнынц. Куыд сæрымагъзы, афтæ адæймаджы психикæйæн дæр кæронмæ схосгæнæн нал вæййы, куынæуал сæ пайда кæна, уæддæр.
Наркотикон буарадтæ халынц игæры, сæйраг цæф ууыл æрцæуы. Бахъыгдард вæййы зæрдæ дæр. Слæмæгъ вæййы иммунитет, йæ уагыл нал вæййы хæлцтайынгæнæн системæйы куыст. Наркоманæн йæ сывæллæттæ рауайынц физикон æмæ психикон æгъдауæй фæстæзад.
Йе `нæниздзинадæй дарддæр ма наркомани хæссы социалон æмæ экономикон зиан дæр. Наркотиктæй спайда кæнгæйæ, адæймаг йæхиуыл нал фæконтроль кæны. Статистикон зонæнтæм гæсгæ наркомантæ арæх агрессивон кæй вæййынц, уымæ гæсгæ саразынц алыгъуызон фыдракæндтæ, цæмæй самал кæной наркотиктæ.
Наркоманийы фæдыл хицæн уроктæ ауагътой ахуыргæнджытæ – къласгæстæ Бежанты Мананæ, Харебаты Маринæ, Еналдыты Жаннæ, Кобылты Лондæ, Къæбулты Мая æмæ клуб “Æнæниз фæлтæр”-ы къухдариуæггæнæг Гæбæраты Екатеринæ.
БЕСТАУТЫ Валя
