Хуссар Ирыстоны театр фæзынд 1931-æм азы æмæ нæм кæд фысджытæ цас уыдис, уый бæрц театралон критиктæ нæ уыд, уæддæр æххæссыдысты сæ куыстыл. Ирыстоны йæ рæстæджы зындгонд театралон критик уыдис Бæциаты Агуыз, кæцы сæрмагондæй каст фæцис ацы факультет Уæрæсейы. Уый чиныг рауагъта Хуссар Ирыстоны актертыл. Комкоммæ фыста алцыдæр, фæлæ йæм ничи мæсты кодта, уымæн æмæ сын раст амыдта.
Белинский нымадта, зæгъгæ, театралон критикы сæйраг нысан у царды ахсджиаг проблемæтæ æвдисын сценæйыл æмæ сын саргъ кæнын. Абон театралон критиктæ нæй Цæгат Кавказы, уыцы проблемæ ис Хуссар Ирыстоны дæр. Уый æндавы æмткæй театры куыст æмæ райрæзтыл, уæлдайдæр та, ног спектакль куы сæвæрынц, уæд сæ фæхъæуы дæсны критикы фидар тæрхон.
Театралон критикæн цавæр нысаниуæг ис, абон нæ хъæуы æви нæ, уый тыххæй сарæзтам æрфарст.
Хетæгкаты Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон драмон театры аивадон къухдариуæггæнæг, режиссер Дзуццаты Тамерлан.
– Раздæр нæм театры тыххæй фыста Четиты Рубен. Фыссæг Гаглойты Валодя та-иу афæлгæстытæ арæзта. Уыдис ма нæм Гуыцмæзты Ельзæ, фыстой журналисттæ Бестауты Элинæ, Гусаты Линæ, фæстаг рæстæджы та – Зæгъойты Радæ. Театралон критикы профессийы мидис æмæ нысан у цæстуарзонæй аргъ кæнын. Уымæн æмæ театры историйыл дæр фыссы, пьесæты тыххæй дæр æмæ спектакльтыл дæр, афтæ ма артистты фæлгондзтыл дæр. Театралон критик нæм кæй нæй, уый тынг мæгуырау хъуыддаг у. Абон нæ йæ сæр тынг хъæуы, фæлæ… Хъæуы ахæм адæймаг, кæцы арф сахуыр кæна ацы дæсныйадыл æмæ нæм куса. Ацы проблемæ ис Цæгат Ирыстоны дæр.
Театралон критиктыл мах æрмæстдæр фембæлæм, искуыдæм фестивальтæм куы ацæуæм, уæд. Цалдæр спектаклы нæм ис бæрзонд æмвæзадыл арæзт. «Юлий Цезарь», «Антигона» æмæ æндæр спектакльтæ. Саргъ сын кодтой уæрæсейаг театралон критиктæ. Уыдон банысан кодтой спектаклы хорздзинæдтæ æмæ мæгуырау хъуыддæгтæ дæр. Фестивальты-иу алкæмæн дæр комкоммæ загътой, чи куыд кусы æмæ цы æмвæзадыл сты, уый. Ахæм профессионалон критикты фиппаинæгты фæстæ-иу спектакльтыл бакуыстам æмæ-иу сæ бараст кодтам, уымæн æмæ-иу сæ хъуыдыйы уыдис, цæмæй спектакль уа ноджы хуыздæр. Афтæмæй-иу райстой номина-цитæ. Никуы нын загътой критиктæ, зæгъгæ, цæмæн æрластат ацы спектакль. Ацы хабæрттæ фылдæр цæуынц ахæм критиктæй, кæцытæ кусынц Мæскуыйы æмæ Санкт-Петербурджы. Уыдон фенынц тынг бирæ театрты спектакльтæ æмæ мах фестивальтæм куы ныццæуæм, уæд тæрсгæ-ризгæ фæцæуæм, фæхъуыды кæнæм, ныр та нын цы зæгъдзысты, куыд æй айсдзысты, куыд сæ зæрдæмæ фæцæудзæн. Фестивальты равдыстам спектакльтæ «Тугæйдзаг чындзæхсæв», «Ныййарæджы кадæг» æмæ уыдон хуыздæр сылгоймаджы фæл-гондзты тыххæй райстой премитæ. Уый та дзурæг у ууыл, æмæ ма нын критик куы уаид, уæд ноджы хуыздæр кæй уаиккам. Режиссерæн театралон критик у стыр æххуыс. Цы критиктæ-иу нæ федтой, уыдон цæстмæ ныхас нæ кодтой, комкоммæ-иу загътой, зæгъгæ, мæнæ афтæ хъуамæ кусат æмæ уый та махæн дæтты стимул нæ сфæлдыстадон куысты.
Мах кæддæриддæр æвæрæм ацы проблемон фарст. Кæд исчи ахуыр кæнынмæ ацæуа æмæ хорз критик суа, уæд нæ худтæ уæларвмæ æхсдзыстæм. Зæгъойты Радæ тынг архайы ууыл, цæмæй нын сомбон критик уа. Ис нын Уæрæсейы СТД-имæ (Союз театральных деятелей) бастдзинад, арвыс-там куырдиат, цæмæй нæм æрцæуой критиктæ, бакæсой нын нæ репертуармæ æмæ алкæй спектаклыл дæр хицæнæй æрдзурой. Махмæ ис аивадон совет, кæцы исы спектакль æмæ фæзæгъы ацы спектакльмæ цæудзысты. Фæлæ йын дарддæр чи саргъ кæна, уыцы театралон критикæн йæ кой дæр нæй.
Хуссар Ирыстоны Паддзахадон драмон театры литературон хайады кусæг, ХИПУ-йы ирон литературæйы историйы кафедрæйы гæс, профессор Плиты Гацыр.
– Театр мæнæн æцæгæлон нæу, фæлæ æз мæхи театралон критикы бынаты не сывæрдзынæн. Кусын литературон хайады æмæ нæ театр хъæздыг æмæ цух цæмæй у, уыдæттæ зонын. Нæ абоны фарст у ахсджиаг фарст.
Нæ театры хорз актертæ ис, иууылдæр уæлдæр ахуырадимæ сты. Уый хауы сæ къухдариуæггæнджытæм дæр, фæлæ Хуссар Ирыстоны æмæ Цæгат Иры театры дæр иу хъуыддаджы цудынц. Театралон критиктæ сын нæй. Абон театры хъуыддæгтыл чи афыссы, уыдон театралон критиктæ схонæн нæй. Театралон критикæн йæ сæйраг хæс у, цæмæй саргъ кæна пьесæ æмæ спектаклы нысаниуæгæн, афтæ ма актертæй алкæй хъазтæн дæр. Хорздзинадæй хорз зæгъын хъæуы, мæгуыраудзинадæй – мæгуыр. Критиктæ вæййынц литературон æмæ театралон. Сæ дыууæ дæр уацмыс кæй æвзарынц, уым сæ иудзинад ис, фæлæ фыссæджы сфæлдыстад иу фарст у æмæ спектакль æвзарын та бынтон æндæр фарст. Театралон критикæ хъуамæ уа цæстуарзон. Банысан кæндзæн уый æмæ театралон критикы руаджы пьесæ иу æвæрдæй иннæмæ дæс хатты кæй кæны хуыздæр, сыгъдæггонд æрцæуы æнæпайда ныхæстæ, змæлд æмæ æндæртæй. Критикæй уæлдай ма нæ хъæуы режиссертæ дæр. Уый театры сæхæдæг дæр дзурынц æмæ сын уымæ гæсгæ хъæуы æххуыс кæнын. Курæг дæн, хъуыддаг кæмæ хауы, уыдонæй, цæмæй фарст сæвæрой Президент Гаглойты Аланы æмæ нæ Хицауады раз дæр æмæ искæй арвитой ахуырмæ. Æрхонгæ кадр хорз у, фæлæ дæхимæ чи уа, кусгæ уый кæны. Ирондзинад йæ туджы куы нæ уа уыцы критикæн, уæд пьесæйæн дæр раст аргъ не скæндзæн. Зæгъгæ, нæм дæсны критик фæзындис, уæд стыр ахъаз уаид режиссерты, актерты æмæ драматургты куыстæн. Бæциаты Агуыз нæм куы ‘рцыдис, уæдмæ пьесæтæ дæсгай хæттыты уыдысты æвæрд, фæлæ сын саргъ кодта æмæ фыццæгты кæйттæ дæр кæны æмæ иннæты дæр. Æрæджы Дзæуджыхъæуы æвдыстой сæхи æвæрд «Фатимæ». Ибрагимыл ахæм дзаума уыдис æмæ Дзамболат йæ цуры рыг дæр нæ калдта. Махмæ дæр ис ахæм спектакльтæ, кæцыты критик куы федтаид, уæд дзы уыдаид ныхæстæ. Цæмæй спектаклы фидарæй бамбарой сценæмæкæсджытæ, режиссер æмæ актертæ дæр, уый тыххæй хъæуы æмбаргæ, цæстуарзон критик. Спектакльмæ, пьесæмæ фыццаг дуæрттæ бакæнæг у театралон критик. Уыцы дуæрттæ кæд байгом æрцæуынц æнæ критикæй, уæддæр къуымты цы вæййы, уыдоныл нæдæр актертæ фæтых вæййынц, нæдæр режиссертæ. Æвæрæнтæ не ссарынц. Уыцы æвæрæнтæ та сты хæзнатæ, кæцытæм æппæты фыццаг фæндаг ссары театралон критик æмæ сæ адæмы размæ рахæссы уый. Режиссерты æмæ актерты фыдæбон цæмæй сæ раны уа æмæ дзы райгондæй баззайой сæхæдæг дæр æмæ сценæмæкæсджытæ дæр, уый тыххæй æнæмæнгхъæуæг у театралон критик.
ЦХУЫРБАТЫ Ларисæ
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.