Номдзыд театралон нывгæнæг

Ирон нывгæнджытæй бирæтæ архайдтой сæ хъару равдисыныл театралон-декоративон аивады, фæлæ дзы Тугъанты Махарбег æмæ Гæздæнты Цопаны фæстæ Гаглойты Тауырбегæй рæвдздæр æмæ æнтыстджындæр ничи разынд. Бирæфарсон у Тауырбеджы сфæлдыстад. Уый уыд курдиатджын театралон нывгæнæг. Фæлæ театралон-декоративон дæсныйад (кæд сæйраг у, уæддæр) Гаглойы фырты сфæлдыстадон царды иу къабаз у æрмæст.

Тауырбег канд нывгæнæг нæ уыдис, фæлæ ма уыд арæхстджын музыкант дæр. Фыста музыкалон уацмыстæ. Адæмы зæрдæмæ тынг фæцыд йæ «Фыййауы зарæг». Гаглойы фырт ма йæ хъару æвзæрста пьесæтæ æмæ киносценаритæ фыссыныл дæр. Банысан кæнын хъæуы Тауырбеджы драмæ «Сæуæхсид» (æмавтор ын у Алмазов), сæвæрдта йæ Хуссар Ирыстоны Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон драмон театры гуырдзиаг коллектив.

Гаглойты Алыксандры фырт Тауырбег райгуырд 1922 азы. Театралон аивадыл фæцайдагъ чысылæй фæстæмæ. Хайад иста Стыр Фыдыбæстæйон хæсты. 1945 азы кусын райдыдта Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон театры æвæрæг-нывгæнæгæй, 1949 азы та – сæйраг нывгæнæгæй. Драмон театры кусгæйæ, декорацитæ цы спектаклтæн сарæзта, уыдонæн сæ нымæц бирæ у, фæлæ сын сæ тæккæ хуыздæртыл куы дзурæм, уæд сты 50-йæ фылдæр. Цæвиттонæн дзы æрхæсдзыстæм цалдæры: 1948-49 азты сезоны сарæзта Шекспиры «Отелло», Туаты Д. «Аргъау», Плиты Г. «Чермен», Саулохты М. «Хандзериффæ», 1949-50 азты сезоны Токаты А. «Усгуртæ», Бердзенишвили Г. «Фидыдады бæлуæттæ», Гольдони К. «Уазæгдоны хицау», Островский А. «Æнæ азымæй аххосджынтæ» (гуырдзиагау), Хацырты С. «Дудар æмæ йæ хæлæрттæ», 1950-51 азты сезоны Гаглойты Вл. «Æнæбасæтгæ адæм», 1951-52 азты сезоны Чъавчъавадзе И. «Отараты идæдз», Джакометти П. «Фыдгæнæджы бинонтæ» 1952-53 азты сезоны Дюбуа Ж. «Гаити», Минко В. «Мыггаг æнæ зæгъгæйæ», 1953-54 азты сезоны Туаты Д. «Сидзæргæс», Джусойты Н. «Азау æмæ Таймураз», 1954-55 азты сезоны Канделаки В. «Майя Цхънетели», Плиты Г. «Чермен» (гуырдзиагау), 1955-56 азты сезоны Нушич Б. «Философийы доктор» Уырыймæгты Е. «Сæниат», 1959-60 азты сезоны Флетчер Дж. «Испайнаг сауджын», Хъайырты Вл. «Бæтæйы фырт-тæ» æмæ æндæртæ. Ацы спектаклтæй алкæмæндæр ис сæрмагонд нысаниуæг æрмæст Гаглойы фырты сфæлдыстадæн нæ, фæлæ ма ирон театралон-декоративон аивад куыд райрæзт æмæ цы фæндагыл рацыд, уымæн дæр.

Гаглойты Тауырбеджы декорацитæй бирæтæ сфидауын кодтой Тбилисы театрты сценæтæ дæр. Цæвиттон, Тбилисы ирон литературæ æмæ аивады декадæйы рæстæджы (1957 аз) «Чермены» декорациты тыххæй афтæ дзырдтой зынгæ гуырдзиаг специалисттæ:

«Тауырбег хæдахуыр декоратор у, фæлæ йе ‘рдзон курдиаты, йе ‘рвылбонон архайды фæрцы бирæ ахуыр декоратортæй лæууы бæрзонддæр. Уымæн æмæ уый схъомыл ис стыр ирон театралон нывгæнæг Гæздæнты Цопаны театралон-декоративон аивады «Академийы». Тауырбег, йæ ахуыргæнæг Цопанау, уыд æцæг профессионал, кæлæнгæнæг артист-декоратор».

Гаглойты Тауырбеджы хуыздæр декоративон-театралон куыстытæ сты лапидарон, хуымæтæг, фæлæ тынг эмоционалон.

Ирон театры историйы сценæйыл кинематографы æууæлтæй чи спайда кодта, уый у Гаглойты Тауырбег. Спектакль «Сæниат»-ы уый сарæзта кинематографи æмæ театралон-декоративон нывкæнынады синтез. Кæй зæгъын æй хъæуы, сценæйыл, театры кинематографийы æууæлтæй, кинопроекцитæй пайда кæныны хъуыддаг ног нæу, уымæн ис йæхи истори, йæхи фæлтæрддзинад. Кинойы æууæлтæ, кинопроекцитæй пайда кæнын принципиалон æгъдауæй кæд театралон-декоративон аивады ныхмæ лæуд сты, уæддæр сæ Тауырбег «бафидауын» кодта, скодта сын сæ нысан иу æмæ æххуыс кодтой кæрæдзийæн. Театрдзауты цæсты уымæн уыд стыр эффект æмæ æрмæст эффект нæ, фæлæ стыр ахадындзинад дæр.

Ацы хъуыддаджы Гаглойы фырт фидар хъахъхъæдта закъонбæрцдзинад. Спектаклы кинопроекцитæн кæд æххуысгæнæг æууæлы нысан уыд, уæддæр тынг ахъаз кодтой, автор архайд цы условон декорациты æвдыста, уыдоны ахадындзинадæн.

Гаглойты Тауырбег цалдæр азы нывгæнæгæй акуыста Цæгат Ирыстоны паддзахадон музыкалон драмон театры æмæ йын уым дæр уыдис егъау æнтыстытæ.

Ирон театралон аивадæн зæрдиаг лæггад кæй бакодта, уый тыххæй йын 1954 азы лæвæрд æрцыд Гуырдзыстоны ССР аивæдты сгуыхт архайæджы цытджын ном.

Æрмæгыл бакуыста

ЦХУЫРБАТЫ Ларисæ