Террористон акты аххосджынтæ æмæ донракалды фæстиуджытæ
6 июны райсом раджы украинаг фашистон режим спырх кодта Каховскы ГЭС. Миллуангай кубометрты бæрц дон акалдис хъæутыл æмæ горæттыл æмæ сæ йæ быны фæкодта. Мингай адæймæгтæ бахаудтой мæлæты дзыхмæ, никуыдæм сын уыд алидзæн, æрмæст ма æнхъæлмæ кастысты æххуысмæ. Хуыдуг дæр дзы дзæвгарæй фесты, фæлæ фæмардуæвджыты нымæц нырма нæ зонынц. Цæугæдон Днепры былгæрæтты чидæриддæр цард, уыдон гæвзыккæй аззадысты, цалдæр сахатмæ æрбайсæфтысты сæ фæллой. Уымæй уæлдай ма цæугæдонмæ акалдис иууыл къаддæр 150 тоннæйы нефть. Цы зиæнттæ æрхаста ацы бæллæх, уый банымайынæн нырма фадат нæй, фæлæ миллиардгай сомтæй кæй ахиздзæнис, уый дызæрдыггаг нæу.
Украинæйы къухдариуæгад уайтагъд фæаххосджын кодта Уæрæсейы. Хурны-гуылæйнаг бæстæты минæвæрттæ æргомæй ницы загътой, фæлæ сæ дзыллон информацийы фæрæзтæ адæмæн æмбарын кæнынц мæнг хъуыды, ома ГЭС-ы ныппырх Уæрæсейæн уыд пайда. Афтæмæй та алыварсонæй куы бакæсæм сæвзæргæ уавæрмæ, уæд æдылы йеддæмæ уæрæсейаг æфсæддонты ничи фæаххосджын кæндзæнис. Донракалды иууыл тынгдæр бахъыгдард ис цæугæдон Днепры галиу фарс, ома уæрæсейæгтæ цы территоритæ контроль кæнынц, уый. Ома, сæхи къухтæй сæхицæн фыдми бакодтой? Стæй ма фаронæй нырмæ украинæйаг æфсæддонтæ æппынæдзух æхсынц ацы ГЭС алыгъуызон æхсæнгæрзтæй, æмæ уый та ууыл дзурæг у, нырмæ дæр æй кæй хъавыдысты ныппырх кæнынмæ.
Европæйы рагæй фæстæмæ ис сæр-магонд нысаны зонадон портал «Theia-land», кæцы йæ хъус дары зæххы къорийы æппæт донуæттæм. Куыд рабæрæг кодтой, афтæмæй теракт саразыны размæ Каховскы донуаты доны æмвæзад фæбæрзонддæр 3,5 метры бæрц. Уый та уымæн æмæ горæт Днепропетровскмæ æввахс украинæгтæ барæй бакодтой ГЭС-ы шлюзтæ, фæфылдæр кодтой Каховскы донуаты гуырахст, цæмæй теракт саразыны фæстæ фылдæр зиæнттæ æрцæуа цæрджытыл. Уыцы 3,5 метры иумæйагæй доны тагъдад фæцырддæр кодтой 10 хатты. Доны æлхъывдад дæр бæрæг кæй фæфылдæр, уый та фæахъаз ГЭС-ы къултæ афæлдахынæн, срæмыгъды рæстæджы шлюзтæ куы ныппырх сты æмæ дон куы агуылф кодта бынмæ, уæд.
Цалдæр сахатмæ горæттæ Новая Каховка, Голая Пристань, Алешки, Днепряны æмæ ма дзæвгар хъæутæ фæдæлдон сты. Ӕмбæлон службæтæ æмæ волонтертæ райдыдтой бынæттон цæрджыты æдас бынæттæм ласын. Фæлæ та ам дæр киеваг тугдзых лæгмартæ равдыстой «хъайтардзинад» – катастрофæйæ лидзæг адæмы æхстой сармадзантæй æмæ ракетæтæй. Фæмардысты дзы цалдæрæй æмæ дзы дзæвгарæй та райстой алыгъуызон цæфтæ.
Украинæйы æфсадæн Каховскы ГЭС-ы ныппырх пайда у, æфсæддон стратегийы фарсæрдыгæй йæм куы бакæсæм, уæд. Иуæй доны бын фесты уæрæсейаг хъахъхъæнынадон арæнтæ, позицитæ. Уый фæстиуæгæн уæрæсейаг æфсадæн ныр рæстæгмæ размæ абырсыны фадат нал ис æмæ горæт Херсонмæ æввахс хæстонтæй украинæйаг æфсæддон къухдариуæгад спайда кæндзæнис фронты æндæр бынæтты. Дыккаджы та, Украинæйы къухдариуæгад фаронæй нырмæ архайы Запорожьейы атомон электростанцæйы куыст æрлæууын кæныныл, кæнæ йæхи бакæныныл. Ныр сæ бон у Каховскы донуатыл горæт Энергодармæ бабырсын.
Егъау плотинæ кæддæриддæр нымад цæуы тæссаг объектыл. Цалынмæ адæм егъау ГЭС-тæ аразой, уæдмæ уыцы донбылты цæрæг адæм æппынæдзух цæрдзысты тасы мидæг. Плотинæйы ныппырхы фæстиуæгæн иууыл фылдæр зиæнттæ æрцыдис 1938 азы Китайы. Япойнаг æфсæддимæ хæцгæйæ китайæгтæ срæмыгътой плотинæ æмæ йæ фæстиуæгæн, астæуккаг нымадæй, фæмардысты 500 000 – 800 000 сабыр цæрæг адæймаджы. 1941 азы та уæрæсейаг НКВД-йы бардзырдмæ гæсгæ срæмыгътой ДнепроГЭС. Кæд æмæ ницы бæрæгггæнæнтæ баззадис фæмардуæвджыты тыххæй, уæддæр дызæрдыггаг нæу, дзæвгарæй кæй бабын уыдаиккой.
Украинæйы фаронæй нырмæ ныппырх сты цалдæр плотинæйы, кæцытæ арæзт уыдысты ахæм цæугæдæтты, куыд Оскол, Ингулец, Жеребец æмæ æндæр рæтты. Фæлæ уыдон стыр объекттæ нæ уыдысты æмæ егъау зиæнттæ не ‘рхастой. Экологтæ фæдзæхстой дунейы æхсæнады, зæгъгæ, донуæтты алыварс активон хæстон архæйдтытæ куы цæуа, уæд тæссаг у фыдбылызæй. Фæлæ сæм чи хъуыста. Уымæй уæлдай хурныгуылæйнаг бæстæтæ ноджы разæнгард кодтой киеваг фашистон режимы, цæмæй арæхдæр æхсой егъау æхсæнгæрзтæй плотинæтæ æмæ атомон электростанцтæ.
Бирæ ис афтæ хъуыдыгæнджытæ, ома ацы катастрофæйæн тынг мæгуырау фæстиуджытæ уыдзæнис. Дзурынц, зæгъгæ, Сау денджыз, æмæ ма дзæвгар территоритæ схъæстæ уыдзысты, цæрæгойтыл низтæ сыстдзысты, зайæгойтæ бахус уыдзысты, бынæттон цæрæг адæмыл алыгъуызон низтæ сыстдзысты, донуаты цы бирæнымæц бырон уыд, уыдон уæлдæф схъæстæ кæндзысты. Фæлæ уавæр бынтон æвзæр нæу. Суанг ма советон ахуыргæндтæ дæр сбæлвырд кодтой Донбассы территориты фыдæлтæй фæстæмæ арæх кæй уыдис егъау донивылдтытæ. Каховскы донракалд дæр, иумæйагæй сисгæйæ, уыцы донивылдтытæй ницæмæй хицæн кæны. Къуырийы фæстæ уыцы дон ацæудзæнис æмæ сæрдыгон хур басур кæндзæнис зæхх. Зайæгойтæ æмæ бæлæстæ фæстæмæ райрæздзысты. Уымæ гæсгæ æрдз йæхæдæг йæхи асыгъдæг кæндзæнис, цард дзы фæстæмæ сæндидздзæнис. Æрмæст уымæн рæстæг хъæуы.
Фылдæр зиæнттæ адæмæн æрхаста ацы катастрофæ – доны бын фесты сæ фæллой, сæ хæдзæрттæ, сæ цæхæрадæттæ. Рæстæгмæ февзæрдæр уыдзæ-нис санитарон-эпидемиологон уавæр. Фæлæ ныридæгæн уæрæсейаг дохтыртæ бынæттон цæрджытæн райдыдтой аразын прививкæтæ гуыбыннизы æмæ ма æндæр вирусты ныхмæ. Фæмардысты хъæддаг цæрæгойты фылдæр хай, фæлæ рæстæг рацæудзæнис æмæ та уыдоны нымæц дæр фæстæмæ фæфылдæр уыдзæнис. Донивылд цы бырон ахаста Сау денджызмæ, уый та бындуронæй никуыд бандавдзæнис денджызы доны скондыл, кæнæ кæсæгтыл. Æрдз ахæм трагедитæм, фылдæр хатт, цæттæ вæййы.
Каховскы донуаты 70 азы дæргъы цы цъыф æрæмбырд, уый басур уыдзæнис æмæ уыцы змис дымгæ хæссын райдайдзæнис фæйнæрдæм. Уыцы змисы сконды, гæнæн ис, æмæ уа зианхæссæг элементтæ, хъæстæ буарадтæ, кæцытæ рæстæгмæ чъизи кæндзысты æрдз. Хорз уаид æмæ дзы ныридæгæн исты кæрдæджы тауинаг куы байтауиккой, цæмæй йæ уыдон сæ уидæгтæй æрфидар кæной. Æниу дзы, цыбыр рæстæгмæ кæрдæг дæр райдайдзæнис зайын, фæзындзæнис дзы къутæртæ æмæ бæлæстæ дæр. Ома, экосистемæ фæивдзæнис. Кæд æмæ дзы раздæр донуарзаг зайæгойтæ задысты парахатæй, уæд дзы нырæй фæстæмæ та фæраздзысты æрмæстдæр хус климаты зайæгойтæ. Ахæм уавæры уыдзысты кæсæгтæ дæр. Раздæр егъау донуаты сæрибарæй цардысты 40-æй фылдæр кæсæгты хуызтæ. Ныр дзы кæцыдæртæн ног сæвзæргæ уавæрты фæзын уыдзæнис цæрын.
Каховскы донуат стыр пайда хаста донхæры хъуыддагмæ. Цалдæр егъау горæты, цыппар аграрон районы æмæ Хъырымы æрдæгсакъадах донæй ифтонг цыдысты Каховскæй. Иууыл иумæ уыцы донхæры зæххытæ сты 250 мин гектарæй фылдæр. Уымæ гæсгæ æввахс рæстæджы уыцы территоритæ зындзинæдтимæ æмбæлдзысты – нæ сын фаг кæндзæнис нуазыны дон, сæ быдырты тыллæгæрзад бæрæг фæкъаддæр уыдзæнис, бынæттон цæрджытæн куыст зындæр ссарæн уыдзæнис æмæ уымæ гæсгæ миграцион процесстæ æндæр регионтæм фæарæхдæр уыдзысты.
Хæстон архæйдтыты фæстæ Каховскы ГЭС саразыны фарст æнæмæнг æвæрд æрцæудзæнис. Фæлæ исты пайда æрхæсдзæнис йæ арæзтад? Уæрæсейы электроэнерги дзæвгар ис æмæ уыцы регионты ныридæгæн дæр сифтонг кæндзысты. Фæлæ ам дзырд цæуы ГЭС-ы пайдадзинадыл. Ахуыргæндтæ ма советон дуджы дæр домдтой йæ сæхгæнын, ома тæссаг объект у, экологи сафы æмæ дзы пайда та уадиссаг нæй. ГЭС ногæй арæзт куы нæ æрцæуа, уæд фыццаг цалдæр азы зын уыдзæнис, фæлæ стæй æрдз дæр фæивдзæн йæ ландшафт æмæ адæм дæр æрцахуыр уыдзысты ног уавæрты цæрын.
Джиоты Алыксандр
