Уалдзæг-сæрды рæстæджы фосыл æмæ адæймагыл дæр цы низтæ фæзынынц, уыдонæй сæ иу у фадниз. Уый фæзыны æмæ апарахат вæййы нæ республикæйы хицæн бынæтты æмæ рæстæгыл мадзæлттæ ист куынæ æрцæуы, уæд разиан кæны.
Хуссар Ирыстоны фæлхасадон хъусдарды комитеты сæрдар Коцты Маринæ куыд зæгъы, афтæмæй, фадниз у тæссаг вирусон, инфекцион низ æмæ бахæцы къайсæфтæгджын цæрæгойтыл – куыд хæдзарон, афтæ хъæддаг цæрæгойтыл дæр. Арæхдæрдæр фæзыны ставдкъах æмæ лыстæг фосыл, афтæ ма хуытыл дæр. Уый фæзыны комарынджы сæтцъарыл, цармы хицæн æмæ хицæн бынæтты, стæй сæфтæджытыл дæр.
Низ парахатгæнджытæ вæййынц рынчын цæрæгойтæ. Уыдон нымæцы вæййы ахæмтæ дæр, кæцытæн сæ низ уайтагъд нæ рабæрæг вæййы. Уый сбæлвырд вæййы низы инкубацион рæстæджы æмæ аххæссы 400 бонæй фылдæр.
Ахæм цæрæгойтæ вирустæ парахат кæнынц æхсыры, сæты, доныхуыпп æмæ фаджысы руаджы. Уымæ гæсгæ инфекци хъуамæ æрцæуой скъæттæ, фос æддейæ кæм вæййынц, ахæм бынæттæ, хицæн предметтæ æмæ мигæнæнтæ, сæрвæттæ, дондарæнтæ, транспортон фæрæзтæ, фосдарды продукци цæттæгæнæг куыстуæттæ. Цæрæгойтыл арæхдæр бахæцы ацы низ холлаг хæргæйæ æмæ дон нуазгæйæ, афтæ ма алыгъуызон предметтæ стъæргæйæ комарынджы сæтцъары руаджы. Фаднизы вирус парахатгæнæг фылдæр хатт свæййы адæймаг йæхæдæг, уымæн æмæ уый архайы фосимæ, стæй арæхдæр цæуы иуранæй иннæ ранмæ. Вирусхæсджытæ ма вæййынц, транспорт, стæй ацы низæй чи нæ рынчын кæнынц, уыцы мæргътæ, цæрæгойтæ, сырдтæ, дзынгатæ æмæ джыбытæ.
Адæймагыл фадниз бахæцы рынчын цæрæгойтæй. Хæцгæ та йыл бакæны хом æхсыр нуазгæйæ, æхсыры продукттæ æмæ дзидза хæргæйæ, стæмдæр хатт та йыл бахæцы рынчын фосмæ зилгæйæ, инфекцигонд предметтимæ архайгæйæ, афтæ ма уæлдæфы руаджы дæр.
Инфекци адæймагæй адæймагмæ нæ хизы. Адæмæй йæм уæлдай æмхиц дæр сты æнхъæлцау сылгоймæгтæ æмæ сывæллæттæ.
Бæлвырд у, ацы низ тагъд кæй парахат кæны, фæразон кæй у æмæ йæ активондзинад бирæ рæстæджы дæргъы кæй нæ сæфы, æгæрыстæмæй уазал æмæ тæвд бонты рæстæджы дæр. Рынчын цæрæгойтæй райсгæ продуктты вирус цæрдхъом вæййы цалдæр суткæйы кæнæ мæйæ фылдæр рæстæгмæ. Цæвиттон, уазал бынаты вирус æхсырысæрты нæ мæлы цыппар бонмæ, æхсыры – 12 бонмæ, царвы – 45 бонмæ, субтропикон бынæтты та æртæ мæймæ. Вирус буарæн æддейæ дæр у цардфæразон: цæрæгойты цармыл цæры цыппар къуырийы бæрц, дарæсыл та – 3,5 къуырийы бæрц.
Низы инкубацион рæстæг астæуккаг нымадæй у 3-4 боны. Фæлæ гæнæн ис, уыцы рæстæг аххæсса 10-14 боны. Коцты Маринæ куыд зæгъы, афтæмæй, адæймагыл бахæцгæйæ, низ райдайы тынг сихæн кæнгæйæ, буары температурæ схизы 39-40 градусмæ, аппетит фесæфы, хæцъæфтæ фæриссынц, уæлдайдæр та астæу. Фыццаг бонты рынчынæн йæ комарынг хус кæнын райдайы æмæ йын судзæгау фæкæны, сæт фæцæуы. Стæй рафадæгау кæны æмæ йыл фæзынынц цæппузыргæндтæ 1-3 диаметримæ. Уыдон уæлдай фылдæр вæййынц æвзаджы цъуппыл æмæ йæ кæрæттыл, афтæ ма уадулты сæтцъарыл, дæндаджы мылытыл æмæ былтыл. Уыцы цæппузыртæ фестырдæр вæййынц æмæ фæзыны эрози. Сывæллæттæн зын вæййы хæринаг ныхъхъуырын, афтæ ма дзургæйæ дæр фенкъарынц рыст, свæййынц мæстыгæр æмæ хæргæ дæр нал фæкæнынц. Рафадынц ма фындзы æмæ ахсæны сæтцъар, афтæ цæсгом, дæллагхъуыртæ, æнгуылдзтæ æмæ къæхтæ, уæлдайдæр та къухтæ æмæ къæхты æнгуылдзты `хсæнты.
Фаднизæн диагноз æвæрынц эпизотологион зонæнты анализы клиникон бæрæггæнæнты æмæ лабороторон иртасæнты бындурыл.
Низ фæзыныны бæрæггæнæнтæ фæзынгæйæ, диагноз саразын æмæ рæстæгыл квалификацион æххуыс райсыны тыххæй æвæстиатæй бацæуын хъæуы медицинон уагдонмæ. Дæхæдæг дæхицæн хос кæнын у тынг тæссаг. Ацы низæн схос кæныны тыххæй сæрмагонд фæрæзтæ нæй. Фаднизы вирус фæразон кæй у организмæн æддейæ дæр, уымæ гæсгæ йæ актуалондзинад нæ сафы ныртæккæ дæр. Адæмы `хсæн, цæмæй ма парахат кæна, уый тыххæй йæ скуынæг кæнын хъæуы цæрæгойты `хсæн. Æмæ уый та кьухты бафтдзæн карз карантинон мадзæлттæ райсыны руаджы (рынчын фосы ахицæн кæнын, низ кæм фæзынд, уыцы ранæй цæуæг транспорты дезинфекци кæнын æмæ æндæр ахæмты руаджы).
Низджын цæрæгойтимæ чи архайынц, уыцы адæймæгтæ хъуамæ æххæст кæной къорд мадзæлттæ хи бахъахъхъæныны тыххæй: инфекци кæм фæзынд, уым хъæуы сæрмагонд дарæсы кусын, ахæм бынаты нæй гæнæн дон нуазын, хæрын, тамако дымын. Рынчын фос кæм ис, уыцы хæдзарадты кусынмæ нæ хъæуы уадзын æнхъæлцау сылгоймæгты, сывæллæтты æмæ сæ къухтыл чысыл травмæтæ кæмæн ис, ахæмты. Ацы низ кæм фæзынд, уым нæй гæнæн хом æхсыр нуазын. Нæй гæнæн хæрын æхсыры продукттæ æмæ уыдонæй арæзт хæринæгтæ. Ацы низæй фосы бахизыны нысанæн æнтысгæйæ пайда цæуы инактивон вакцинæйæ, кæцыйы саразгæйæ фосмæ фæзыны иммунитет.
Зæрдыл дарын хъæуы: адæймаг æмæ цæрæгойты иумæйаг инфекцион æмæ паразитарон низтæй хи бахизыны тыххæй нæ хъæуы æлхæнын дзидза, æхсыр æмæ фосдарды æндæр продуктты æнæсанкцигонд уæйгæнæн бынæтты.
Бестауты Валя
